گرفتگی عضلات نیمه صورت، که به عنوان اسپاسم همی‌فاسیال شناخته می‌شود، وقتی رخ می‌دهد که عضلات یک طرف صورت به طور غیرارادی و بدون هیچگونه آمادگی قبلی متکی می‌شوند. این نوع گرفتگی به دلیل آسیب یا تحریک عصب هفتم مغزی، که به عنوان عصب صورت شناخته می‌شود، ایجاد می‌شود. هنگام تحریک این عصب، عضلات صورت به صورت ناخواسته انقباض می‌کنند و این باعث می‌شود عضلات درگیر در اسپاسم شوند.
اسپاسم نیمه صورت همچنین با نام تیک تشنجی نیز شناخته می‌شود. در ابتدا، این اسپاسم‌ها به صورت تیک‌های کوچک و غیرقابل توجه در اطراف چشم، گونه یا دهان ظاهر می‌شوند. اما با گذشت زمان، این تیک‌ها به سایر قسمت‌های صورت نیز گسترش می‌یابند.
در بعضی موارد، این اسپاسم‌ها نشانگر وجود مشکل جدی یا ناهنجاری در صورت هستند. هر یک از این موارد می‌توانند منجر به فشار یا آسیب عصب‌ها شوند و عاملی برای گرفتگی عضلات صورت باشند.
اسپاسم نیمه صورت، عارضه غیرخطرناک اما آزاردهنده
اسپاسم نیمه صورت هم در زنان و هم در مردان روی می‌دهد ولی در زنان بالای 40 سال بیشتر متداول است. همچنین اغلب در نیمه چپ صورت ایجاد می‌شوند.
اسپاسم همی‌فاسیال خطرناک نبوده ولی گرفتگی‌های مکرر در صورت آزاردهنده هستند. در موارد شدید این اسپاسم‌ها به سبب بسته‌شدن غیر ارادی چشم یا تأثیر منفی بر صحبت کردن، باعث محدود شدن عملکرد می‌شوند.
ارتباط با پزشک
اگر در نیمی از صورت خود دچار گرفتگی شده‌اید و انقباضات غیرارادی و مکرر آزاردهنده احساس می‌کنید، ممکن است مبتلا به اسپاسم همی‌فاسیال شده باشید. مراجعه به متخصص در این شرایط می‌تواند به شما کمک کند تا با درمان مناسب، هر چه زودتر از این مشکل رهایی یابید.
[shortcode-variables slug=”alert”] دکتر مرادی متخصص جراحی مغز و اعصاب آماده است تا شما را در زمینه درمان این بیماری راهنمایی و همراهی سازد. برای رزرو وقت ملاقات می‌توانید با شماره تلفن‌های [shortcode-variables slug=”number”] تماس حاصل فرمایید.
[shortcode-variables slug=”alert1″]
انواع بیماری اسپاسم نیمه صورت
اسپاسم همی‌فاسیال با دیگر عارضه‌های عصبی و عضلانی که بر صورت اثر می‌گذارند متفاوت است چون‌که تنها یک طرف صورت را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
البته اسپاسم همی‌فاسیال به شکل‌های مختلفی در افراد ظاهر می‌شود. مطالعه 215 نفر در رابطه با اسپاسم همی‌فاسیل نشان داد که:
- 62 درصد افراد به علت فشاری که رگ بر عصب صورت وارد می‌کند دچار این عارضه شده‌اند.
- 18 درصد دارای تیک‌هایی بوده که شبیه اسپاسم همی‌فاسیل هستند ولی در واقع با این عارضه متفاوت بوده‌اند.
- 11 درصد به علت فلج بل به این مشکل دچار شده‌اند.
- 6 درصد به علت وارد شدن آسیب به عصب صورت دچار این عارضه شده‌اند.
- 2 درصد به علل ارثی دچار اسپاسم صورت شده‌اند.
تنها کمتر از یک درصد افراد به سبب آسیب مستقیم به اعصاب یا دستگاه گردش خون مغز دچار اسپاسم همی‌فاسیال شده‌اند.
عوامل ایجاد این عارضه و بیماری‌های مرتبط با اسپاسم نیمه صورت
اسپاسم نیمه صورت به علت تحریک عصب هفتم مغزی ایجاد می‌شود. این عصب به عنوان عصب صورت شناخته شده و عضلات صورت را کنترل می‌کند. این عصب همچنین اطلاعاتی را در مورد حس چشایی زبان و شنوایی گوش انتقال می‌دهد.
علت اصلی تحریک عصبی، فشار وارد آوردن یک سرخرگ کوچک بر عصب صورت نزدیک ساقه مغزی است. دیگر عوامل عبارتند از:
- تومور خوش‌خیم یا صدماتی که به عصب فشار وارد می‌کنند
- تجمع غیرطبیعی رگ‌های خونی در هنگام تولد
- آسیب عصبی
اسپاسم همی‌فاسیال به دلایل ارثی هم ایجاد می‌شود ولی شایع نمی‌باشد. در برخی از موارد اسپاسم همی‌فاسیال اولین نشانه بیماری تصلب بافت چندگانه یا ام اس می‌باشد. در صورت ابتلا به ام اس، سیستم ایمنی به سیستم اعصاب مرکزی حمله کرده که منجر به ایجاد علائم گوناگون می‌شود.
اگرچه این مورد به‌ندرت ایجاد می‌شود، به طوری‌که مطالعات نشان داده‌اند که تنها در یک تا شش مورد از صدها نمونه، ام اس به عنوان علت گرفتگی نیمه صورت مطرح می‌باشد.
با وجود اینکه وقوع چنین موردی نادر است، پزشکان بایستی احتمال وجود ام اس را در افراد زیر 40 سال که مبتلا به گرفتگی نیمه صورت هستند بررسی کنند.
علائم اسپاسم همی‌فاسیال چیست؟
اولین نشانه اسپاسم همی‌فاسیال گرفتگی غیر ارادی در تنها یک طرف صورت است. انقباض عضله به صورت گرفتگی خفیف اغلب از پلک چشم شروع می‌شود و ممکن است خیلی آزاردهنده نباشد. این حالت را بلفارواسپاسم می‌گویند. احتمالاً به هنگام اضطراب یا خستگی این گرفتگی تشدید می‌شود. بعضی مواقع گرفتگی پلک باعث کامل بسته شدن چشم یا پاره شدن چشم می‌شود.
با گذشت زمان گرفتگی در بخش‌هایی از صورت بیشتر مشخص می‌شوند. ممکن است این گرفتگی به دیگر قسمت‌های همان سمت صورت و بدن هم گسترش پیدا کند. این قسمت‌ها عبارتند از:
- ابرو
- گونه
- ناحیه اطراف دهان مانند لب‌ها
- چانه
- فک
- قسمت فوقانی گردن
امکان دارد در بعضی از موارد اسپاسم همی‌فاسیال تمامی عضلات یک طرف صورت را درگیر کند. ممکن است گرفتگی در هنگام خواب هم ایجاد شود. با گسترش گرفتگی امکان دارد علائم دیگری را هم مشاهده کنید از جمله :
- تغییر در توانایی شنیداری
- صدای وزوز در گوش
- گوش درد خصوصاً در قسمت پشت گوش
- اسپاسمی که همه صورت را درگیر می‌کند
تشخیص
وجود تیک در صورت، نشانه عمده‌ای از وجود اسپاسم همی‌فاسیال است. پزشک شخص را معاینه کرده و سابقه پزشکی او را بررسی می‌کند. همچنین مدت زمان ابتلا به این عارضه و شدت گرفتگی را ارزیابی می‌کند.
سپس پزشک از آزمایش‌های تصویربرداری برای تشخیص علت تحریک عصب صورت و رد احتمال تومور یا آسیب مغزی استفاده می‌کند. این آزمایش‌ها عبارتند از:
- تصویرسازی تشدید مغناطیسی/ ام آر آی
- توموگرافی رایانه‌ای/ سی تی اسکن
- آنژیوگرافی( پرتونگاری سرخرگ)
چنانچه این آزمایش‌ها نشان‌دهنده تومور یا آسیب نباشند، پزشک به این نتیجه می‌رسد که رگ خونی علت ایجاد اسپاسم همی‌فاسیال است. البته به علت اندازه بسیار کوچک رگ‌های خونی، این آزمایش‌ها همیشه نمی‌توانند محل رگی که عصب صورت را تحریک می‌کند تعیین کنند.
اسپاسم همی‌فاسیال ممکن است با اختلالات حرکتی دیگر که در صورت ایجاد می‌شوند اشتباه گرفته شود. از جمله این اختلالات تیک‌های عصبی صورت و اسپاسم پلک چشم هستند. این دو عارضه در بخش‌های مختلفی از صورت (و نه فقط یک طرف صورت) ایجاد می‌شوند. به همین سبب پزشک می‌تواند خیلی دقیق عارضه را تشخیص دهد.
درمان اسپاسم همی‌فاسیال
گزینه‌های درمانی برای معالجه این بیماری عبارتند از:
مصرف دارو
ممکن است پزشک برای جلوگیری از تحریک عصبی، داروهای ضدتشنج مانند کاربامازپین (تگرتول) یا فنی‌توئین (دیلانتین) را تجویز کند. همچنین، ممکن است از داروهای شل‌کننده عضلات مانند باکلوفن (لیورسال)، دیازپام (والیوم) و کلونازپام (کلونوپین) استفاده شود. این داروها در مواردی که خفیف هستند معمولاً مؤثر هستند، اما با عوارض جانبی همراه هستند مانند خواب‌آلودگی، لرزش اندام‌ها، حالت تهوع، ضایعات پوستی و خطر ایجاد وابستگی به دارو. بنابراین، وضعیت جسمی بیماران به طور مداوم پایش می‌شود و آزمایشات خون برای اندازه‌گیری سطح دارو در بدن آنها انجام می‌شود تا همواره مطمئن شوند که بیمار با مشکلات خونی روبرو نشود.
تزریق بوتاکس
بوتولینوم توکسین یا بوتاکس یک پروتئین است که توسط باکتری سی. بوتولینوم تولید می‌شود. این ماده با مسدود کردن انتقال پیام الکتریکی که برای حرکات عضلات ارسال می‌شود، باعث فلج عضلانی می‌شود. پیام‌ها از طریق یک پیام‌رسان عصبی به نام استیل‌کولین منتقل می‌شوند. بوتاکس از آزاد شدن استیل‌کولین جلوگیری کرده و در نتیجه، عضلات پیامی برای انقباض دریافت نمی‌کنند. برای انجام تزریق بوتاکس در عضلات صورت، از یک سوزن بسیار نازک استفاده می‌شود که 1 تا 3 تزریق انجام می‌دهد. تصمیم در مورد عضلاتی که باید تزریق شوند، به عهده پزشک است. عملکرد بوتاکس معمولاً در طی سه روز آغاز می‌شود و معمولاً حدود سه ماه ادامه دارد. تزریق بوتاکس می‌تواند به مدت نامحدود ادامه یابد، اما تأثیر آن به دلیل افزایش آنتی‌بادی‌ها در طول سال‌ها کاهش خواهد یافت. برخی از عوارض جانبی تزریق بوتاکس شامل ضعف موقت در صورت، افتادگی پلک چشم و تحریک‌پذیری چشم می‌باشد.
جراحی
اگرچه جراحی روشی تهاجمی محسوب می‌شود، ولی تأثیر آن طولانی‌تر و سریع‌تر است.
در روشی به نام رفع فشار عروقی (MVD)، جراح سرخرگ مزاحم را از عصب صورت دور کرده و یک پد روی عصب قرار داده تا از واردآمدن فشار جلوگیری شود.
جراحی در 85 درصد موقع مؤثر است و خصوصاً برای جوانان و افرادی که در مراحل اولیه این عارضه هستند مفید است.
این جراحی عوارضی هم دارد و طبق مطالعات بین 5/1 تا 8 درصد امکان اختلال شنوایی وجود دارد.
با توجه به تحقیقات انجام شده، درمان تنها با دارو برای این عارضه تأثیر ندارد.
مزایای جراحی اسپاسم همی‌فاسیال
مزایای این جراحی بسیار بیشتر از خطرات و عوارض احتمالی است. مانند هر نوع جراحی یا درمان دیگر، تصمیم انجام جراحی نهایتاً با خود شخص مبتلا است. ولی چنانچه شخص به دنبال درمان غیردارویی برای تسکین علائم اسپاسم همی‌فاسیال باشد، جراحی معمولاً بهترین گزینه محسوب می‌شود.
مزایای این روش عبارتند از:
- آسیبی به حواس صورت وارد نمی‌شود
جراحی رفع فشار عروقی به حواس در صورت لطمه‌ای نمی‌زند. با تزریق ماده عامل نورولیتیک مثل بوتاکس، عصب مسدود شده و هیچ سیگنالی به مغز و ماهیچه‌ها ارسال نمی‌شود. به همین علت به راحتی می‌توان تشخیص داد که چه کسانی زیاد از حد از بوتاکس استفاده می‌کنند – این افراد فاقد توانایی لازم برای انجام کامل حرکات صورت هستند چون‌که عملکرد عصبی در قسمتی که تزریق انجام شده است، از بین رفته است.
- نتیجه ماندگار و دائمی
با انجام جراحی اسپاسم همی‌فاسیال نتایج ماندگاری حاصل خواهد شد. نتیجه‌ای که از جراحی حاصل شده قابل مقایسه با نتایج حاصل از مصرف دارو و انجام تزریق نمی‌باشد. در بیشتر موارد، نتیجه جراحی رفع فشار عروق، دائمی است.
- تسکین سریع علائم
با انجام جراحی رفع فشار عروق، معمولاً علائم خیلی سریع از بین می‌روند. در حالیکه با استفاده از روش‌های دیگر مانند انجام تزریق، تأثیر ماده عامل نورولیتیک زمان برده و حتی در بعضی از موارد تأثیر سطحی هم نداشته، صورت در حالت بی‌حس باقی مانده و اسپاسم همچنان ادامه دارد.
- زمان کوتاه لازم برای بهبودی
جراحی رفع فشار عروقی به عنوان یک جراحی درون جمجمه‌ای اغلب نیاز به زمان کمی برای بهبودی دارد. بیشتر افراد پس از 2 تا 4 هفته می‌توانند به فعالیتهای عادی روزانه ادامه دهند.
- درصد بالای موفقیت درمان
بیش از 91 درصد بیماران با این روش درمان می‌شوند. جراحی رفع فشار عروقی یکی از موفق‌ترین درمان‌ها در بین درمان‌های اسپاسم همی‌فاسیال محسوب می‌شود.
- زخم قابل مشاهده ایجاد نمی‌شود
به علت موقعیت و کوچک بودن محل جراحی، زخم قابل توجهی از جراحی رفع فشار عروق ایجاد نمی‌شود. محل جراحی تقریباً به اندازه یک سکه 25 سنتی می‌باشد.
- در صورتی‌که افراد مبتلا برنامه زمانی شلوغی داشته باشند، می‌تواند با استفاده از این روش در مقایسه با روش‌های دیگری مانند تزریق بوتاکس در وقت خود بسیار صرفه‌جویی کنند. افراد تحت درمان بعد از بهبودی پس از یک سال تنها باید هر 6 ماه یکبار برای معاینه به پزشک مراجعه کنند.
چشم‌انداز درمان
یکی از مهمترین عوارض جانبی اسپاسم همی‌فاسیال، استرس ناشی از گرفتگی‌های غیر ارادی می‌باشد. البته با توجه تسکین علائم بوسیله تزریق یا جراحی، چشم‌انداز درمان این عارضه مثبت می‌باشد.
در صورت عدم درمان، این عارضه تشدید می‌شود. درنتیجه مبتلایان باید از تمامی گزینه‌های درمانی مطلع باشند. طبق مطالعات انجام شده، 50 درصد افراد درمان شده توسط روش‌های غیرجراحی، بدون اطلاع از روش‌های موجود تنها از طریق تحقیق و بررسی خودشان از گزینه جراحی مطلع شده‌اند.
جلوگیری از ابتلا به اسپاسم همی‌فاسیال
تا به امروز هیچ راهی برای جلوگیری از ابتلا به این اسپاسم‌ها پیدا نشده است.
با توجه به اینکه گرفتگی‌ها غیرارادی هستند، تنها راه جلوگیری از گرفتگی عضله، انجام درمان به محض ایجاد عارضه است.
استرس، خستگی و اضطراب این عارضه را تشدید می‌کنند، درنتیجه افرادی که سعی در به حداقل رساندن نشانه‌ها دارند بایستی از ایجاد این عوامل در حد امکان جلوگیری کنند.
عوارض جراحی اسپاسم همی‌فاسیال
موارد ناچیزی وجود دارند که می‌توانند به عنوان معایب روش جراحی در نظر گرفته شوند. البته لازم به ذکر است که انجام درمان جراحی توسط متخصص جراح باتجربه و کارآزموده تا میزان زیادی از خطرات جراحی کم می‌کند.
معایب جراحی عبارتند از:
- مؤثر نبودن رفع فشار عروقی در همه موارد
در بعضی از موارد به دلایل مختلف انجام جراحی رفع فشار عروقی ممکن نیست. البته این موارد به ندرت اتفاق می‌افتند. حتی اگر مبتلایان به این عارضه خودشان به انجام جراحی علاقه‌مند باشند، ممکن است کاندید مناسبی برای جراحی موفقیت‌آمیز نباشند. علت آن می‌تواند ریشه اصلی اسپاسم همی‌فاسیال یا عدم تحمل بیهوشی عمومی باشد.
- احتمال عفونت
مانند هر جراحی دیگری، خطر جزئی عفونت وجود دارد. در صورتی‌که پزشک تشخیص دهد احتمال عفونت وجود دارد، بایستی قبل از جراحی حتماً در این مورد بحث و مشورت شود.
