پارگی دیسک کمر یکی از مشکلات شایعی است که می‌تواند زندگی روزمره فرد را به طور جدی تحت تاثیر قرار دهد. این عارضه، که اغلب با درد شدید، محدودیت حرکتی و حتی انتشار درد به نواحی دیگر بدن همراه است، نیاز به تشخیص و درمان به موقع دارد. پارگی دیسک می‌تواند به دلایل مختلفی همچون فعالیت‌های سنگین، ضعف عضلات کمر یا حتی وضعیت‌های بدنی نامناسب رخ دهد. با آگاهی از علائم و راهکارهای درمانی مناسب، می‌توان با این مشکل مقابله کرد و به زندگی طبیعی بازگشت. در این مقاله به علل، علائم و روش‌های موثر درمان پارگی دیسک کمر می‌پردازیم.
پارگی دیسک کمر چیست؟
پارگی دیسک کمر وضعیتی است که در آن یکی از دیسک‌های بین مهره‌ای ستون فقرات کمر دچار آسیب و پارگی می‌شود. دیسک‌ها ساختارهای ژله‌مانندی بین مهره‌ها هستند که نقش ضربه‌گیر را ایفا می‌کنند و به حفظ انعطاف‌پذیری و حرکت مهره‌ها کمک می‌کنند. زمانی که دیسک دچار فشار یا آسیب شدید شود، بخش داخلی آن (نوکلئوس پولپوزوس) از لایه خارجی دیسک (آنولوس فیبروزوس) بیرون می‌زند. این بیرون‌زدگی یا پارگی می‌تواند به اعصاب مجاور فشار وارد کند و باعث درد شدید، بی‌حسی یا ضعف عضلانی در ناحیه کمر، پاها و حتی نشیمنگاه شود.
پارگی دیسک کمر ممکن است به دلایل مختلفی از جمله فشار مداوم روی کمر و بلند کردن اجسام سنگین ایجاد شود. همچنین، آسیب‌دیدگی ناحیه کمری و تنش مداوم در طول فعالیت‌ها می‌توانند به بروز پارگی دیسک کمر منجر شوند.
علاوه بر این، برخی افراد ممکن است به دلایل مادرزادی مستعد پارگی دیسک باشند، به‌طوری که اندازه کانال کمری از زمان تولد به گونه‌ای باشد که ریسک این مشکل را افزایش دهد. نواحی بین مهره‌های L4 تا L5 و L5 تا S1 معمولا بیشترین احتمال آسیب‌دیدگی دیسک را دارند.
علائم پارگی دیسک کمر اغلب شامل درد در ناحیه کمر است که ممکن است در یک سمت بدن و نواحی ران، زانو یا پا به‌صورت مبهم حس شود. این درد می‌تواند به دلیل تحریک مواد شیمیایی و فشار زیاد بر اعصاب شدیدتر شود و گاهی به نوک انگشتان تیر بکشد؛ وضعیتی که به عنوان رادیکولوپاتی یا سیاتیک شناخته می‌شود. ممکن است تغییرات حسی مانند کاهش حساسیت، ضعف عضلانی یا احساس سوزش و سوزن‌زدگی نیز تجربه شود که در مواقعی مثل خندیدن، سرفه یا عطسه تشدید می‌شود.
انواع پارگی دیسک کمر
کمردردهای خفیف شاید مشکل بزرگی برای بسیاری از افراد ایجاد نکند، اما وقتی درد شدید باشد، می‌تواند فعالیت‌های روزمره را مختل کند. فتق دیسک کمر یکی از علل اصلی ایجاد این دردهای شدید است که می‌تواند به سه نوع مختلف بروز پیدا کند. انتخاب روش درمانی برای پارگی دیسک کمر به میزان و شدت آسیب بستگی دارد. در ادامه، به بررسی و توضیح سه نوع از پارگی دیسک کمر می‌پردازیم.
فتق حاوی (برآمدگی)
یکی از انواع پارگی دیسک کمر، فتق حاوی است که به آن دیسک برآمده نیز گفته می‌شود. این نوع فتق زمانی اتفاق میافتد که فشار بین مهره‌ها موجب بیرون‌زدگی دیسک‌ها شود. در این شرایط، فرد معمولا درد کمر را به‌صورت خفیف تجربه می‌کند.
فتق غیر حاوی(اکستروژن دیسک)
نوع دیگری از پارگی دیسک کمر، فتق غیر حاوی است که به عنوان اکستروژن دیسک شناخته می‌شود. این نوع آسیب به دیسک معمولا با درد شدید در ناحیه کمر همراه است. در این حالت، ممکن است فرد احساس بی‌حسی یا سوزن‌سوزن شدن در اندام‌های خود را تجربه کند.
فتق منفرد
نوع دیگری از پارگی دیسک کمر، فتق غیر حاوی نام دارد که به آن اکستروژن دیسک نیز می‌گویند. این نوع آسیب به دیسک معمولا باعث بروز درد شدید در ناحیه کمر می‌شود. در این شرایط، احتمال احساس بی‌حسی یا سوزن‌سوزن شدن در اندام‌ها نیز وجود دارد.
علل پارگی دیسک کمر
دیسک‌ها به طور طبیعی با افزایش سن تحلیل می‌روند و به آرامی انعطاف‌پذیری کمتری پیدا می‌کنند. دیسک ممکن است به دلایل مختلف و فعالیت‌های متعدد دچار فتق یا پارگی شود. چنین روندی ممکن است باعث ضعیف شدن دیسک یا پارگی آن شود. برخی از عوامل ایجاد پارگی دیسک کمر عبارتند از:
- سیگار کشیدن
- بلند کردن اجسام سنگین یا بلند کردن نامناسب اجسام
- ضربه یا صدمات ناگهانی
- فعالیت‌های مکرر که بر ستون فقرات فشار وارد می‌کنند
- وزن بیش از حد بدن که باعث وارد کردن فشار بیشتر بر دیسک‌ها می‌شود
- کم‌تحرکی
- نشستن یا ایستادن طول مدت
پارگی دیسک کمر زمانی اتفاق می افتد که هسته مرکزی از لبه غضروف بیرون زده باشد. در چنین حالتی دیسک به اعصاب مجاور فشار وارد می‌کند و اغلب باعث بروز درد، بی‌حسی یا ضعف می‌شود.
علائم پارگی دیسک کمر
یکی از اولین علائم پارگی دیسک کمر در بیماران درد شدید پایین کمر همراه با درد پا است. بی‌حسی در پا و مشکل در راه رفتن اغلب اولین راه تشخیص پارگی دیسک‌کمر محسوب می‌شوند. برخی از بیماران مشکلات عمومی ندارند. تعدادی از بیماران فاقد علائمی مانند درد که به پزشک مراجعه می‌کنند نیز می‌توانند مبتلا به پارگی دیسک‌کمر باشند.
در بیمار مبتلا به پارگی دیسک کمر رفلکس‌های ناگهانی مانند سرفه و عطسه درد را تشدید می‌کنند. تشدید درد به دلیل فشار روی نخاع است. زمانی که فتق دیسک روی اعصاب ساق پا فشار می‌آورد، علائمی از قبیل بی‌حسی، سوزش و سوزن سوزن شدن ساق پا افزایش می‌یابند.
در مواردی که این بیماری وخیم‌تر می‌شود، ممکن است فشار عصبی افزایش یابد و مشکل در راه رفتن، بی‌اختیاری ادرار و مشکلات جنسی ایجاد شوند. درمان این علائم که زندگی روزمره بیمار را بسیار تحت تأثیر قرار می‌دهند نباید با تصور این که هنگام استراحت برطرف می‌شوند به تعویق بیفتد. علائم معمول پارگی دیسک کمر همانطور که در بالا ذکر شد ظاهر می‌شوند. با این حال، در برخی موارد علائم مختلف دیگری ممکن است رخ دهند. بنابراین، لازم است که بدن به طور مرتب بررسی شود. همچنین مراقب درد باشید. ممکن است کوچکترین دردی که احساس می‌کنید بی‌اهمیت به نظر برسد. اما فراموش نکنید که بعداً همین درد ممکن است محرک ایجاد برخی بیماری‌ها باشد.
درمان پارگی دیسک کمر
روش‌های مختلفی برای درمان پارگی دیسک کمر وجود دارند. برخی از این درمان‌ها به شرح زیر هستند:
سرما و گرما درمانی
کمپرس سرد را روی ناحیه دردناک قرار دهید. کمپرس سرد به بی‌حسی عصب و کاهش ناراحتی در این ناحیه کمک می‌کند، به ویژه در ناحیه‌ای که برای اولین بار درد را احساس کرده‌اید. پدهای گرم کننده و دوش آب گرم نیز می‌توانند سفتی و گرفتگی عضلات در قسمت پایین کمر را کاهش دهند تا بتوانید آزادانه حرکت کنید.
فیزیوتراپی
فیزیوتراپی خط مقدم درمانی است که توسط هر متخصص ستون فقرات انجام می‌شود. تکنیک‌های استئوپاتی یا کایروپراکتیک، ماساژهای ملایم، ایجاد حرکت در ستون فقرات و دستکاری همه بخشی از درمان فیزیکی هستند که در برنامه درمانی بیمار گنجانده می‌شوند.
تراکشن تراپی به کمک بی‌حسی، روش‌های مختلف برای تسکین درد، تمرینات ساده برای تقویت عضلات و مراقبت از کمر نیز به بیمار آموزش داده می‌شوند. همچنین از بیمار خواسته می‌شود تا از مکانیک و ارگونومی مناسب بدن پیروی کند. ورزش‌هایی مانند کشش و تقویت، ایروبیک و برخی از روش‌های درمانی خاص نیز توسط متخصص فیزیوتراپی پیشنهاد می‌شوند.
پس از برطرف شدن درد باید وضعیت بدنی مناسب و ورزش منظم را برای سلامت خود حفظ کنید و انجام دهید.
داروها
داروهای مختلفی مانند استروئیدهای خوراکی شامل پردنیزولون و متیل پردنیزولون برای بیمار تجویز می‌شوند. شل‌کننده‌های عضلانی و مسکن‌ها تنها زمانی تجویز می‌شوند که درد شدید باشد. درد طی یک یا دو ماه با درمان محافظه‌کارانه برطرف می‌شود.
اما حتما این داروها را طبق تجویز پزشک خود استفاده کنید. استفاده‌ی بیش از حد از برخی از مسکن‌ها به ویژه داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی می‌تواند باعث خونریزی و آسیب معده شود. اگر مسکن‌ها و سایر داروها تأثیری نداشتند ممکن است نیاز به شل‌کننده عضلانی داشته باشید.
تزریق استروئید نخاعی
تزریق استروئید نخاعی به عنوان درمانی ایمن و مناسب با عوارض جانبی بسیار کم شناخته می‌شود. از این روش برای کنترل درد در بیماران و درمان پارگی دیسک‌کمر و درد شدید استفاده می‌شود. جهت کاهش درد و التهاب بیماران نیاز به تزریق مستقیم استروئیدها یا داروهای بیهوشی داخل ستون فقرات دارند. این تزریق‌ها علائم مربوط به فشردگی فیبر عصبی و درد و التهاب را نشان می‌دهند.
بسته به وضعیت بیمار، سابقه پزشکی و نتایج تصویربرداری‌های قبلی برنامه‌ریزی چند ماهه جهت تزریق آستروئید نخاعی و انتخاب رویکرد مناسب درمانی احتمالاً انجام خواهد شد.
عمل جراحی
عمل جراحی پارگی دیسک‌کمر آخرین گزینه‌ای است که توسط پزشک جراح ستون فقرات بسته به میزان پارگی دیسک و موفقیت روش غیر جراحی در نظر گرفته می‌شود.
در مواردی مانند شکست درمان محافظه‌کارانه، بی‌اختیاری مثانه و روده یا ضعف قابل توجه عضلات عمل جراحی در نظر گرفته می‌شود. همچنین در صورت وجود نقص عصبی قابل توجه، علائم حسی ناچیز و رفلکس در پا و کف پا، پزشک ارتوپد عمل جراحی را توصیه خواهد کرد.
تعدادی از روش‌های جراحی پارگی دیسک کمر عبارتند از: کمونوکلئولیز، دیسکتومی، لامینکتومی، فیوژن کمر و آندوسکوپی ترانسفورمیشنال.
بهبود قابل توجهی بلافاصله پس از انجام عمل در اکثر افرادی که گزینه عمل جراحی پارگی دیسک‌کمر را انتخاب می‌کنند مشاهده می‌شود. پس از عمل جراحی ممکن است هنوز کمردرد وجود داشته باشد، اما با گذشت زمان کاهش می‌یابد. پس از درمان مدتی طول می‌کشد تا بیمار به زندگی روزمره خود بازگردد.
کدام نوع از پارگی دیسک کمر به جراحی نیازمند است؟
اگر درد و سیاتیک به مدت سه ماه یا بیشتر ادامه یابد، به این معناست که وضعیت بیمار به حالت مزمن تبدیل شده است. در این شرایط، ممکن است بیمار به مراقبت‌های پزشکی بیشتری نیاز داشته باشد. به همین خاطر، بسیاری از افراد به گزینه جراحی فکر می‌کنند. به‌طور کلی، جراحی برای دو وضعیت پارگی دیسک کمر توصیه می‌شود:
1. زمانی که فتق به حدی شدید باشد که درمان‌های غیر تهاجمی نتوانند مشکلاتی مانند آسیب عصبی یا از دست دادن کنترل مثانه و روده را بهبود بخشند.
2. هنگامی که بیمار از درمان‌های غیر تهاجمی نتیجه‌ای نگیرد و بهبودی حاصل نشود.
باید توجه داشت که بیشتر جراحی‌های مرتبط با فتق یا پارگی دیسک کمر به‌صورت کم‌تهاجمی انجام می‌شوند. این بدان معناست که اندازه برش ایجاد شده در مقایسه با جراحی‌های باز ستون فقرات بسیار کوچک‌تر است. همچنین، بیمار پس از عمل معمولا کمترین میزان درد را احساس می‌کند. از دیگر مزایای جراحی‌های کم‌تهاجمی پارگی دیسک کمر می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- کاهش خطر خونریزی و کاهش احتمال عفونت
- نیاز کمتر به مصرف داروهای ضد درد
- کاهش احتمال آسیب به بافت‌های عضلانی
- نیاز به دوره توان‌بخشی کوتاه‌تر
- بهبودی سریع‌تر پس از عمل
مدت زمان درمان پارگی دیسک کمر
در صورتی که روش‌های درمانی مناسبی به کار گرفته شوند، معمولا علائم پارگی دیسک‌کمر در بازه زمانی ۴ تا ۶ هفته بهبود پیدا می‌کنند. با این حال، زمان درمان پارگی دیسک به شرایط خاص بیمار و میزان پیگیری روند درمان بستگی دارد. برخی از عواملی که می‌توانند روند بهبود پارگی دیسک‌کمر را تسریع کنند عبارتند از:
- تغذیه سالم
- فعالیت‌های ورزشی
- فیزیوتراپی
ورزش می‌تواند به میزان قابل توجهی از تشدید درد دیسک جلوگیری کرده و عضلات نگهدارنده ستون فقرات را تقویت کند. با این وجود، باید از افراط در تمرین‌ها خودداری کنید؛ زیرا ممکن است این کار باعث ایجاد دردهای جدید در ناحیه کمر شود.
همچنین، باید توجه داشت که از دست دادن کنترل مثانه یا روده، ضعف در پاها، درد در پاها، استئوآرتریت کمر و بی‌حسی بدن می‌توانند از عوارض ناشی از پارگی دیسک کمر باشند. در صورت بروز این عوارض به‌طور طولانی‌مدت و با شدت زیاد، ضروری است که به پزشک مراجعه کنید تا اقدامات درمانی فوری انجام شود.
راه‌های جلوگیری از پارگی دیسک کمر
- از ایستادن طولانی مدت خودداری کنید
- از نشستن پشت میز به مدت طولانی و چندین ساعت در روز خودداری کنید
- از ورزش بیش از حد که منجر به خستگی زیاد می‌شود خودداری کنید
- اجسام سنگین را بلند نکنید
- حرکات تکراری انجام ندهید
ورزش منظم، حرکات کششی و انعطاف‌پذیری بدن، نشستن و ایستادن صحیح و افزودن مقدار کافی کلسیم به رژیم غذایی از راه‌های محافظت از کمر و پیشگیری از بروز پارگی دیسک‌کمر محسوب می‌شوند.
