نشت مایع مغزی نخاعی (Cerebrospinal fluid (CSF)) هنگامی رخ میدهد که پارگی یا سوراخی در غشای محاطی مغز یا نخاع وجود داشته باشد، که سبب میشود مایع شفافی که این اعضا را احاطه کرده و در بر گرفته خارج شود.
نشت CSF جمجمه در سر اتفاق میافتد و با رینوه مایع مغزی نخاعی مرتبط است، که در آن مایع مغزی نخاعی از طریق مجرای بینی (آبریزش بینی) خارج میشود.
نشت CSF نخاعی به علت پارگی در بافتهای نرم اطراف نخاع ایجاد میشود.
نشت CFS، علت اصلی کاهش فشار درون جمجمه
فشارخون پایین درون جمجمه یا فشار کم مایع مغزی نخاعی (CSF) در مغز، اغلب به علت نشت CSF رخ میدهد. CSF نقش حفاظتی و پوششی برای مغز و نخاع دارد. این مایع با وجود پوشش کیسهای به نام مننژ یا پرده مغز، در محل خود نگه داشته میشود. لایه بیرونی و ضخیم ترین مننژها سخت شامه نامیده میشود. معمولاً مغز در این مایع شناور است.
هنگامی که حجم CSF کاهش مییابد، مغز به داخل جمجمه فرو میرود و این ممکن است سردرد را ایجاد کند. همچنین، سردرد در حالت نشسته یا ایستاده بودن بیمار تشدید میشود.
ارتباط با ما
[shortcode-variables slug=”alert”]اگر دچار آبریزش بینی بلند مدت هستید که با روشهای مختلف درمانی قطع نشده است، ممکن است درگیر رینوره مایع مغزی نخاعی باشید. در این صورت لازم است در اسرع وقت به پزشک متخصص مراجعه کرده و مراحل تشخیص و درمان را سریعاَ پیگیری نمایید. دکتر مرادی متخصص جراحی مغز و اعصاب، آماده ارائه اطلاعات لازم در این زمینه به شماست. برای رزرو وقت ملاقات با شماره تلفنهای [shortcode-variables slug=”number”] تماس حاصل فرمایید.[shortcode-variables slug=”alert1″]
فیزیولوژی طبیعی CSF
مایع مغزی-نخاعی (CSF) در بطنهای میانی مغزی تولید میشود، به وسیله شبکه عصبی کوروئید و از طریق جریان ترنسپندیمال مایع پارنکیمال شکل میگیرد. CSF مستقیماً از طریق مجاری Magendie و Luschka با منابع زیرعنکبوتیه پایه در ارتباط است و ارتباطی با حفره خلفی دارد. فضای زیرعنکبوتیه توسط حجم بالقوه میان لایه پیالی و لایه آراکنوئید مننژ تعریف میشود و چندین ترابکولا در این فضا حرکت میکنند. لایه آراکنوئید مستقیماً از ساختار پارنکیم مغز پیروی نمیکند و به همین ترتیب کیسهها یا مخازنی را تشکیل میدهد که CSF از آنها نشت میکند. پس از خروج از بطن چهارم، CSF به صورت آزاد از طریق مخازن پایهای در ناحیه پایینی نخاع و بالای برآمدگی مغزی جریان یافته و از طریق برآمدگی آراکنوئید در کیسه مافوق جمجمه، مجدداً جذب شده و جریان خون وریدی را تشکیل میدهد.
به نظر میرسد که CSF علاوه بر نقشش در جذب شوک فیزیولوژیک، نوروپارنشیم را از ترومای مستقیم محافظت میکند. همچنین، CSF به عنوان یک سیستم مشابه لنف برای سیستم عصبی عمل میکند. فرایند تشکیل، جریان و جذب مجدد CSF پویا است. حجم کلی CSF حدود 150 میلی لیتر است و در هر روز حدود 500 میلی لیتر CSF تولید میشود. این به معنای این است که حجم CSF سه بار در روز تغییر میکند و جایگزین میشود.
علت نشت مایع مغزی-نخاعی چیست؟
برخی از ترشحات CSF بهصورت خود به خودی اتفاق میافتند و علت ناشناخته است (نشت خود به خودی CSF)، در حالی که سایر انواع نشت CSF به علت آسیبهای جسمی مانند جراحی سر، جراحی مغز یا نخاع، اپیدورال، سوراخ ناحیه کمر (تزریق نخاعی) یا تومور جمجمه هستند.
بیماران مبتلا به هیدروسفالی فشار بالا، که تجمع غیرطبیعی مایع مغزی نخاعی هست، نیز ممکن است در معرض خطر افزایش نشت باشند.
علائم ترشح مایع مغزی CFS
شايعترين علائم نشتي CSF ستون فقرات عبارتند از:
- سردردهای موضعی، که هنگام نشستن بدتر شده و هنگام دراز کشیدن بهتر میشود؛ که ناشی از فشار خون داخل جمجمه است
- تهوع و استفراغ
- درد یا سفتی گردن
- تغییر در شنوایی (گرفتگی، زنگ در گوش)
- احساس عدم تعادل
- فوتوفوبیا (حساسیت به نور)
- فونوفوبیا (حساسیت به صدا)
- درد در بین تیغههای شانه
برای بیماران مبتلا به نشت CSF جمجمه، رایجترین شاخصها عبارتند از:
- بیرون آمدن آب از بینی (رینوره)
- طعم شوری یا فلز در دهان
- احساس تخلیه آب در پشت گلو
- تخلیه آب از گوش (اوتوریا)
- تخلیه آب از مجاری سینوسی پوست (CSF در مجرای سینوس نشت میکند و سپس مسیری را برای تخلیه از پوست ایجاد میکند)
- از دست دادن بویایی (آنوسمی)
- تغییر در شنوایی یا زنگ در گوش
بیماران مبتلا به نشت CSF جمجمه، کمتر تغییرات شناختی را تجربه میکنند.
تشخیص
تشخیص ترشح CSF به طور عمومی با معاینه فیزیکی و بررسی تاریخچه پزشکی بیمار آغاز میشود. تشخیص نشت CSF ممکن است دشوار باشد و باعث تاخیر در تشخیص یا تشخیص نادرست شود. در این موارد، کارشناسان به ارائه کمک اورژانسی اهمیت میدهند.
در صورت بالقوه بودن ترشح CSF از جمجمه، پزشک ممکن است از بیمار بخواهد برای بررسی بیشتر، جلو خم شود تا بتواند مشاهده کند آیا این حرکت باعث افزایش جریان مایع از بینی میشود یا خیر. در صورت امکان جمعآوری مایع تخلیه شده، آن را برای آزمایشات آزمایشگاهی ارسال میکنند تا مشخص شود آیا مایع خارج شده مایع مغزی-نخاعی است یا خیر.
پزشک همچنین ممکن است آزمایشهایی برای بررسی وضعیت مغز و نخاع بیمار انجام دهد. پس از تشخیص وجود سوراخ یا پارگی در منطقه جمجمه یا ستون فقرات، پزشک میتواند آزمایشات تصویربرداری را برای تعیین دقیق محل نشتی انجام دهد.
این آزمایشها ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- توموگرافی کامپیوتری (CT)
- تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI)
- آزمایشهای تخصصی مانند میلوگرافی، که تصاویری از ستون فقرات، نخاع و ساختارهای اطراف را به دنبال ناهنجاریها میگیرد
- سیسترنووگرام که میتواند تعیین کند که آیا جریان مایع مغزی نخاعی غیرطبیعی در داخل مغز یا کانال نخاعی وجود دارد یا خیر
برای تعیین اینکه آیا نشت CSF جمجمه در حال وقوع است یاخیر، ممکن است از آزمایش پلجت که شامل قرار دادن پدهای کوچک پنبهای (پلجتها) در بینی است، استفاده شود.
هرچند، آزمون پلجت نمیتواند برای تعیین محل نشت مورد استفاده قرار گیرد. CT اسکن، MRI، میلوگرام یا یک سیسترنوگرام میتواند به پزشک در تعیین محل نشت در ناحیه جمجمه و یا در نخاع کمک کند.
درمان نشت مایع نخاعی و مغزی و رینوره
در حالیکه بسیاری از موارد نشت CSF به خودی خود بهبود مییابند و تنها نیاز به یک دوره استراحت دارند، بیماران مبتلا به علائم این بیماری باید با توجه به افزایش خطر ابتلا به مننژیت که به نشتی CSF جمجمه مرتبط است، به پزشک خود مراجعه کنند.
برای نشت مایعات مغزی نخاعی جمجمهای که به درمانهای محافظهکارانه پاسخ نمیدهند، ممکن است جراحی برای برطرف کردن مشکل ترشح لازم باشد.
برای نشتی CSF نخاعی که به استراحت و سایر درمانهای محافظهکارانه پاسخ نمیدهد، پچ خون اپیدورال یا پچ اپیدورال با چسب فیبرین، گزینههای درمانی هستند. پچ خون اپیدورال شامل تزریق خون خود بیمار به کانال نخاعی است. لخته خون ایجاد شده حفرهای را که نشتی از آنجا اتفاق میافتد “ترمیم” میکند.
اگر پچ خونی اپیدورال کارساز نباشد، ممکن است سایر ترمیمهای جراحی ضروری باشد.
اگر هیدروسفالی فشار بالا (عدم بازجذب مایع مغزی نخاعی و تجمع آن در بطنهای مغزی) سبب نشت CSF شود، وضعیت ممکن است دوباره تا زمانی که شانت برای کمک به تخلیه مایع اضافی استفاده شود، مجددا اتفاق بیفتد.
تفاوت سردرد پس از بیحسی نخاعی (PDPH) و نشت خودبه خود CSF
نشت خود به خودی CSF و سندرم بالینی که ایجاد میکند ممکن است با سردرد پس از بیحسی نخاعی اشتباه گرفته شود.
با سردرد پس از بیحسی نخاعی، بیمار اغلب یک محل نشتی در پشت دورا دارد. تا 90٪ احتمال پاسخگویی به یک پچ خون اپیدورال وجود دارد. بهطور کلی تاریخچه طبیعی آن به خوبی درک شده و خوش خیم است. این مورد به ندرت مرموز است و در نهایت قابل حل است. در مقایسه با این سردرد، نشت خود به خودی CSF اغلب در شروع، علت، و تشخیص اسرار آمیز است.
سوالات متداول
چند مورد از سوالات رایج در این زمینه عبارت است از:
چرا مهم است که نشت CSF را برطرف کنیم؟
نشت CSF باید رفع شود زیرا در ارتباط با بینی و گوش، خطر عفونت صعودی مانند مننژیت وجود دارد. این عفونت دارای خطر آسیب دائمی به مغز است.
آیا سردردهای مربوط به پایین بودن فشار مایع مغزی نخاعی، تنها در اثر نشت مایع مغزی نخاعی است؟
در اغلب موارد، یک علت آشكار ، مانند ضربه به ستون فقرات، جراحی ستون فقرات، یا آسیب به سر و گردن، برای نشتی وجود دارد. در مواردی که در مدت کوتاهی پس از یک علت احتمالی آشکار، سردردهای موضعی ایجاد میشوند، تشخیص معمولا آسان است. تشخیص موارد پیچیده میتواند دشوارتر باشد. ممکن است اتفاق سریع و آشکاری رخ ندهد، یا شاید خروج مایع ناشی از یک عطسه، سرفه خشن یا برخی دیگر از آسیبهای ناشناخته جزئی رخ داده باشد. بعضی از بیماران – به ویژه افرادی که دارای انعطافپذیری بیش از حد مفاصل هستند – ممکن است با مننژهایی متولد شده باشند که بیشتر در معرض پارگی با مقادیر نسبتا کم نیرو هستند.