جراحی دیسک کمر در مواقعی به کار گرفته می‌شود که دیسک ستون فقرات به دلایل مختلفی بیرون زده باشند. بیرون‌زدگی دیسک اغلب در قسمت انتهایی ستون مهره‌ها رخ می‌دهد، اگرچه ممکن است در سایر بخش‌های ستون فقرات نیز اتفاق بیفتد. هر استخوان ستون فقرات دارای یک دیسک است که از ضربات وارد شده به ستون مهره‌ها محافظت می‌کند و از جذب ضربه جلوگیری می‌کند تا به مهره‌ها آسیب وارد نشود. اما در برخی موارد، دیسک‌های کمر ممکن است بیرون‌زده یا دررفته شوند، که نیاز به جراحی دیسک کمر را ایجاب می‌کند. در ادامه، به نکاتی درباره جراحی دیسک کمر و مراقبت‌های لازم پس از آن می پردازیم.
فتق دیسک کمر
محتوای آب دیسک‌های بین‌مهره‌ای و خاصیت کشسانی‌شان در پی بالا رفتن سن و به دلیل افزایش تقلای جسمی کمتر می‌شود، همچنین ساختار دیسک‌ها تغییر می‌کند و دیسک‌ها به تدریج ساییده می‌شوند. درنتیجه دیواره فیبری دیسک ضعیف می‌شود، در این حالت ممکن است دیواره دیسک برآمده شود. از این گذشته احتمال پاره شدن دیواره دیسک نیز وجود دارد، در این صورت احتمال دارد ماده ارتجاعی درون دیسک از شکاف ایجاد شده در دیواره دیسک بیرون بزند و فتق دیسک ایجاد شود. برآمدگی یا فتق دیسک باعث تنگ شدن فضای کانال نخاعی یا فضایی می‌شود که در امتداد کانال‌های عصبی منتهی به نخاع یا خروجی از نخاع کشیده شده است، به این ترتیب فیبرهای عصبی تحت فشار قرار می‌گیرد و علائمی مانند بی‌حسی، درد، ضعیف شدن عضلات، فلج و در موارد شدیدتر فلج، اختلال در کنترل ادرار و مدفوع و ناتوانی جنسی در مردان بروز می‌یابد.
آسیب‌دیدگی دیسک در بلندمدت موجب از بین رفتن ارتباط بین مهره‌ها می‌شود که ممکن است با ضایعه‌های دیگری نیز همراه باشد.
در موارد شدید، جراح دیسک کمر و یا جراح مغز و اعصاب از روش جراحی برای درمان فتق دیسک استفاده می‌کند.
جراح مغز و اعصاب اختلال‌های درگیر کننده سیستم عصبی را تشخیص می‌دهد و درمان می‌کند.
چه زمانی به جراحی دیسک کمر نیاز پیدا می‌کنیم؟
خشک شدن مایع دیسک‌های اسفنجی در قسمت ستون فقرات می‌تواند باعث بیرون زدگی آنها از محل اصلی شده و به تدریج منجر به استهلاک و ساییدگی آنها شود، که به آن دیسک برآمده یا دیسک کمر معروف است.
از جمله علائم بیرون زدگی دیسک کمر می‌توان به کمر درد متناوب، اسپاسم عضلات پشت، درد سیاتیک، ضعف عضلانی و بی‌حسی در پاها، کاهش رفلکس زانو و مچ پا، تغییر در عملکرد مثانه، ضعف عضلانی، سوزن‌سوزن شدن اندام تحتانی و اشاره کرد.
برای درمان دیسک کمر، از روش‌های غیرجراحی مختلفی استفاده می‌شود که شامل تغییرات در سبک زندگی، توجه به وضعیت بدنی و ارگونومی، فیزیوتراپی، دارو درمانی و استفاده از پلاسمای غنی از پلاکت می‌شود توصیه می‌شود. اگر درمان‌های غیر جراحی اثری در کاهش مشکلات ناشی از دیسک کمر نداشته باشند، پزشک می‌تواند به روش جراحی دیسک کمر روی آورد.
روش‌های جراحی دیسک کمر
جراحی دیسک کمر به دو روش انجام می‌شود که در ادامه به هر کدام از آنها می‌پردازیم.
جراح دیسک کمر باز
جراحی بسته دیسک کمر یک روش غیر تهاجمی است که برخلاف جراحی باز، بدون نیاز به ایجاد برش عمیق روی کمر انجام می‌شود. در این نوع عمل، جراح از دستگاه‌های پیشرفته و تکنولوژی‌های نوین بهره می‌برد.
برای جراحی بسته دیسک کمر، از روش‌هایی مانند تزریق اپیدورال، دیسکوژل و لیزر دیسک استفاده می‌شود. کم‌عارضه‌تر بودن این روش نسبت به جراحی باز، باعث شده است که جایگاه بالاتری در میان افرادی که به جراحی نیاز دارند، پیدا کند.
جراحی دیسک کمر بسته
جراحی بسته دیسک کمر یک روش غیر تهاجمی است که برخلاف جراحی باز، بدون نیاز به ایجاد برش عمیق روی کمر انجام می‌شود. در این نوع عمل، جراح از دستگاه‌های پیشرفته و تکنولوژی‌های نوین بهره می‌برد.
برای جراحی بسته دیسک کمر، از روش‌هایی مانند تزریق اپیدورال، دیسکوژل و لیزر دیسک استفاده می‌شود. کم‌عارضه‌تر بودن این روش نسبت به جراحی باز، باعث شده است که جایگاه بالاتری در میان افرادی که به جراحی نیاز دارند، پیدا کند.
جراحی دیسک کمر باز بهتر است یا بسته؟
هدف اصلی از جراحی بسته دیسک کمر این است که با استفاده از برش‌های کوچکتر و ابزارهای لوله‌ای شکل شامل فلوروسکوپی، اشعه ایکس و میکروسکوپ، کمترین آسیب ممکن به عضلات و بافت‌های ستون فقرات وارد شود. به دلیل مزایای فراوانی که [EN1] جراحی بسته دارد، این روش نسبت به جراحی باز ترجیح داده می‌شود:
- بهبودی سریع‌تر: در نتیجه بیماران می‌توانند در مدت زمان کمتر، فعالیت خود را آغاز کنند.
- درد کمتر بعد از جراحی و استفاده کمتر از داروهای مسکن
- خونریزی کمتر
- برش کوچکتر
- بریده نشدن عضلات
- خطر عفونت کمتر
- جای زخم کمتر
اقدامات قبل از جراحی دیسک کمر
از کشیدن سیگار خودداری کنید: اگر سیگار، محصولات تنباکو بدون دود یا هر گونه محصولات حاوی نیکوتین را مصرف می‌کنید، باید آنها را حداقل چند ماه پیش از جراحی متوقف کنید. افرادی که از این محصولات استفاده می‌کنند، به خطر بیشتری برای عوارض جراحی مانند عفونت زخم یا تاخیر در ترمیم استخوان قرار دارند. حتما به پزشک خود اطلاع دهید تا برنامه مناسبی برای ترک سیگار برای شما تدوین کند.
از مصرف برخی از داروها پیش از جراحی خودداری کنید: برخی از داروها مانند آسپرین و دیگر داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی مثل ایبوپروفن و ناپروکسن ممکن است باعث خونریزی شوند یا با داروهای بیهوشی تداخل داشته باشند. حتما فهرستی از داروها، مکمل‌های غذایی و داروهای گیاهی خود را تهیه کنید و به پزشک خود نشان دهید.
فردی را برای کمک پس از جراحی پیدا کنید: پس از جراحی ممکن است نیاز به کمک در اموری مانند شستشو، پوشیدن لباس، تمیز کردن داشته باشید. بنابراین از آشنایان خود کمک بگیرید یا پرستاری را استخدام کنید تا این فعالیت‌ها را برای شما به مدت چند هفته پس از جراحی انجام دهد.
انواع عمل دیسک کمر
عمل دیسک کمر انواع مختلفی دارد و پزشکان با در نظر گرفتن سن بیمار، شرایط کلی او و محل فتق دیسک، یکی از روش‌های زیر را برای انجام این عمل انتخاب می‌کنند.
عمل لامینکتومی
در این روش جراحی، پس از ایجاد یک برش کوچک روی کمر، جراح یک سوراخ در بخش لامینا یا قوس مهره‌های کمر ایجاد می‌کند تا از این طریق فشار روی ریشه عصبی را کاهش دهد. در صورت لزوم، از جراحی لامینکتومی برای جدا کردن لامینا استفاده می‌شود.
عمل میکرو دیسککتومی
یکی از روش‌های جراحی دیسک کمر، جراحی میکرو دیسککتومی نام دارد. در این روش، جراح پس از ایجاد یک برش کوچک روی کمر، بخشی از دیسک یا کل آن را با استفاده از ابزارهای جراحی برمی‌دارد تا از وارد شدن فشار بر روی ریشه عصبی جلوگیری کند.
عمل دیسک مصنوعی
در جراحی دیسک مصنوعی، به‌عنوان یکی از تکنیک‌های موجود برای این نوع عمل، جراح روی شکم بیمار برشی ایجاد کرده و یک دیسک مصنوعی را به جای دیسک آسیب‌دیده قرار می‌دهد. در این روش، بیمار باید تحت بیهوشی کامل قرار گیرد و پس از عمل، ممکن است چند روزی در بیمارستان بستری شود. این روش برای درمان چندین دیسک آسیب‌دیده و افرادی که مبتلا به پوکی استخوان یا آرتریت هستند، مناسب نمی‌باشد.
عمل آندوسکوپی
جراحی آندوسکوپی به عنوان یک روش نوین و کم تهاجمی در درمان دیسک آسیب دیده استفاده می‌شود، که در آن جراح پس از ایجاد برش کوچک روی کمر، با استفاده از دوربین آندوسکوپ و ابزارهای میکروسکوپی، دیسک آسیب‌دیده را از ستون فقرات بیمار خارج می‌کند.
عمل دیسکوپاتی
در جراحی دیسکوپاتی، پزشک با ایجاد یک برش کوچک در ناحیه کمر، از ابزارهای میکروسکوپیک یا لیزر استفاده کرده و بخشی از دیسک آسیب دیده را برای کاهش فشار روی عصب‌ها حذف می‌کند.
عمل دیسک مصنوعی کمر
عمل دیسک مصنوعی کمر تنها در صورت بیرون زدگی دیسک در بخش انتهایی کمر انجام می‌شود و نیازمند بیهوشی عمومی است. این روش برای افرادی که مبتلا به آرتریت یا پوکی استخوان هستند، مناسب نیست.
جراحی دیسک کمر چگونه انجام می‌شود؟
در روش جراحی، جراح دیسک کمر تهران (جراح مغز و اعصاب) یکی از روش‌های زیر را برای درمان انتخاب می‌کند:
دیسککتومی
جراحی دیسکتومی به عنوان روشی برای برداشتن ماده‌ای که فشاری بر ریشه‌های اعصاب یا ستون فقرات ایجاد می‌کند، انجام می‌شود. این جراحی به عنوان میکرودیسکتومی، دیسکتومی از راه پوست، دیسکتومی کمر، جراحی فتق دیسک کمر یا جراحی رفع فشار یا دکمپرشن نیز شناخته می‌شود. در این روش، جراح بخش برجسته دیسک بین مهره (نوکلئوس پولپوزوس) را برداشت می‌کند، زیرا این بخش می‌تواند فشاری بر ریشه عصب یا نخاع ایجاد کند و منجر به درد، بی‌حسی، ضعف، مشکلات تعادلی یا مشکلات حرکتی شود.
میکرودیسکتومی یک نوع کمی تهاجمی از دیسکتومی است. در این روش، جراح با ایجاد یک برش کوچک به طول 2.5-4 سانتی‌متر، بخش برجسته نوکلئوس پولپوزوس را با استفاده از روش‌های سنتی یا لیزر برداشت می‌کند. جراح در طول عمل از میکروسکوپ استفاده می‌کند. همچنین، در دیسکتومی از راه پوست، جراح با ایجاد یک برش کوچک و استفاده از لیزر یا مکش، بخشی از دیسک را برداشت می‌کند. دیسکتومی می‌تواند بر روی بخش‌های مختلف ستون فقرات انجام شود، به عنوان مثال، دیسکتومی کمر برای برداشتن بخش برجسته دیسک کمر انجام می‌شود.
عمل دیسککتومی با اهداف زیر انجام می‌شود:
- تسکین درد پا و یا باسن ناشی از فشار آوردن دیسک پاره شده یا برجسته به عصب؛
- درمان ضعف و بی‌حسی پا و
- رفع فشار از روی نخاع یا عصب‌های ستون فقرات.
لامینکتومی
لامینکتومی یا جراحی تنگی کانال نخاعی مشابه دیسککتومی به منظور از بین بردن فشار انجام می‌شود. جراح در عمل لامینکتومی، بخشی از استخوان ستون فقرات (لامینا) را می‌برد تا کانال نخاعی مشخص شود. لامینا بخش پشتی کانال نخاعی است که پوشش محافظی را برای نخاع ایجاد می‌کند. هدف از انجام جراحی لامینکتومی برداشتن بخشی از ستون فقرات و رفع فشار از روی نخاع یا عصب‌ها است.
جراح لامینکتومی، که به همراه برداشت یا برداشتن رباط زرد یا فلاوم انجام می‌شود، این رباط زرد برای حمایت از ستون فقرات استفاده می‌شود. این رباط گاهی دلیل فشار واقع بر عصب‌ها یا نخاع می‌شود؛ این شرایط به عنوان تنگی مرکزی شناخته می‌شوند. برجستگی دیسک، خارهای استخوانی، رشد بیش از حد مفصل یا حتی بافت خود رباط می‌توانند علت فشار واقع بر عصب‌ها باشند. جراح دیسک کمر علت فشار واقع بر عصب را تشخیص می‌دهد و عامل ایجاد فشار را، مانند خارهای استخوانی یا برجستگی دیسک، در طی جراحی برداشت می‌کند. فشار وارد بر عصب می‌تواند منجر به درد و کمردرد شود. تحت فشار بودن ریشه‌های عصب عارضه بسیار دردناکی است و با برداشتن این فشار در طی عمل جراحی، درد بیمار تسکین می‌یابد و عملکرد بیمار بهبود می‌یابد.
عمل لامینکتومی با اهداف زیر انجام می‌شود:
- دسترسی پیدا کردن به دیسک برجسته یا دارای فتق ستون فقرات، مانند دیسک برجسته‌ای که باعث درد سیاتیک شده است؛
- برداشتن خارهای استخوانی موسوم به استئوفیت (اسپوندیلوز دفورمان)؛
- تسکین کمردرد ناشی از آسیب عصبی؛
- درمان بی‌حسی و درد پا؛
- رفع فشار از روی عصب‌های نخاعی و
- برداشتن تومور ستون فقرات.
فیوژن ستون فقرات
جراحی فیوژن یا خشک کردن مهره‌های ستون فقرات عموما برای رفع مشکل ناپایداری ستون فقراتی انجام می‌شود که به دلیل ساییدگی یا بیماری دژنراتیو دیسک، اسکولیوز (انحراف ستون فقرات) یا دیگر مشکلات مربوط به نظم و هم‌ترازی ستون فقرات ایجاد شده است. جراحی فیوژن به عنوان «آخرین» راه چاره برای درمان اسکولیوز ایدئوپاتیک (اسکولیوز با دلیل نامشخص)، اسکولیوز مادرزادی (موجود از بدو تولد)، اسکولیوز عصبی ـ عضلانی (عارضه جانبی ناشی از ابتلا به بیماری‌های دیگر) یا اسکولیوز دژنراتیو (ناشی از ساییدگی) توصیه می‌شود.
جراح دو یا چند مهره را در عمل فیوژن با استفاده از استخوان سالم به هم جوش می‌دهد و ثابت می‌کند ـ معمولاً از گرفت استخوانی گرفته شده از استخوان خود بیمار یا بانک استخوان برای پیوند دادن مهره‌ها به هم استفاده می‌شود و غالباً وسایلی مانند پیچ، پلاک و میله فلزی برای تثبیت و خشک کردن مهره‌ها به کار برده می‌شود. جراحی فیوژن راهکاری دائمی برای اصلاح مشکلات دژنراتیو یا ناشی از عدم هم‌ترازی ستون فقرات است. به هم جوش دادن مهره‌ها باعث می‌شود که ستون فقرات در موقعیتی صحیح‌تر و صاف‌تر پایدار شود. جراحی فیوژن انحنای ستون فقرات را به میزان 50 ـ 70 درصد اصلاح می‌کند.
انحنای 40 ـ 50 درجه‌ای ستون فقرات یا بیشتر، انحراف «شدید» ستون فقرات محسوب می‌شود. جراحی فیوژن برای اصلاح بدشکلی و درمان عوارض جانبی مرتبط توصیه می‌شود.
جراحی فیوژن با اهداف زیر انجام می‌شود:
- کاهش انحنای غیرعادی ستون فقرات از طریق صاف یا هم‌تراز کردن ستون فقرات؛
- درمان اسکولیوز، اسپوندیلوز، اسپوندیلولیستزی، تنگی کانال نخاعی، فتق دیسک، شکستگی، عفونت و تومور؛
- درمان عوارض جانبی مانند کمردرد متوسط تا شدید، مشکلات حرکتی، تنفسی و … و
- درمان ساییدگی دیسک.
تعویض دیسک
درصد بسیار کمی از بیماران که فقط یک دیسکشان مشکل دارد و مفصل‌های فاست اطراف دیسکشان سالم است، می‌توانند ستون فقرات را از طریق انجام دادن عمل تعویض دیسک و برداشتن دیسک آسیب‌دیده پایدار کنند. البته این وضعیت در میان بیماران دچار کمردرد شایع نیست.
فاستکتومی
مفصل فاست ساییده و آسیب دیده گاهی بزرگ می‌شود یا زائده‌های استخوانی موسوم به خارهای استخوانی روی آن ایجاد می‌شود که این وضعیت به نوبه خود باعث می‌شود عصب‌های مجاور تحت فشار قرار بگیرد. گاهی اوقات نیز لازم است که بخش کوچکی از مفصل فاست برداشته شود تا جراح به دیسک آسیب دیده دسترسی پیدا کند. جراحی فاستکتومی در هر دو حالت انجام می‌شود. لازم به ذکر است که وجود مفصل‌های فاست برای پایداری کلی ستون فقرات ضروری است، بنابراین با توجه به این که چه مقدار از مفصل فاست برداشته می‌شود، ممکن است ضروری باشد که جراحی دیگری برای پایدار کردن ستون فقرات انجام شود.
مزایای جراحی فتق دیسک کمر
وقتی فشار ناشی از فتق دیسک از روی عصب‌ها برداشته می‌شود، پادرد و کمردرد تسکین پیدا می‌کند، اختلال‌های حسی کمتر می‌شود، عضله‌ها قوی‌تر می‌شود و عملکرد روده و یا مثانه به حالت عادی برمی‌گردد. به‌علاوه با انجام دادن جراحی دیسک کمر از بروز فلج احتمالی جلوگیری می‌کنید.
خطرهای احتمالی جراحی دیسک کمر
عوارض جراحی دیسک کمر شامل خونریزی شدید، آسیب به کودا اکوینا (در 1-2 درصد موارد)، ضعف عضلات و در موارد شدیدتر فلج، اختلالات حسی، اختلالات حسی در مفاصل و عدم هماهنگی می‌باشد. این عوارض به ندرت رخ می‌دهند. همچنین، هموراژ یا خونریزی زخم جراحی پس از عمل، کمردرد و عود فتق نیز از دیگر عوارض جراحی دیسک کمر می‌باشند.
تقریبا 10 تا 15 درصد از بیماران پس از جراحی دیسک ممکن است در آینده با عود فتق دیسک مواجه شوند. عود فتق دیسک ممکن است در چند روز اول پس از جراحی، سال‌ها بعد یا در هر زمان دیگری بروز کند. تشخیص عود فتق دیسک تنها با بروز مجدد علائم بالینی امکان‌پذیر است. درد پا و لگن معمولاً بلافاصله پس از جراحی اولیه به دلیل کاهش فشار روی عصب کاهش می‌یابد. فتق دوباره دیسک ممکن است باعث شود که درد قدیمی ناگهان دوباره شروع شود.
جراح دیسک کمر قبل از انجام جراحی، بیمار را در مورد تمامی این عوارض آگاه می‌کند.
دوران نقاهت پس از جراحی فتق دیسک کمر چقدر طول می‌کشد؟
اکثر بیماران می‌توانند کارهای اداری یا سبک را ده تا چهارده روز پس از جراحی از سر بگیرند، اما برای شروع کارهای یدی سنگین باید چهار تا شش هفته صبر کنید. پس از گذشت شش هفته معمولاً هیچ محدودیتی برای انجام فعالیت‌ها وجود ندارد. برای اطمینان بیشتر حتما در این مورد با جراح دیسک کمر خود مشورت کنید.
عمل دیسک کمر یک روش جراحی است که برای درمان بیرون زدگی یا آسیب دیدگی دیسک‌های موجود در ناحیه کمر انجام می‌شود. این عمل می‌تواند به تسکین درد‌های ناشی از فشار بر ریشه‌های عصبی کمک کند. بسته به شدت و موقعیت بیماری، پزشک ممکن است از روش‌های مختلفی مانند جراحی باز، آندوسکوپی، یا دیگر روش‌های کم تهاجمی برای انجام عمل استفاده کند.
