هیدروسفالی کودکان یک عارضه است که به تجمع بیش از حد مایع درون مغز مرتبط است. در گذشته، این عارضه به عنوان تجمع بیش از حد آب در مغز شناخته می‌شد، که این آب به مایع مغزی نخاعی (CSF) اشاره دارد. مایع مغزی نخاعی یک مایع شفاف و روشن است که سطح مغز و طناب نخاع را فرا میگیرد. تجمع بیش از حد مایع مغزی نخاعی منجر به بزرگ شدن غیرطبیعی فضای داخل مغز، که به آن بطن مغز می‌گویند، می‌شود. افزایش فضای مغز باعث ایجاد فشار بیش از حد و خطرناک بر بافت‌های مغز می‌شود.
هیدروسفالی نوزادی ممکن است به آسیب مغزی دائمی بیانجامد
در صورتی که هیدروسفالی درمان نشود، سر کودک شما بزرگتر می‌شود و فشاری که روی مغز وجود دارد باعث تداخل در فرایند رشد او خواهد شد. در برخی موارد حاد، این وضعیت می‌تواند منجر به آسیب دیدگی دائمی مغز یا بروز مشکلات بینایی شود. هدف از درمان این عارضه، کاهش فشاری است که به مغز وارد می‌شود و این امر از طریق تخلیه مایع مغزی نخاعی محقق می‌شود.
ارتباط با متخصص
از آن جایی که متداول ترین و شاید تنها راه معالجه هیدروسفالی یا بیماری آب آوردن مغز جنین و کودک، جراحی است، انجام درمان تحت نظر پزشک باتجربه و متبحر، می‌تواند عوارض عمل را برای بیمار کاهش دهد.
[shortcode-variables slug=”alert”] دکتر مرادی، متخصص جراحی مغز و اعصاب، آماده است تا شما و کودکتان را در تمامی مراحل تشخیص و درمان همراهی نماید. برای رزرو وقت ملاقات می‌توانید با شماره تلفن [shortcode-variables slug=”number”] تماس حاصل فرمایید. [shortcode-variables slug=”alert1″]
هیدروسفالی یا ونتریکولومگالی
مایع مغزی نخاعی اطراف مغز و نخاع را فرا میگیرد. حفره‌های کوچک مغزی نخاعی از طریق بطن سوم و چهارم خارج می‌شوند و در اطراف مغز و نخاع حرکت می‌کنند. مایع مغزی نخاعی عملکردی مشابه یک بالشتک برای مغز دارد و جلوی آسیب دیدن مغز را میگیرد، همچنین غشای محیطی مغز این مایع را جذب می‌کند. در هیدروسفالی، مایع مغزی نخاعی به بطن‌های مغز بازمی‌گردد و باعث بزرگ شدن آنها و ایجاد فشار قوی بر روی آنها می‌شود. این حالت به عنوان ونتریکولومگالی شناخته می‌شود، که زمانی رخ می‌دهد که عرض بطن‌های جانبی مغز بین یک تا یک و نیم سانتی‌متر افزایش یابد. در برخی موارد، ونتریکولومگالی به طور خودبخودی بهبود می‌یابد و به حالت طبیعی برمی‌گردد، به عبارت دیگر، این عارضه معمولاً مشکل بلندمدت نیست. هیدروسفالی رخ می‌دهد که عرض بطن‌های جانبی مغز بیش از 5/1 سانتی‌متر باشد. بطن‌های مغز به حدی بزرگ می‌شوند که رشد سر جنین را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
انواع هیدروسفالی در اطفال
هیدروسفالی در کودکان و نوزادان به دو شکل ایجاد می‌شود که عبارت است از:
هیدروسفالی مادرزادی
هیدروسفالی مادرزادی به شرایطی گفته می‌شود که نوزاد با تجمع بیش از حد مایع در مغز، متولد می‌شود. بیماری‌هایی مانند اسپینا بیفیدا، عفونت مادر در دوران بارداری، مانند اوریون یا سرخچه در بروز این مشکل نقش دارند. تعداد زیادی از کودکانی که با هیدروسفالی مادر زادی متولد می‌شوند، دچار آسیب دیدگی دائمی مغز می‌شوند. هیدروسفالی می‌تواند باعث بروز مشکلات متعدد در بلند مدت شود، در بخش زیر به تعدادی از این موارد اشاره می‌کنیم:
- مشکلات یادگیری
- مشکلات گفتاری
- اختلال حافظه
- حواس پرتی
- مشکلات بینایی
- مشکلات مربوط به هماهنگی اعضای بدن
- صرع
در صورتی که کودک شما دچار مشکلات یادگیری است، به حمایت بیشتر از طرف معلم و اولیای مدرسه نیاز دارد تا بتواند به موفقیت دست یابد.
هیدروسفالی که در دوران کودکی یا بزرگسالی رخ می‌دهد
هیدروسفالی اکتسابی می‌تواند کودکان یا بزرگسالان را تحت تاثیر قرار دهد. معمولا این عارضه پس از یک بیماری یا آسیب دیدگی بروز می‌کند. به عنوان مثال، ممکن است هیدروسفالی اکتسابی پس از آسیب دیدگی جدی سر یا عوارض برخی از بیماری‌ها مانند تومورهای مغزی ایجاد شود.
علل و دلایل آب سر نوزادان
در اکثر موارد، تشخیص علت اصلی هیدروسفالی دشوار است. گاهی اوقات ناهنجاری‌های ژنتیکی یا اختلالات رشد که به بیماری‌هایی مانند اسپینا بیفیدا ارتباط دارد، می‌تواند باعث بروز هیدروسفالی مادرزادی شود. منتژیت، تومورهای مغزی، خونریزی بطن‌های مغز، یا خونریزی ساب آرکانوئید از دیگر علل بروز هیدروسفالی محسوب می‌شوند. آسیب دیدگی‌های تروماتیک سر قبل از زایمان و حین زایمان می‌تواند باعث انسداد بطن‌های مغز شود و از جریان طبیعی مایع مغزی نخاعی در سیستم اعصاب مرکزی نوزاد جلوگیری کند.
علائم و نشانه‌های هیدروسفالی در کودکان
شدت علائم هیدروسفالی به موارد متعددی از قبیل سن بیمار، میزان پیشرفت بیماری و میزان تحمل علائم بیماری در افراد مبتلا بستگی دارد. به عنوان مثال، برخی از نوزادان نمی‌توانند عوارض منفی هیدروسفالی را تحمل کنند زیرا اندازه جمجمه آنها افزایش می‌یابد. در این موارد، مایع مغزی نخاعی به صورت طبیعی بین بطن‌های مغز جریان پیدا می‌کند، زیرا به علت رشد جمجمه انعطاف پذیری آن، مایع مغزی نخاعی به راحتی بین بطن‌های مغز حرکت می‌کند. در مواردی که مجرای سیلویوس و سایر مجراهای مغز مسدود شدهاند، علائم با شدت بیشتری بروز می‌کنند. بزرگ شدن غیرطبیعی سر و افزایش غیر طبیعی و سر مچ دور سر از بارزترین علامت هیدروسفالی در بچه‌ها است. هیدروسفالی می‌تواند باعث بروز مشکلاتی از قبیل سردرد، تحریک پذیری، استفراغ، تشنج، و خواب آلودگی شود. در موارد حاد، هیدروسفالی می‌تواند باعث به کما رفتن بیمار شود.
در ادامه به طور دقیق تر، علائم و نشانه‌های این بیماری در کودکان و نوزادان، با توجه به نوع هیدروسفالی بیان می‌شود:
علائم هیدروسفالی مادر زادی
نوزادانی که دچار هیدروسفالی مادرزادی هستند، اغلب ویژگی‌های جسمانی منحصر به فردی دارند. برخی از علائم و نشانه‌های جسمانی این نوع هیدروسفالی عبارتند از:
- ممکن است سر نوزاد به طور غیر عادی بزرگ باشد.
- ممکن است پوست نوزاد نازک باشد و رگ‌های خونی آن به سادگی دیده شوند.
- ممکن است ملاج نوزاد سفت یا برآمده باشد (ملاج به قسمت نرم روی سر نوزاد گفته می‌شود ).
- چشم‌های نوزاد حالت افتاده دارند که اصطلاحا به این وضعیت حالت غروب آفتاب می‌گویند زیرا حالت چشم‌ها شبیه غروب آفتاب زیر خط افق است.
- ممکن است عضلات پائین تنه نوزاد سفت باشند و نوزاد مستعد اسپاسم عضلانی باشد.
برخی دیگر از علائم طاهری هیدروسفالی مادر زادی عبارتند از:
- خوب نبودن حال نوزاد
- تحریک پذیری
- بیمار بودن
- خواب آلودگی و بیحالی
علائم و نشانه‌های هیدروسفالی اکتسابی
هیدروسفالی اکتسابی که در کودکان و بزرگسالان رخ می‌دهد می‌تواند باعث بروز سردرد شود. این سردردها پس از بیدار شدن از خواب بدتر می‌شود، زیرا هنگامی که بیمار دراز می‌شد مایع موجود در مغز جمع شود. ایستادن به مدت چند دقیقه می‌تواند به بهبود سردرد کمک کند. اما در صورتی که بیماری پیشرفت کند، سردرد نیز ادامه دار خواهد شد. در صورتی که هیدروسفالی درمان نشود، می‌تواند زندگی بیمار را تهدید کند. برخی از علائم و نشانه‌های هیدروسفالی اکتسابی عبارتند از:
- درد گردن
- احساس حالت تهوع
- حالت تهوع که صبح و پس از بیدار شدن بدتر می‌شود
- گیجی که می‌تواند باعث شود بیمار به کما برود.
- تغییر در وضعیت ذهن و احساس گیجی
- اختلال دید و دوبینی
- مشکل در راه رفتن
- از دست دادن کنترل مثانه ( بی‌اختیاری ادراری ) و در برخی موارد، از دست دادن کنترل روده ( بی‌اختیاری مدفوع )
تشخیص بزرگ شدن سر یا هیدروسفالی در بچه‌ها
می‌توان از اسکن‌های مغزی مانند سی تی اسکن و ام آر آی برای تشخیص هیدروسفالی مادرزادی و اکتسابی استفاده کرد. معمولا هیدروسفالی جنین از طریق سونوگرافی در هفته 15 تا 30 بارداری تشخیص داده می‌شود.
روش‌های درمان هیدروسفالی در نوزادان و کودکان
عمل جراحی شناخت گذاری
عمل جراحی شانت گذاری، شایع ترین روش برای درمان هیدروسفالی است. به طور کلی، جراح یک کاتتر که شانت نامیده می‌شود را درون بطن مغز قرار می‌دهد. این شانت به مایع مغزی نخاعی کمک می‌کند به طور طبیعی در سیستم اعصاب مرکزی جریان یابد. از تجمع مایع درون بطن‌ها پیشگیری می‌کند. مایع اضافی وارد سایر قسمت‌های مختلف بدن می‌شود و سپس جذب می‌گردد.
عوارض شانت گذاری
معمولا این روش درمانی به رفع مشکل بیمار کمک می‌کند. اما در صورتی که مشکلی برای شانت ایجاد شود می‌تواند عوارض مختلفی را به دنبال داشته باشد. دو مشکل اصلی که به شانت نصب شده درون مغز ارتباط دارد، عبارتند از:
نارسایی شانت
با بزرگتر شدن بچه، تغییراتی که کاملا طبیعی هستند در جمجمه به وجود میآیند و باعث اختلال در عملکرد شانت می‌شوند. شانت به گونه‌ای طراحی شده است که دارای انعطاف پذیری میباشد و مدت طولانی کار می‌کند، برخی از اجزای آن به مرور زمان پوسیده می‌شوند. در برخی موارد، شانت شل شده یا در چند قسمت دچار پارگی می‌شود. گاهی اوقات شانت مسدود می‌شود یا ارتباط آن با سایر قسمت‌ها مسدود می‌شود. نارسایی شانت باعث تجمع مایع مغزی نخاعی و بازگشت علائم بیماری از قبیل سردرد، تهوع و استفراغ می‌شود. برخی دیگر از علائم و نشانه‌های نارسایی شانت عبارتند از:
- تب
- تحریک پذیری
- مشکلات بینایی
سیستم شانت باید به طور مرتب بررسی و بیمار توسط پزشک ارزیابی شود. این امر باعث می‌شود که شانت کاملا تحت کنترل باشد و پزشک بتواند هرگونه نارسایی آن را تشخیص دهد و در صورت بروز نارسایی بتواند به موقع اقدام به تعویض شانت نماید تا از بروز عوارض بیشتر پیشگیری شود.
انسداد شانت
انسداد شانت یک مساله بسیار جدی و حاد است زیرا می‌تواند باعث تجمع پیش از حد مایع در مغز شود و در نتیجه مغز آسیب ببیند. انسداد شانت می‌تواند باعث بروز علائمی شبیه هیدروسفالی شود، این علائم عبارتند از:
- سردرد
- تهوع و استفراغ
- احساس بیمار بودن
- گیجی
- خواب آلودگی یا کما
در صورت انسداد شانت در اطفال، والدین شاهد بزرگ شدن سر، سفت شدن یا برآمدگی ملاج فرزند خود خواهند بود.
عفونت شانت
طبق اطلاعات موجود در 8 تا 10 درصد از موارد، عمل جراحی شانت منجر به بروز عفونت می‌شود. معمولا باکتری‌های موجود در بدن کودک باعث عفونت شانت می‌شوند. علائم عفونت شانت عبارتند از قرمزی یا التهاب در مسیر شانت، درد گردن یا عضلات شانه، و تب خفیف
جراحی ونتریکولوستومی اندوسکوپیک بطن سوم (ETV)
جراحی ونتریکولوستومی اندوسکوپیک بطن سوم یکی دیگر از روش‌های جراحی برای درمان هیدروسفالی است. پزشک به کمک یک دوربین کوچک که نورواندوسکوپ نام دارد، سطح بطن را بررسی می‌کند. هنگامی که دستگاه در محل مناسب قرار گرفت. پزشک از یک وسیله کوچک برای ایجاد یک حفره در بطن سوم استفاده می‌کند. این حفره به رفع انسداد بطن مغز کمک می‌کند و مایع مغزی نخاعی می‌تواند مجددا به صورت طبیعی جریان پیدا کند.
عوارض این روش جراحی
جراحی ونتیکولوستومی اندوسکوپیک بطن سوم (ETV) یک روش جراحی است که در این روش یک سوراخ کوچک در کف مغز ایجاد می‌شود. برخی از عوارضی که پس از جراحی رخ می‌دهند. عبارتند از:
- سوراخ ایجاد شده بسته می‌شود.
- ممکن است مغز نتواند مایع مغزی نخاعی را جذب کند.
- ممکن است بیمار دچار عفونت شود اما احتمال بروز عفونت پس از جراحی شانت بسیار کم است.
- ممکن است مغز خونریزی کند (که معمولا حجم آن کم است).
در صورتی که در سوراخ ایجاد شده مشکلی به وجود بیاید. احتمال بیمار به جراحی مجدد یا تنظیم شانت نیاز داشته باشد. برخی دیگر از عوارض این جراحی عبارتند از آسیب دیدگی عصب بهبود می‌یابد، اما ریسک بهبود نیافتن این اختلال نیز وجود دارد. ریسک صرع آسیب دیدگی یکی از عروق خونی مغز، که می‌تواند کشنده باشد، نیز پائین است. این روش جراحی کم تهاجمی محسوب می‌شود.
ترکیب جراحی ونتریکولوستومی بطن سوم / کوتریزاسیون شبکه کوروئید (ETV / CPC)
این روش جراحی به عنوان اولین روش درمانی در نوزادان مبتلا به هیدروسفالی مورد استفاده قرار میگیرد. این روش به خاطر قابلیتی که در کاهش سرعت تولید مایع مغزی نخاعی و ایجاد یک مسیر جدید برای دفع مایع دارد، شهرت یافته است.
عوارض هیدروسفالی شامل چه مواردی است؟
پیش بینی عوارض هیدروسفالی در افراد مبتلا کار دشواری است، این درحالی است که ارتباطات متعددی بین علت بروز هیدروسفالی و عوارض آن برای بیمار وجود دارد. وجود برخی از اختلالات، زمان تشخیص، و موفقیت درمان از مواردی هستند که پیش بینی بیماری را دشوار می‌کنند. در صورتی که این عارضه درمان نشود. علائم مرتبط با آن به مرور زمان بدتر می‌شوند. درمان نکردن هیدروسفالی زندگی بیمار را به خطر می‌اندازد و در برخی موارد نادر باعث مرگ بیمار خواهد شد. والدین کودکان مبتلا به هیدروسفالی باید بدانند که هیدروسفالی ریسک مشکلات جسمانی و شناختی را به دنبال دارد. برای ایجاد نتایج مثبت، حضور یک تیم پزشکی متخصص، توان بخشی، و متخصص آموزشی بسیار ضروری است. تعداد زیادی از کودکان مبتلا به هیدروسفالی می‌توانند از مزایای توان بخشی و مداخلات آموزشی بهره بگیرند و با محدودیت‌های بسیار ناچیز، فعالیت‌های طبیعی خود را انجام دهند.
آمادگی برای زایمان نوزاد هیدروسفال در دوران بارداری
در ادامه بارداری اندازه بطن مغز و میزان رشد سر جنین از نزدیک بررسی می‌شود. اندازه سر جنین و سطح سلامت او در دوران بارداری و زایمان از نکات بسیار مهمی هستند که نوع زایمان را مشخص می‌کنند. هیدروسفالی، مسالهای نیست که بتواند به تنهایی ضرورت زایمان سزارین را مشخص نماید.
