سردرد به دردی که در ناحیه سر و پشت گردن احساس میشود اتلاق میشود. درد ناشی از این عارضه از بافت‌ها و ساختارهایی که جمجمه را احاطه کرده‌اند نشات می‌گیرد چراکه مغز به خودی خود هیچ عصبی (الیاف درد) ندارد که موجب احساس درد شود. تورم و تحریک لایه نازک از بافت احاطه کننده استخوان‌ها (ضریع استخوان) و همچنین عضلاتی که جمجمه، سینوس، چشم و گوش ها را دربرگرفته و بافت‌های نازک که سطح مغز، ستون فقرات، عروق مغزی، رگ‌ها و اعصاب را پوشانده اند موجب سردرد میشوند. سردرد ممکن است خفیف، شدید، ضربان‌دار، مداوم و متناوب باشد.
دسته‌بندی سردردها
ترجمه تصویر از سمت چپ: سینوسی، تنشی، میگرنی، خوشهای
در این قسمت به معرفی سه دسته‌ی اصلی سردرد براساس منبع درد می‌پردازیم:
- سردردهای اولیه
- سردردهای ثانویه
- درد پشت سر، درد صورت و سایر دردها
البته باید یادآور شد که در برخی مواقع بیمار دارای علائمی است که با بیش از 1 نوع سردرد سازگار است و یا در آن واحد ممکن است بیش از یک نوع سردرد را داشته باشد.
سردردهای اولیه کدامند؟
سردرهای میگرنی، تنشی، خوشهای و برخی از سردردهای دیگر که کمتر رایج هستند در دسته سردردهای اولیه قرار دارند.
- سردردهای تنشی از شایع‌ترین نوع سردردهای اولیه هستند. این نوع سردرد در بین زنان بیشتر از مردان مشاهده میشود.
- سردردهای میگرنی دومین نوع رایج سردردهای اولیه هستند. این نوع سردرد ممکن است هم کودکان و هم بزرگسالان را تحت تاثیر قرار دهد. دختران و پسران قبل از سن بلوغ معمولا به یک نسبت دچار این نوع سردرد میشوند اما بعد از بلوغ در بین زنان بیشتر می‌باشد.
- سردردهای خوشهای نوع نادر سردردهای اولیه هستند. این نوع سردرد معمولا در در مردان (اواخر 20 سالگی) رایج‌تر است اما با این وجود ممکن است زنان و کودکان را هم درگیر خود کند.
سردردهای اولیه کیفیت زندگی هر فردی را تحت تاثیر قرار می‌دهند. سردرد در برخی از افراد هرزگاهی رخ داده و ممکن است خیلی زود برطرف شود اما در برخی ممکن است موجب مختل شدن زندگی شود. با وجود این‌که این سردردها خطرناک نیستند اما ممکن است با علائم سکته مغزی مرتبط باشند. بسیاری از بیماران سردردهای شدید را با سردردهای میگرنی اشتباه می‌گیرند. اما لازم به ذکر است که میزان درد نمی‌تواند دلیل خوبی برای تشخیص سردرد میگرنی باشد.
سردردهای ثانویه کدامند؟
سردردهای ثانویه ناشی از مشکلات ساختاری و عفونی نهفته در سر و گردن می‌باشند. این نوع سردردها گروه وسیعی نظیر دندان درد‌های ناشی از عفونت دندان و یا عفونت سینوس تا بیماری‌های خطرناک ازجمله خونریزی در مغز، آنسفالیت یا مننژیت را شامل میشوند. سردردهای تروماتیک نظیر سردردهای ناشی از ضربه به مغز در گروه سردردهای ثانویه قرار دارند. سردردهای ناشی از مصرف مواد مخدر، مصرف بیش از حد داروهای مسکن و یا سردردهای ناشی از خماری الکل در دسته سردردهای ثانویه قرار دارند. افراد الکلی اغلب روز بعد از مصرف، به دلیل تاثیرات الکل و کم‌آبی بدن دچار سردرد شوند.
درد پشت سر، درد صورت و سایر دردها
واژه نورآلژی که از ترکیب دو کلمه‌ی عصب و آلژیا تشکیل شده به معنای درد عصبی است. التهاب یکی از 12 اعصاب جمجمه ای مغز موجب درد پشت سر میشوند. اعصاب جمجمه ای نقش کنترل عضلات را برعهده داشته و سیگنال‌های حسی نظیر درد را از سر و گردن به مغز و بالعکس ارسال می‌کنند. نورآلژی عصب سه‌قلو شایع ترین نوع درد پشت سر است که میتواند عصب سه قلو (عصب پنجم جمجمه ای) را تحت تاثیر قرار دهد. عصب سه‌قلو یک عصب مغزی با ریشه‌های حسی و حرکتی است که اعصاب صورت را تامین میکند. تحریک و التهاب عصب سه‌قلو میتواند موجب درد شدید صورت شود.
17 نوع مختلف سردرد
سردردها معمولا با توجه به گروهی که به آن تعلق دارند دسته بندی میشوند. انواع رایج سردرد شامل:
- سردردهای اولیه تنشی اپیزودیک
- سردردهای اولیه تنشی مزمن
- سردردهای اولیه انقباض عضلانی
- سردردهای اولیه میگرنی همراه با اورا
- سردردهای اولیه میگرنی بدون اورا
- سردردهای اولیه خوشهای
- سردرد یک طرفه حمله‌ای (نوعی سردرد خوشهای)
- سردرد اولیه همراه باسرفه
- سردرد اولیه ناشی از دندان درد
- سردرد اولیه مرتبط با رابطه جنسی
- سردرد اولیه ناشی از سرماخوردگی
- سردردهای اولیه هیپنیک ( موجب بیدار شدن از خواب میشود)
- سردردهای همی‌کرانیا (سردردهای مداوم یک طرفه که تنها سمت راست یا چپ صورت را درگیر میکند)
- سردردهای مداوم و مزمن روزانه
- سردردهای پشت سر و سایر سردردهای ناشی از التهاب عصب جمجمه
- سردردهای نورآلژی عصب سه‌گانه و التهاب عصب جمجمه
- سردردهای ثانویه ناشی از:
o تروما
o اختلالات
o عفونت
o مشکلات ساختاری در استخوان‌ها، دندان، چشم، گوش، بینی، سینوس و ساختارهای دیگر
o مصرف زیاد مواد مخدر یا ترک مواد
چه عواملی موجب سردرد میشوند؟
التهاب یا تحریک ساختارهایی که مغز را احاطه کرده اند و یا آسیب به عملکرد مغزموجب سردرد میگرنی میشوند. از آن‌جایی که مغز به خودی خود فاقد الیاف عصبی است، هر اختلالی در بالای شانه، گردن، جمجمه و صورت می تواند باعث سردرد شود.
بیماری‌هایی سیستمیک نظیر عفونت یا کم آبی بدن می‌توانند با سردرد مرتبط باشند. این نوع سردردها اغلب به سردردهای سمی معروف هستند. تغییر در گردش خون، جریان خون و یا تروما نیز از مواردی هستند که باعث سردرد میشوند. ,هر نوع تغییر در ساختمان مغز به دلیل واکنش‌های ناشی از مصرف دارو، ترک مواد مخدر و یا مصرف زیاد مواد ممکن است منجربه سردرد شود. از آن‌جایی که افراد با هم متفاوت هستند بنابراین سردردها نیز در بین افراد گوناگون است. تشخیص الگوها یا پیش‌بینی عوامل نظیر تغذیه، استرس یا موارد دیگر همراه با معاینه فیزیکی و علائم مرتبط کمک شایانی به تشخیص علل سردرد در افراد می‌کنند.
چه عواملی موجب سردردهای تنشی میشوند؟
با وجود این‌که سردردهای تنشی از رایج‌ترین نوع سردردها هستند اما هنوزعلت آن‌ها مشخص نیست. انقباض عضلات احاطه‌کننده جمجمه یکی از علل احتمالی سردردهای تنشی است. هنگامی که این عضلات تحت فشار قرار می‌گیرند ممکن است دچار التهاب و اسپاسم شده و منجربه سردرد شوند. پایه جمجمه که عضلات گردن در آن واقع شده، گیجگاه‌ها که عضلات حرکت‌دهنده فک در آن قرار گرفته و پیشانی رایج‌ترین نقاطی هستند که ممکن است دچار التهاب و اسپاسم شوند. برای تایید علت دقیق سردردهای تنشی تحقیقات محدودی وجود دارد. تصور بر این است که سردردهای تنشی ناشی از فشار فیزیکی بر عضلات سر می‌باشند. به‌عنوان مثال، این فشارها موجب میشود عضلات دربرگیرنده جمجمه به دندان‌ها فشار وارد کرده و دچار اسپاسم شوند. عوامل استرس‌زای فیزیکی که می‌توانند موجب سردرد شوند شامل کارسخت یا نشستن پشت میز یا تمرکز طولانی روی کامپیوتر است. استرس و فشارهای روحی نیز با انقباض عضلات در برگیرنده جمجمه ممکن است موجب سردردهای تنشی شوند.
چه عواملی موجب سردردهای خوشهای میشوند؟
سردردهای خوشهای سردردهای دوره‌ای هستند و ممکن است در یک زمان از روز، به مدت چند روز یا چند هفته رخ داده و برای ماه‌ها و سال‌ها فروکش کرده و بیمار هیچ سردردی را احساس نکند. سردردهای خوشهای در یک زمان مشخص در طول روز و اغلب در نیمه شب رخ داده و موجب بیدارشدن فرد از خواب میشود. علت دقیق سردردهای خوشهای هنوز مشخص نشده اما ممکن است انتشار ناگهانی مواد شیمیایی نظیر هیستامین و سرتونین در مغز یکی از علل سرددردهای خوشهای باشد. هیپوتالاموس قسمتی از مغز است که در پایه مغز واقع شده است. این بخش مسوول ساعت زیستی بدن است ممکن است منبع سردردهای خوشهای باشد. اسکن مغز بیماران مبتلا به سردردهای خوشهای، فعالیت‌های غیرطبیعی در هیپوتالاموس را نشان خواهد داد.
سردردهای خوشهای:
- ممکن است ژنتیکی بوده و در بین اعضای خانواده مشاهده شود.
- ممکن است ناشی از تغییر در الگوهای خواب باشد.
- ممکن است ناشی از مصرف داروهایی نظیر نیتروگلیسیرین که برای درمان بیماری های قلبی استفاده میشود باشد.
درصورتی که فردی مستعد سردردهای خوشهای باشد عوامل دیگری نظیر مصرف دخانیات، الکل، برخی از خوراکی‌ها ازجمله شکلات و غذاهای حاوی نیتریت نظیر گوشت دودی ممکن است موجب سردرد شود.
کدام بیماری‌ها موجب سردردهای ثانویه میشوند؟
سردرد عارضه‌ای است که با بیماری‌های دیگر درارتباط است. با وجود این‌که علت سردردهای اولیه شرایط بالینی دیگر نمی‌باشند اما سردردهای ثانویه ناشی از بیماری نهفته و صدماتی هستند که نیاز به تشخیص و درمان دارند. کنترل علائم سردرد باید همزمان با انجام آزمایشات تشخیص پزشکی انجام شود. برخی از علل سردردهای ثانویه ممکن است خطرناک و کشنده باشد. درصورتی که علل سردرد محدود باشد تشخیص و درمان زودهنگام ضروری خواهد بود.
آسیب سر و گردن
آسیب وارده به مغز ممکن است منجربه خونریزی در فواصل بین مننژها یا بافت مغز (خونریزی درون مغزی) شود. مننژها لایه‌های بافتی هستند که مغز (فضاهای سابدورال، اپیدورال و ساب آراکنوئید) را احاطه کرده‌اند.
- ادم یا تورم بدون خونریزی در درون مغز ممکن است موجب سردرد و تغییر در عملکرد مغز شود.
- ضربه مغزی و آسیب سر بدون خونریزی. سردرد یکی از نشانه‌های سندروم پس از ضربه مغزی است.
- ضربه شدید به گردن می تواند منجربه سردرد شود.
مشکلات رگ‌های خونی در سر و گردن
- سکته مغزی یا حمله ایسکمیک
- بدشکلی شریان وریدی هنگامی که دچار سوراخ و نشت میشوند.
- آنوریسم عروق مغزی و خونریزی ساب آراکنوئید. آنوریسم یا به عبارتی ضعیف شدن دیواره شریان خونی ممکن است گسترش یافته و منجربه نشت خون و درنهایت سردرد شود. این شرایط میتواند زنگ اخطاری باشد برای وقوع فاجعه خونریزی مغز در آینده
- تورم سرخرگ کاروتید
- آرتریت گیج‌گاهی: تورم سرخرگ های گیج گاهی
مشکلات مغزی ناشی از رگ‌های غیرخونی
- تومورهای مغزی، که شامل تومورهای اولیه که در مغز هستند و همچنین متاستاز است که ناشی از سرطان در یک عضو دیگر بدن است.
- تشنج
- افزایش خوش خیم فشار خون داخل جمجمه که به تومور کاذب مغزی معروف است. علت این عارضه نامشخص است و با وجود این که ممکن است در هر سنی رخ دهد اما بیشتر در بین زنان جوان و خیلی چاق مشاهده می شود. افزایش فشارخون درون جمجمه می تواند موجب سردرد شده و در صورت عدم درمان و پیگیری میتواند منجربه نابینایی گردد.
مصرف دارو یا مواد مخدر (همچنین ترک مواد)
داروهای درمان اختلال نعوذ، فشار خون و داروهای قلب میتواند موجب سردرد شود. مصرف مکرر داروهای مسکن نظیر استامینوفن (تیلنول و سایر موارد)، آسپرین، ایبوپروفین (ادویل)، داروهای ضدافسردگی حاوی کافئین و همچنین داروهای ضد مخدر و سایر داروهای تجویزی دیگر می تواند منجربه سردرد شوند.
عفونت
- مننژیت
- آنسفالیت
- اچ آی وی یا ایدز
- عفونت‌های سیستمیک (نظیر آنفولانزا و سینه پهلو)
تغییرات محیط داخلی بدن
- فشار خون بالا
- کم آبی
- کم کاری تیروئید
- دیالیز کلیه
مشکلات مرتبط با چشم، گوش، بینی، گلو، دندان، سینوس و گردن
- عفونت سینوس
- دندان درد
- آب سیاه
- ورم عنبیه چشم
سردرد را چگونه با دارو درمان کنیم؟
استراحت و مصرف مسکن رایج‌ترین روش درمان سردرد هستند. داروهای مسکن معمولی و بدون نسخه در تمام داروخانه ها موجود هستند. در برخی مواقع پزشکان با تجویز داروهای ضدافسردگی سه‌حلقه‌ای، گیرنده سروتونین، ضد صرع و بتا بلوکرها اقدام به درمان سردرد می‌کنند. در چنین شرایطی بهتر است طبق توصیه و تجویز پزشک داروها را مصرف نمود چراکه مصرف زیاد داروهای مسکن ممکن است موجب سردرد شود. کاهش یا ترک داروهای مسکن یکی از روش‌هایی است که میتواند موجب بازگشت سردرد شود. در موارد حاد، ممکن است نیاز به بستری کوتاه مدت در بیمارستان باشد.
درمان های خانگی سردرد
در این قسمت به معرفی مواردی می‌پردازیم که با رعایت و انجام آن‌ها در منزل می توان خطر ابتلا به سردرد را کاهش داد:
- قرار دادن کیسه آب گرم یا آب یخ روی گردن. البته نباید خیلی گرم یا سرد باشند.
- در صورت امکان، اجتناب از عوامل استرس‌زا و توسعه راهکارهای مقابله با استرس‌های اجتناب ناپذیر
- مصرف منظم غذا و کنترل میزان قند خون. با وجود این‌که در موارد نادر آب گرم میتواند موجب درمان سردرد شود اما دوش آب گرم ممکن است در درمان سردرد بی تاثیر نباشد. ورزش منظم و استراحت کافی به سلامت عمومی و کاهش استرس کمک شایانی میکند.
- استفاده از چای زنجبیل و دارچین به علت خواص ضد التهابی که دارند میتواند سبب کاهش درد شود همچنین در سردرد های میگرنی میتوان از عرق استخدوس استفاده کرد یا با کشیدن یک برش لیمو ترش بر پیشانی درد را کاهش داد.
- ماساژ فاصله بین انگشت شست و اشاره نیز به کاهش درد کمک میکند.
