گلیوبلاستوم مولتی فرم (glioblastoma multiforme یا GBM) نوعی آستروسیتوما است. گلیوبلاستوم مولتیفرم شایعترین نوع گلیوما است. آستروسیتوما از نوع ستارهای شکل سلول گلیال، موسوم به آستروسیت تشکیل میشود. چون آستروسیتها داخل مغز و ستون فقرات وجود دارند، امکان ایجاد این تومورها در نقاط گوناگون سیستم عصبی مرکزی وجود دارد.
برای درمان این تومور ممکن است از انواع روش های شیمیدرمانی، پرتو درمانی و جراحی استفاده شود.
گلیوبلاستوم مولتی فرم، یکی از انواع آستروسیتوما در کودکان
تنها 20 % از آستروسیتوماهای کودکان درجهی بالا دارد. گلیومای درجه بالا براساس درجات تهاجمی بودن (سرعت رشد) به دو نوع آستروسیتومای آناپلاستیک (درجه 3) یا گلیوبلاستوم مالتی فرم تقسیمبندی میشود. این تومورها غالباً در بافت سالم اطراف تومور منتشر میشود، به همین دلیل عمل جراحی تومور دشوار است. این تومورها عموماً در نیمکرههای مغز (لوبهای پیشانی، آهیانهای و گیجگاهی) یا مرکز مغز (تالاموس) تشکیل میشوند. همچنین ممکن است تومور در بخشهای دیگر مغز و نخاع نیز پخش شود.
علت گلیوبلاستوم مولتی فورم
دانشمندان هنوز به درستی از جهشهای ژنتیکی عامل گلیوبلاستوم مالتی فرم اطلاع ندارند، البته پژوهشها و بررسیهای گستردهای بر روی این بیماری در حال انجام است.
علائم تومور گلیوبلاستوما مولتی فورم چیست؟
شایعترین علامت اولیه گلیوبلاستوم مولتی فرم، مانند بسیاری از تومورهای مغزی، سردرد است. چون این علائم غالباً پیآمد فشار آوردن تومور به ساختارهای مغزی اطراف است، علائم بسته به محل قرارگیری تومور در مغز یا ستون فقرات تغییر میکند. علائم گلیوبلاستوما مولتی فورم عبارت است از:
- ضعف یا بیحسی دست و پا
- حالت تهوع و استفراغ (به ویژه هنگام بیدار شدن از خواب)
- اختلالات شناختی، مشکلات حافظه و فراموشی و ناتوانی در تمرکز کردن
- تشنج
- تغییرات رفتاری و شخصیتی
- تغییرات بصری و مشکلات بینایی
اکثر افرادی که سردرد و تهوع دارند، تومور مغزی ندارند. با این حال، هر فردی که علائم عصبی مانند سردرد و تهوع را تجربه میکند، باید به پزشک مراجعه کند. اگر پزشک شک دارد یا تشخیص تومور مغزی را تایید میکند، بیمار به جراح مغز و اعصاب ارجاع داده میشود تا ارزیابی دقیقتری انجام دهد.
تشخیص
ابتدا بر روی تمام بیمارانی که علائم عصبی دارند، یک معاینه بالینی انجام میشود. این معاینه شامل آزمایشهای عملکردی عصبی میشود، که شامل بررسی رفلکسها، قدرت عضلات، حرکات دهان و چشم، هماهنگی و سطح هوشیاری است. اگر احتمال وجود تومور وجود داشته باشد، آزمایشهای تصویربرداری زیر برای بررسی وجود ناهنجاری در مغز انجام میشود.
عکس برداری
تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (ام آر آی) و سی تی اسکن (توموگرافی رایانهای) تصاویر دقیق و پرجزییاتی را از مغز و نخاع به دست میدهند تا پزشک بتواند تومور را تشخیص دهد. MRI بهترین تصاویر را از گلیوبلاستوم مولتی فرم به دست میدهد. این اسکنها معمولاً با تزریق ماده حاجب (رنگی) انجام میشود تا تومور از بافت سالم مغز تشخیص داده شود.
نمونه برداری
برای تایید تشخیص، جراحی نمونهبرداری یا بیوپسی انجام میشود. در این روش، جراح مغز و اعصاب یک نمونه کوچک از سلولهای غیرعادی را برداشت کرده و آن را برای بررسی به آزمایشگاه پاتولوژی ارسال میکند. یکی از نشانههای اصلی گلیوبلاستوم مولتیفرم، نکروز یا مرگ سلولی است.
جراحی گلیوبلاستومای مولتی فرم درکودکان و بزرگسالان
اگر گلیوبلاستوم مولتی فرم درمان نشود، ظرف چند هفته یا چند ماه منجر به مرگ میشود. چنانچه درمان تهاجمی یا جراحی در مراکز جراحی پیشرفته انجام شود، بیمار مبتلا به گلیوبلاستوم مولتی فرم میتواند چند ماه یا حتی چند سال دیگر زنده بماند. برای درمان گلیوبلاستوم مالتی فرم معمولاً از ترکیبی از جراحی، شیمی درمانی، پرتودرمانی یا رادیوسرجری استریوتاکتیک استفاده میشود. جراحی با هدف بیشترین مقدار ممکن از تومور یا رفع فشار انجام میشود. سه عمل جراحی برای درمان گلیوبلاستوم مولتیفرم توصیه میشود که هر سه باید توسط جراح مغز و اعصاب ماهر و باتجربه در زمینه درمان تومورهای مغزی نادر انجام شود.
جراحی نمونه برداری
نمونه برداری (بیوپسی) نخستین عمل جراحی است که بر روی بیماران انجام میشود. جراح نمونهای از بافت را برای تعیین نوع آن برمیدارد. نمونه برداری از اکثر تومورهای گلیوبلاستوم مولتی فرم به راحتی انجام میشود.
برداشتن تومور
جراح مغز و اعصاب با تخصص و مهارت مورد نیاز، عمل جراحی کرانیوتومی (بریدن جمجمه) انجام میدهد تا بخشی از جمجمه را برداشت کند و به تومور دسترسی پیدا کند. هدف اصلی این جراحی، حذف بخشی از تومور به حداکثر ممکن بدون تضرر به بافت سالم مغز است. مهارت، آموزش و تجربه جراح مغز و اعصاب نقش بسزایی در میزان برداشت تومور دارد.
شانتگذاری/ترمیم شنت
در برخی موارد، تومور مغزی میتواند جریان طبیعی مایع مغزی نخاعی (CSF) را مسدود کند، که باعث افزایش فشار داخل مغز و عارضه هیدروسفالی میشود. جراح مغز و اعصاب میتواند یک لوله تخلیه موقتی به نام ونتریکولوستومی یا لوله تخلیه بطن خارجی (EVD) را قرار دهد تا فشار را تخلیه کند. اما راهحل دائمیتر شنت داخلی است که مایع مغزی نخاعی را به شکم بیمار هدایت میکند و در آنجا جذب میشود. در بعضی موارد، نیاز به ترمیم شنت و جابجایی آن وجود دارد تا تخلیه به طریقی موثر ادامه یابد. این فرآیند به نام ترمیم شنت شناخته میشود.
درمان تومور گلیوبلاستوم مولتی فورم بدون جراحی
برای درمان گلیوبلاستوم مولتی فورم، علاوه بر جراحی از روشهای زیر نیز بهره گرفته میشود:
شیمی درمانی
شیمی درمانی با هدف کوچک کردن تومور یا پس از جراحی برای نابود کردن سلولهای سرطانی باقیمانده انجام میشود. شیمی درمانی بر روی تمام بدن، و نه فقط محل تومور انجام میشود و بیمار درمان را به صورت قرص، آمپول یا سرم دریافت میکند. روش داخل شریان روش جدیدتری است که کارایی شیمی درمانی را افزایش میدهد.
پرتودرمانی
پرتودرمانی رشد تومور را تحت کنترل درمیآورد و میتوان از آن به جای جراحی یا در کنار جراحی استفاده کرد. پرتودرمانی قدیمی میتواند جایگزینی برای جراحی یا روشی برای نابود کردن سلولهای سرطانی باقیمانده از جراحی باشد.
استریوتاکتیک رادیوسرجری
استریوتاکتیک رادیوسرجری با جراحیهای باز قدیمی کاملاً تفاوت دارد و در آن پرتوهای متمرکز تشعشع از چند زاویه بر تومور تابانده میشود. استریوتاکتیک رادیوسرجری که عموماً با نام دستگاه مورد استفاده، برای مثال CyberKnife، Gamma Knife یا LINAC (شتاب دهنده خطی) شناخته میشود، یک عمل تخصصی پیشرفته است که بهتر است به دست متخصصین مجرب در این زمینه انجام شود.
سایر روش ها
همچنین از استروئید برای کاهش ورم استفاده میشود و داروهای ضدتشنج برای برخی بیماران تجویز میشود. پژوهشگران در حال مطالعه برای یافتن درمانهای دیگری مانند ایمونوتراپی یا ژن تراپی هستند.
بیمار شما چه مدت بعد از جراحی چه مدت در بیمارستان می ماند؟
مدت زمان دوران نقاهت پس از جراحی به شرایط بیمار و به عاملهای زیر بستگی دارد:
- نوع عمل انجام شده برای برداشتن تومور مغزی
- محلی که توده سلولهای به سرعت تکثیرشونده در مغز اشغال کردهاند.
- ناحیههایی از مغز که زیر چاقو رفته است.
- سن و دیگر عاملهای مرتبط با سلامت عمومی
- گستردگی و شدت عوارض بعد از عمل و احتمال بروز آنها
بنابراین چون عاملهای متعددی باید در نظر گرفته شود، نمیتوان مدت زمان دقیقی را برای بستری شدن بیماران بعد از عمل تعیین کرد. برخی بیماران تا چند روز پس از عمل همچنان به شدت تحت تاثیر داروهای آرامبخش یا بیهوشی قرار دارند، حال آن که بعضی ظرف چند ساعت به هوش میآیند.
مراقبت های بعد از جراحی تومور مغزی در کودکان شامل چه مواردی است؟
طرح درمان توانبخشی با توجه به نیازهای بیمار و نقصها و عوارض ناشی از تومور تهیه میشود. تومورهای مغزی و جراحی برداشتن تومور مشکلاتی را در رفتار، فرایند تفکر و احساسات بیمار ایجاد میکند. بیمار در دوران نقاهت نیاز به کمک دارد. متخصصینی مانند گفتاردرمانگر، کاردرمانگر و متخصص طب فیزیکی در دوران نقاهت در کنار بیماراند و خدمات تخصصی را به بیمار ارائه میکنند. برای کودکانی که تحت جراحی تومور مغزی قرار گرفتهاند، طرح درمانی خاصی در نظر گرفته میشود. متخصصین زیر در غلبه بر نقصها و خطاهای ارتباطی (گفتار، زبان) به کودک کمک میکنند. تومور و درمان آن گاهی اوقات تغییراتی را در عملکرد غدد ایجاد میکنند و در نتیجه دیابت بیمزه، مشکلات رشدی یا بلوغ زودرس یا تاخیر در بلوغ پیش میآید. دلیل بروز چنین مشکلاتی این است که غدد ترشح کننده هورمون در مغز رشد، متابولیسم و رشد جنسی را کنترل میکنند.
می توانید در این باره با پزشک معالج کودک خود صحبت نمایید.
مراقبت های بعد از جراحی برای بازیابی مهارت های قبلی ممکن است شامل موارد زیر باشد:
کاردرمانی
متخصص کاردرمانی طرح درمان را بر پایه ارزیابی توانایی بیمار برای انجام دادن فعالیتهای روزمره، برای مثال حمام کردن، لباس پوشیدن و … تهیه میکند. همچنین وسایل و تجهیزات مخصوص یا تغییرهایی را در خانه توصیه میکند تا زندگی روزمره برای بیمار آسانتر شود. آزمایش بینایی سنجی نیز انجام میشود.
فیزیوتراپی
بعضی تومورهای مغزی در کنار درمانهای خاصشان (به جز جراحی) باعث ضعیف شدن بدن یا حتی فلج میشود. متخصص طب فیزیکی به بازیابی تعادل و قدرت بیمار در هنگام راه رفتن کمک میکند و بر آن دسته از جنبههای فیزیکی متمرکز میشود که به دلیل وجود تومور مختل شده است
گفتاردرمانی
متخصص گفتاردرمانی بیمار را معاینه میکند تا متوجه تغییر در توانایی بلع او بشود. همچنین اگر تومور مغزی باعث تاخیر در روانی یا سنتز گفتار شده باشد، گفتاردرمانگر به بیمار کمک میکند. به این ترتیب بیمار میتواند افکار خود را مانند قبل از جراحی به وضوح بیان کند.
