عصب سیاتیک، که بزرگترین عصب بدن است، از منطقه پایین کمر شروع شده و تا مچ پا امتداد پیدا می‌کند. هر رشته عصب سیاتیک در تحریک عضلات پا و انتقال پیام‌های حسی از پا به ستون فقرات نقش دارد. عصب سیاتیک سمت راست و چپ وظیفه کنترل حرکات همزمان دو طرف بدن را بر عهده دارد. درد عصب سیاتیک، که معمولاً به آن سیاتیک اشاره میشود، افراد زیادی را تحت تأثیر قرار می‌دهد و به دلایل مختلفی به وجود می‌آید. بروز درد سیاتیک بیشتر به دلیل بیرون زدگی دیسک و فشرده شدن ریشه عصب رخ می‌دهد.
از آنجایی که عصب سیاتیک در انتقال پیام‌های حسی و حرکتی نقش دارد، آسیب دیدگی یا فشرده شدن آن میتواند منجر به درد، کاهش توانایی حسی و ضعف بدن شود. در کل، پزشکان معمولاً عمل جراحی سیاتیک را توصیه نمی‌کنند مگر اینکه روش‌های درمان غیرجراحی از قبیل داروها، تزریق استروئید و فیزیوتراپی نتیجه مطلوبی در بهبود علائم نداشته باشند. اما در مواردی که درد بدتر شده، بیمار دچار ضعف شدید عضلات پا شده یا کنترل ادرار و مدفوع خود را از دست داده باشد، انجام عمل جراحی توصیه میشود.
برای تشخیص و ارزیابی شدت اختلال، پزشک ممکن است تست‌های تشخیصی مانند عکسبرداری، CT scan و MRI را درخواست دهد تا محل دقیق بروز درد مشخص شود.
[sv slug=”alert”]برای کسب اطلاعات بیشتر درباره ی درمان سیاتیک و یا برای رزرو نوبت در مطب دکتر مهران مرادی جراح مغز و اعصاب، با شماره تلفن های [sv slug=”number”] تماس حاصل فرمایید.[sv slug=”alert1″]
اختلالات مرتبط
عوامل متعددی بر عصب سیاتیک تأثیر می‌گذارند و با درگیر کردن یک یا چند رشته عصبی باعث درد، ضعف و از دست دادن حس پاها خواهند شد.
بیرون زدگی دیسک
ستون فقرات یک مجموعه استخوانی است که فاصله بین مهره‌ها توسط یک بالشتک نرم و ژله مانند پر میشود. هنگامی که دیسک از جایی اصلی خود خارج میشود باعث تحت فشار قرار گرفتن ریشه عصب سیاتیک خواهد شد و علائمی از قبیل درد، ضعف و کاهش حس در ناحیه پاها را به دنبال خواهد داشت. دیسک کمر به کمک عمل جراحی و بهبود پیدا می‌کند و گاهی اوقات نیز برخی از روش‌های درمانی مانند مصرف داروی ضد التهاب و تزریق کورتیزون یا داروی مسکن به رفع فشار از روی عصب کمک می‌کنند.
بیماری فورامن ستون فقرات
اختلالاتی از قبیل آرتروز، التهاب و تحلیل رفتگی استخوان بر شکل و اندازه فورامن که محل عبور ریشه اعصاب نخاعی است تأثیر می‌گذارند که باعث درد و اختلال در عملکرد عصب سیاتیک میشوند. برخی از بانوان در طول دوران بارداری علائم فشردگی عصب را تجربه می‌کنند که معمولاً پس از زایمان بهبود پیدا می‌کنند. مصرف داروهای ضد التهاب، استراحت کردن و سایر روش‌های درمانی میتواند به بهبود این اختلال کمک کند.
آسیب دیدگی عصب
گاهی اوقات عصب سیاتیک یا ریشه ی اعصاب آن به علت تروما دچار آسیب دیدگی میشوند. در برخی موارد آسیب دیدگی عصب در حین عمل جراحی رخ می‌دهد به ویژه اگر بیمار دچار اختلالات ناحیه لگن از قبیل تومور لگنی می‌باشد. آسیب دیدگی ریشه عصب باعث میشود که بیمار در هنگام راه رفتن نتواند به خوبی پای خود را بالا بیاورد.
نوروپاتی
استفاده نادرست از مشروبات الکلی، کمبود ویتامین، مصرف برخی داروها یا بیماری‌های التهابی می‌توانند منجر به اختلالات عصبی شوند. این اختلالات به عنوان نوروپاتی شناخته میشوند و می‌توانند تمامی اعصاب بدن را درگیر کنند. نوروپاتی معمولاً با تأثیر بر نوک انگشتان دست و پا شروع میشود و قبل از تأثیرگذاری بر مناطق گسترده‌ای از بدن، در مناطق محدودی احساس میشود. اعراض نوروپاتی عبارتند از درد، سوزش، سوزن‌سوزن شدن و غیره، و با پیشرفت بیشتر، بیمار ممکن است تحت تأثیر کامل از دست دادن حس خود قرار بگیرد. در مراحل پیشرفته، نوروپاتی میتواند منجر به ضعف عضلات شود.
اسپاسم عضلانی
اگر یک عضله به طور ناگهانی دچار اسپاسم یا سفت شدن غیرارادی شود اعصاب مجاور تحت فشار قرار گرفته و منجر به بروز علائم متعدد خواهد شد. از آنجایی که عصب سیاتیک در امتداد عضله پیریفورمیس قرار گرفته است اسپاسم این عضله باعث بروز علائم سیاتیک خواهد شد. اسپاسم عضله معمولاً باعث آسیب دیدگی عصب نمیشود و با رفع اسپاسم بیمار شاهد بهبود علائم خود خواهد بود. در این شرایط ممکن است پزشک به تجویز شل کننده‌های عضلانی بپردازد یا تشخیص دهد بیمار نیازی به درمان ندارد.
سرطان
گاهی اوقات عصب سیاتیک به علت تومور، زائده سرطانی یا سرطان متاستاز دهنده در سایر نقاط بدن دچار فشردگی خواهد شد که در این شرایط پزشک برای درمان بیمار از عمل جراحی، شیمی درمانی یا پرتودرمانی استفاده می‌کند.
عفونت
عفونت ناحیه لگن باعث درد عصب سیاتیک میشود. مننژیت یا عفونت مایع مغزی نخاعی باعث التهاب و بیماری عصب سیاتیک یا نواحی مجاور آن خواهد شد. در صورتی که عفونت قبل از ایجاد آسیب دیدگی دائمی عصب، به کمک داروهای آنتی میکروبیال مانند آنتی بیوتیک درمان شود بیمار شاهد بهبود علائم خود خواهد بود.
شایع ترین علائم سیاتیک چیست؟
صرف نظر از علت بروز درد عصب سیاتیک بیماران با یک مجموعه از علائم مواجه میشوند که برخی از آنها به شرح زیر می‌باشند:
- کمردرد، درد باسن و درد یک پا
- درد یک طرف از بدن
- سوزش، سوزن سوزن شدن یا درد تیر کشنده
- گزگز
- درد لگن
- بدتر شدن درد در هنگام نشستن، ایستادن یا عطسه کردن
- ضعف
- بی حسی قسمت فوقانی ران
- سفتی ساق پا یا پشت ران
- بی اختیاری ادرار یا مدفوع
از آنجایی که درد عصب سیاتیک و اختلالات دیگری مانند آرتروز علائم یکسانی دارند تشخیص این اختلال دشوار خواهد بود به همین دلیل باید فهرست کاملی از همه علائمی که تجربه می‌‌کنید را یادداشت کنید و در اختیار پزشک قرار دهید. علائم سیاتیک در همه افراد به طور یکسان تجربه نمیشود و برخی از آنها به طور کامل شاهد مختل شدن زندگی خود هستند و برخی دیگر فقط در شرایط خاص دچار درد یا سایر علائم میشوند.
درمان درد سیاتیک
متخصص عصب از روش‌های درمانی زیر برای کمک به افراد مبتلا به درد سیاتیک استفاده می‌کند:
دارو درمانی و تزریق دارو
پزشک برای درمان بیمار به تجویز داروهای ضد التهاب، مسکن، شل کننده‌های عضلانی، داروهای ضد تشنج یا داروهای ضد افسردگی می‌پردازد. ممکن است پزشک برای رفع التهاب و کاهش درد به تزریق داروی استروئید بپردازد.
ورزش و فیزیوتراپی برای بهبود درد عصب سیاتیک
- ورزش و فیزیوتراپی یک بخش مهم از برنامه درمان درد عصب سیاتیک محسوب میشوند. در این روش پزشک از تمرینات مخصوص تقویت عضلات، حرکات کششی و تمرینات ایزومتریک برای درد عصب سیاتیک استفاده می‌کند.
- تمرینات تقویتی بر افزایش حجم عضلات کمر، شکم و لگن تمرکز دارند. هرچه عضلات این نواحی قوی تر باشند بهتر از کمر و لگن محافظت می‌کنند که احتمال بروز درد به حداقل می‌رسد.
- انجام دادن حرکات کششی به تسکین درد و سفتی عضلات کمک می‌کنند. به همین دلیل تمرکز بر کشش عضلات همسترینگ اهمیت بسیار زیادی دارد.
- پیاده روی، شنا، یوگا و حرکات ایروبیک نتایج بسیار خوبی را در تعدادی از بیماران ایجاد می‌کنند.
جراحی سیاتیک
هدف از انجام جراحی سیاتیک رفع فشار از روی عصب سیاتیک و ریشه اعصابی است که باعث بروز درد شده اند. پزشک با توجه به علت بروز درد سیاتیک از روش‌های جراحی مختلف استفاده می‌کند که به شرح زیر می‌باشند:
- دیسککتومی روشی است که به خارج کردن دیسک آسیب دیده بین مهره‌های ستون فقرات کمک می‌کند. در صورتی که بیرون زدگی دیسک باعث تحت فشار قرار گرفتن ریشه اعصاب شده باشد خارج کردن یک قسمت از آن منجر به رفع فشار و کاهش درد خواهد شد.
- لامینکتومی روشی است که در آن پزشک به خارج کردن یک بخش از مهره می‌پردازد به ویژه اگر بیمار به علت آرتروز و تغییرات تحلیل برنده دچار زائده‌های استخوانی شده است و ریشه اعصاب او تحت فشار قرار گرفته است.
- فورامینوتومی با هدف افزایش فضای فورامین انجام میشود. فورامین به قسمت ورودی مهره گفته میشود که اعصاب نخاعی از آن خارج میشوند. در این روش پزشک از دریل مخصوص جراحی برای افزایش فضای فرامین و رفع فشار از ریشه اعصاب استفاده می‌کند.
- جراحی فیوژن ستون فقرات روشی است که پزشک با استفاده از پیچ و مهره فلزی یک یا چند مهره را به یکدیگر متصل می‌کند. این روش زمانی درخواست میشود که دیسک باعث فشردگی شدید عصب شده است و باید این مشکل برطرف شود. در صورتی که بیمار دچار لغزش مهره به سمت جلو شده یا چندین بار تحت جراحی لامینکتومی قرار گرفته باشد ستون فقرات او ناپایدار خواهد شد و به همین دلیل باید پایداری آن را افزایش داد.
دوران بهبود
دوران بهبود در همه افراد یکسان نیست اما از ۲ تا ۴ هفته طول میکشد. در برخی موارد که شغل بیمار با فعالیت جسمانی و برداشتن اجسام سنگین همراه است دوران بهبود ۸ تا ۱۲ هفته طول میکشد. این بهبود در جراحی فیوژن ستون فقرات حداقل ۴ تا ۶ هفته طول میکشد تا بیمار بتواند به محل کار خود برگردد. بیمار پس از ۶ ماه تا یک سال میتواند به طور طبیعی فعالیت‌های خود را انجام دهد. در دو هفته اول پس از بهبودی بیمار با برخی محدودیت‌ها مواجه میشود که با رعایت کردن آنها میتواند به بهبود ستون فقرات خود کمک کند. برخی از این موارد به شرح زیر می‌باشند:
- اجتناب از خم شدن، چرخیدن یا حمل کردن اجسام
- اجتناب از برداشتن اجسام بیش از ۲ کیلوگرم
- خودداری از انجام دادن فعالیت ورزشی سنگین، امور منزل، باغبانی و فعالیت جنسی
- اجتناب از رانندگی کردن یا کار کردن با ماشین آلات سنگین بدون مشورت با پزشک
بیمار باید از همه توصیه‌های ارائه شده توسط پزشک خود پیروی کند، به پشت بخوابد و تعدادی بالش را زیر زانوی خود بگذارد یا به پهلو بخوابد و یک بالش بین زانوهای خود بگذارد تا ستون فقراتش در حالت مناسبی قرار بگیرد. بیمار باید از خوابیدن روی شکم خودداری کنند زیرا باعث افزایش فشار و درد کمر خواهد شد که دوران بهبود را به تأخیر می‌‌اندازد. در صورتی که پزشک از بیمار خواسته است از کمربند طبی استفاده نماید فقط در هنگام خواب یا دراز کشیدن مجاز به باز کردن آن می‌باشد. پزشک اطلاعات لازم در خصوص مدت زمان استفاده از کمربند طبی را در اختیار بیمار قرار می‌دهد.
نکاتی برای بیماران مبتلا به درد سیاتیک
- از ایستادن به مدت طولانی خودداری کنید.
- در صورتی که پس از یک دوره استراحت دچار درد شدید کمر شده اید به تغییر حالت بدن خود بپردازید یا کمی راه بروید.
- به طور منظم از ویتامین ب ۱۲ استفاده کنید.
- از برداشتن اجسام سنگین خودداری کنید زیرا فشار زیادی به کمر وارد می‌کنند.
- برای خوابیدن از تشک سفت استفاده کنید زیرا تشک نرم به علت قرار دادن ستون فقرات در حالت نامناسب باعث افزایش درد خواهد شد.
- به طور منظم به انجام دادن تمرینات ورزشی مخصوص تقویت عضلات کمر بپردازید.
- طبق دستور پزشک برای تسکین درد از کمربند مخصوص استفاده کنید تا درد کمر شما بهبود پیدا کند.
- از مسافرت طولانی خودداری کنید زیرا باعث تشدید علائم خواهد شد.
