درد عصب سه قلو (تری ژمینال) یک اختلال عصبی نادر است که در صورت تأثیر می‌گذارد. این اختلال باعث بروز درد شدید و ناگهانی در نواحی صورت می‌شود. بیماران این درد را به عنوان دردی شدید و سریع مانند شلیک یا شوک الکتریکی در دندان‌ها، لثه‌ها، فک و سایر ناحیه‌های صورت توصیف میکنند. درد عصب سه قلو به واسطه تحریک عصب سه قلو (تریژمینال) ایجاد می‌شود که این عصب از ناحیه گوش‌ها شروع شده و به صورت شاخه‌ای به پیشانی، گونه‌ها و فک پایین گسترش می‌یابد. این ناراحتی معمولا به یک طرف صورت محدود می‌شود و توسط فعالیت‌هایی مانند خوردن یا مسواک زدن قابل تحریک است. در ادامه این مقاله به بررسی تعریف درد عصب سه قلو، علائم، روش‌های درمان، تشخیص و عوامل موجب آن می‌پردازیم.
علائم درد عصب سه قلو
شخصی که دچار درد عصب سه قلو شده است، ممکن است یک یا تعداد بیشتری از علائم زیر را داشته باشد:
- بروز دردهای ناگهانی و شدید تیرکشیدنی، در ناحیه صورت که از چند ثانیه تا 2 دقیقه می‌تواند طول بکشد.
- دردی که در یک طرف صورت است.
- درد طاقت فرسا در فک بالایی یا پایینی، دندان ها، گونه ها، پیشانی و یا چشم ها.
- یک نوع احساس که قرار است یک درد شدید رخ دهد، هرچند که این درد ها ناگهان رخ می‌دهند.
- بعد از اینکه شدید ترین درد کاهش یافت، یک نوع احساس درد خفیف یا سوزش را فرد حس خواهد کرد.
- دردهای مربوط به صورت که برای روزها، هفته یا ماه ها هم ادامه می‌یابد و ممکن است یکبار رخ دهند و تا ماه ها یا سالهای بعد دیگر اتفاق نیفتند.
درد عصب سه قلو، گاهی می‌تواند پیشرونده باشد و هرچه جلوتر می‌رود تعداد روز هایی که فرد درد ندارد، کمتر و کمتر خواهد شد. حملات دردی ناشی از عصب سه قلو، توسط موارد زیر قابل تحریک است:
- خوردن
- آشامیدن
- مسواک زدن دندان ها
- صحبت کردن
- باد خوردن به صورت
- لمس کردن صورت، مانند زمانی که اصلاح موی صورت انجام می‌دهید.
درد عصب سه قلوی متداول
تشخیص درد عصب سه قلو نوعی درد معمول و رایج است، اما سخت‌تر از درد عصب سه قلو اولیه (TN1) قابل تشخیص است. بیماران اغلب این نوع درد را به عنوان یک نوع سوزش یا درد یاد میکنند تا یک درد ضربه‌ای یا تیرکشنده. این نوع درد معمولاً شدت کمتری نسبت به درد عصب سه قلو اولیه دارد.
مقایسه درد عصب سه قلو با عارضه مفصل فکی-گیجگاهی
همانند درد عصب سه قلو، عارضه مفصل فکی–گیجگاهی (تمپورومندیبولار یا TMJ) نیز می‌تواند باعث ایجاد درد صورت و سر شود. هرچند که، این حالات در ذات خود متفاوتند.
TMJ مفصل فک است. یک سری عوامل می‌توانند باعث شوند تا این مفصل، دردناک و خشک و سفت شود. این عوامل شامل، دندان قروچه، داشتن یک دندان نیش ناهموار و بدشکل و یا یک آسیب دیدگی، می‌باشند. هرچند که علائم عارضه TMJ، برخلاف درد عصب سه قلو، نمی‌توانند به صورت ناگهانی و شدید ایجاد شوند.
عارضه TMJ معمولاً باعث موارد زیر می‌شوند:
- درد و سفتی در فک
- درد در نواحی گوش ها و گیجگاه ها
- صدای تق تق کردن زمانیکه دهان را باز می‌کنید
- احساس قفل شدن فک
برخلاف درد عصب سه قلو، دارو های بدون نسخه، مانند ایبوپروفن، اغلب به از بین رفتن علائم TMJ کمک شایانی میکنند.
دلایل بروز درد عصب سه قلو
درد عصب سه قلو می‌تواند به صورت اولیه یا ثانویه باشد. اگر ثانویه باشد، به این معنا است که، دلیل دیگری وجود دارد که درد در ناحیه مربوطه ایجاد شده است. این دلایل می‌تواند موارد زیر باشد:
- کیست
- آسیب به صورت
- سابقه جراحی
- داشتن MS یا بیماری دیگری که به غلاف حفاظتی اطراف اعصاب، آسیب می‌زند.
- در موارد کم، داشتن تومور
اسکن MRI ممکن است بتواند نشانه هایی از این علل مطرح شده را، شناسایی کند.
درد عصب سه قلو اولیه، توسط عامل خارجی اتفاق نمی‌افتد. در بیشتر موارد، علت وقوع آن هیچ گاه پیدا نمی‌شود. برخی از علل شناخته شده شامل موارد زیر میباشد:
- یک رگ خونی متورم یا یک تومور که فشار مضاعف بر اعصاب وارد می‌کند.
- بیماری MS، که در آن غلاف حفاظتی اطراف اعصاب، آسیب می‌بیند.
هرچند که هرکسی ممکن است دچار این عارضه درد عصب سه قلو شود، ولی این عارضه در زنان شایع تر از مردان میباشد. همچنین شیوع این بیماری در افراد بالای 50 سال بیشتر است. انجام اسکن MRI، گاهی اوقات می‌تواند روش تشخیصی مناسبی برای این عارضه باشد. در بیشتر موارد، دلیل بروز این عارضه نامعلوم است. گاهی این بیماری، می‌تواند به خاطر آسیب به عصب سه قلو، ایجاد شود.
تشخیص درد عصب سه قلو
متأسفانه هیچ تست تشخیصی وجود ندارد که به کمک آن پزشک بتواند درد عصب سه قلو را تشخیص دهد. تشخیص این عارضه، بستگی به نوع و مکان درد و همچنین عواملی که درد را تحریک میکنند، دارد. پزشک شما در ابتدا، یک شرح حال پزشکی و تست فیزیکی از شما گرفته و آن ها را مورد بررسی قرار می‌دهد. این آزمایشات شامل یک تست اعصاب است که تشخیص دهد کدام بخش از عصب سه قلو، درگیر شده است. آنها همچنین نواحی مختلف صورتتان را لمس میکنند تا مکان دقیق درد را تشخیص دهند.
پزشکان سپس، تست هایی را انجام می‌دهند تا شَکشان را از وجود بیماری هایی با علائم مشابه، مانند سردردهای خوشه‌ای یا دردهای عصبی بعد از زونا–که یک حالت بسیار دردناک است که فیبرهای عصبی و پوست فرد تحت تأثیر قرار می‌گیرند، برطرف کنند. این پزشکان همچنین ممکن است یک MRI از ناحیه سر شما بگیرند تا کمکشان کند مطمئن شوند که آیا بیماری MS باعث ایجاد این درد ها در شما شده است یا خیر.
درمان درد عصب سه قلو
این عارضه با دارودرمانی و جراحی، قابل درمان است.
داروهای ضدتشنج
داروهای بدون نسخه، اغلب برای درمان درد عصب سه قلو کارآمد نیستند، بنابراین پزشکان مربوطه ممکن است داروهای ضدتشنج به منظور کاهش یا مسدود کردن سیگنال های درد ارسال شده به مغز، از طریق کاهش پالس های عصبی، برای بیماران تجویز کنند.
داروی “کاربامازپین” (شامل: تگرتول، کارباترول و اپیتول)، تنها داروی مورد تأیید سازمان غذا و دارو ( FDA )، برای درد عصب سه قلو میباشد؛ ولی در عین حال داروهای دیگری نیز وجود دارند که پزشکان آن ها را به منظور استفاده، خارج از اندیکاسیون‌های تاأیید شده توسط FDA، تجویز میکنند. ( دارو های بدون برچسب)
این دارو های بدون برچسب شامل موارد زیر می‌باشند:
- والپروئیک اسید ( قرص دپاکن و دپاکوت )
- گاباپنتین ( کپسول نورونتین )
- توپیرامات ( قرص توپاماکس )
- فنی توئین ( قرص دیلانتین )
- لاموتریژین ( قرص لامیکتال )
عوارض جانبی داروهای ضد تشنچ شامل:
- حالت تهوع
- سرگیجه
- خواب آلودگی
- افکار خودکشی
ضداسپاسم ها
پزشک شما ممکن است یک داروی شُل کننده عضلانی مانند، “باکلوفن” به تنهایی و با به همراه یک داروی ضدتشنج، برای شما تجویز کند. عوارض جانبی این ضداسپاسم ها می‌توانند شامل: گیجی، خواب آلودگی و حالت تهوع باشند.
عمل جراحی
به مرور زمان، درد عصب سه قلو، ممکن است نسبت به دارودرمانی، مقاوم شود؛ همچنین بعضی از بیماران، به علت عوارض جانبی این داروها، قادر به مصرف آنها نیستند. در این موارد، انجام عمل جراحی یک گزینه مناسب محسوب می‌شود.
انواع عمل جراحی درد عصب سه قلو، وجود دارد و اینکه فرد از کدام شیوه جراحی استفاده کند، بستگی به عوامل مختلفی از جمله شرایط سلامت آن فرد دارد. عمل جراحی برای TN1 (درد عصب سه قلو اولیه) کارآمد تر از TN2 (درد عصب سه قلو ثانویه) میباشد.
گزینه های جراحی شامل موارد زیر میباشد:
ریزوتومی
عمل جراحی “ریزوتومی”، شامل از بین بردن اعصاب برای جلوگیری از عملکرد سیگنال های دریافت درد، میباشد.
انواع مختلفی از ریزوتومی، از جمله موارد زیر، وجود دارند :
رادیوفرکوئنسی گرمایی به کمک ایجاد زخم
این شیوه شامل استفاده از گرما به منظور از بین بردن بخش هایی از عصب است که باعث ایجاد درد می‌شوند، است. جراح، یک سوزن توخالی را از قسمت گونه های فرد به داخل عصب عبور داده و در آنجا جریانی از گرما توسط الکترودهایی تابیده شده و فیبر عصبی این عصب ها را از بین می‌برد.
فشرده سازی توسط بالن
در این شیوه، جراح، یک سوزن را از طریق گونه ها وارد عصب سه قلو می‌کند. سپس از طریق کاتتر ( یک ابزار پزشکی لوله مانند)، یک بالن به داخل عصب می‌فرستد و آنرا در محلی که فیبرهای عصبی باعث ایجاد درد شده‌اند، باد کرده و این بالن باد شده، با باد شدن خود، عصب را فشرده کرده و فیبرهای عصبی که باعث ایجاد درد می‌شوند را، زخمی می‌کند. در نهایت، پزشک، بالن را خارج می‌کند.
تزریق گلیسرول
در ریزوتومی گلیسرول زیر جلدی، پزشک مقدرای گلیسرول را به نقطه ای که عصب سه قلو به سه شاخه منشعب می‌شود، تزریق می‌کند و این کار با هدف آسیب زدن به عمد به عصب میباشد. در طی این فرآیند، شما شدیداً (از طریق داروهای آرامبخش) آرام خواهید بود و نیز بی حسی موضعی به شما تزریق خواهد شد. پزشک از طریق گونه های شما، یک سوزن را به پایه‌ی جمجمه تان وارد خواهد کرد؛ که این سوزن سپس، توسط اشعه ایکس، وارد کیسه پر از مایع نخاعی‌ای که در اطراف ریشه عصب سه قلو است، خواهد شد.
زمانیکه سوزن در جای درست خود قرار گرفت، مقدار کمی از گلیسرول استریل شده، تزریق می‌شود. گلیسرول ممکن است توانایی انتقال پیام درد را از عصب بگیرد، همچنین شاید بتواند کاری کند تا عایق بندی عصب آسیب دیده شروع به ترمیم کند. در این روش، عصب، آسیبی نباید ببیند. کل این فرآیند، چند دقیقه بیشتر طول نمی‌کشد و بعد از اتمام آن، می‌توانید به منزل بروید.
رادیو جراحی استریوتاکتیک
در این نوع از جراحی، جراح از گاما نایف (چاقوی گاما) برای رساندن مقداری پرتوی یونیزه شده به ریشه عصب سه قلو، استفاده می‌کند. تشکیل زخم روی عصب به مرور زمان، انتقال درد را از عصب به مغز، مختل می‌کند.
جراحی میکرو وسکولار فشرده سازی (MVD)
هدف از این جراحی، یافتن یک رگ خونی به منظور فشرده سازی عصب سه قلو میباشد. این روش، نیازمند بیهوشی کامل است و اساساً، تهاجمی ترین روش جراحی درد عصب سه قلو میباشد. خطراتی همچون، بی حسی صورت، سکته و کاهش شنوایی را نیز ممکن است به همراه داشته باشد.
رادیو جراحی گاما نایف (چاقوی گاما)
این عمل به صورت سرپایی انجام می‌شود و از رویکردی هدفمند، به منظور ارسال پرتوهایی که عصب سه قلو را تخریب میکنند، استفاده می‌کند. این روش جراحی، روز به روز بیشتر معروف می‌شود. دلایل شهرت آن نیز، دقت، مؤثر بودن، ایمن بودن آن نسبت به سایر روش های جراحی و همچنین کم تهاجمی بودن آن، هستند.
تمام انواع روش های ریزوتومی، تا حدی بیحسی در عضلات صورت را به همراه دارند؛ و نیز عصبی که پزشک آنرا تخریب می‌کند، ممکن است به مرور زمان، دوباره ترمیم شده و باعث بازگشت درد شود.
نورکتومی
عمل جراحی نورکتومی شامل بریدن و برداشتن قسمتی از عصب سه قلو، برای جلوگیری از ایجاد درد میباشد. گاهی اوقات پزشکان، از این روش زمانی استفاده میکنند که نتوانسته باشند رگ خونی ای که عصب را فشرده می‌کند (در حین انجام MVD )، را پیدا کنند. این فرآیند باعث بی حسی عضلانی صورت به مدت طولانی تری خواهد شد.
همانند ریزوتومی در این روش نیز، ممکن است یک عصب آسیب دیده خودش را ترمیم کند؛ بنابراین شاید بعضی از بیماران بازگشت درد را تجربه کنند.
درمان های خانگی
اصلی ترین درمان خانگی که مبتلایان می‌توانند برای درمان درد عصب سه قلو از آن استفاده کنند، این است که از تحریک درد جلوگیری کنند. اگر فرد مبتلا، بتواند تشخیص دهد که محرک های درد او کدام هستند، می‌تواند از وقوع حملات دردناک این عارضه در آینده، جلوگیری به عمل آورد. بعضی از مثال ها در زیر آمده است:
- صورت خود را در مقابل وزش باد با یک تکه پارچه بپوشانید.
- از قرار گیری مقابل باد سرد در منزل اجتناب کنید.
- جلوی باد کولر یا چیلر ننشینید.
- از خوردن غذاهای پرادویه، داغ و سرد خودداری کنید.
- برای نوشیدن نوشیدنی های خنک، از نی استفاده کنید.
- سعی کنید بیشتر غذاهایی که نسبتاً آبکی تر و نرم ترند را استفاده کنید تا نیاز چندانی به جویدن نداشته باشید.
هیچ مدرکی دال بر اینکه درمان های خانگی، درمانگر این درد هستند، وجود ندارد ولی بعضی از بیماران، درمان‌های تلفیقی را برای کنترل درد هایشان و اثری که بر زندگی روزانه شان دارد، مفید می‌دانند.
مبتلایان ممکن است استفاده از راه های زیر برایشان مفید واقع شود:
- طب سوزنی
- یوگا
- مراقبه
- رایحه درمانی
- بیوفیدبک
- اهمیت دادن به سلامت روان
راه های جلوگیری از درد عصب سه قلو
در حال حاظر، هیچ دستورالعملی مبنی بر جلوگیری از پیشرفت درد عصب سه قلو، وجود ندارد. با این حال، افرادی که سابقه این بیماری را دارند، شاید بتوانند با شناسایی عوامل محرک این درد و اجتناب از آنها، از بازگشت درد خود جلوگیری کنند.
نکات قابل توجه
درد عصب سه قلو، یک اختلال عصبی است که عضلات صورت را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این عارضه باعث ایجاد دردهای شدید و ناگهانی در نواحی مختلف صورت می‌شود که البته معمولا یک طرف صورت را درگیر می‌کند.
درمان این بیماری معمولا شامل، دارودرمانی هایی مانند داروهای ضدتشنج یا جراحی هایی مثل ریزوتومی یا نورکتومی، میباشد. شناسایی و جلوگیری از عوامل محرک این درد، می‌تواند کمک چشمگیری به فرد مبتلا کند. زندگی با این درد مزمن می‌تواند بسیار طاقت فرسا باشد، بنابراین سعی کنید افرادی را که از این بیماری رنج می‌برند، حمایت های فیزیکی و روانی کنید. باید توجه داشت که در صورت تمایل به خود درمانی این درد، بهتر است به یک جراح متخصص و ماهر مراجعه کنید که با دانش کافی در مورد روش‌های درمانی و مدیریت این بیماری آشنا باشد. این اقدام منجر به کاهش خطرات، عوارض جانبی و زمان بازگشت بهبودی پس از درمان خواهد شد.
سؤالات متداول
آیا درد عصب سه قلو، ژنتیکی و ارثی میباشد؟
هنوز نامشخص است که درد عصب سه قلو، ربشه ژنتیکی دارد یا خیر. حدود 1 تا 2 درصد افراد مبتلا به این بیماری، یک فامیل مبتلا به این عارضه را در اقوام خود داشته اند. به هر حال، چون تعداد کمی از افراد این بیماری را دارند، بسیار سخت است که متوجه شویم آیا ژنتیک ارتباطی با این بیماری دارد یا خیر. ولی بیشتر مبتلایان به این عارضه، اقوامی که مبتلا باشند، ندارند.
درد عصب سه قلو، چگونه است؟
علامت اصلی این نوع از درد، حملات شدیدی از دردی همچون، تیر کشیدگی شدید در نواحی صورت است که حدود چند ثانیه تا 2 دقیقه می‌تواند به طول انجامد. این درد، اغلب طاقت فرسا و بسیار آزاردهنده مانند یک شوک الکتریکی توصیف شده است. این حملات ممکن است به قدری شدید باشند، که هنگام وقوع آن ها اصلاً نتوانید کاری انجام دهید.
چه بیماری هایی باعث ایجاد درد عصب سه قلو می‌شوند؟
علائم درد عصب سه قلو، می‌تواند در افرادی که بیماری MS دارند و یا بیماری‌ای دارند که در آن غشاءِ میلین عصب سه قلو شان، رو به تخریب است، باشد. به طور نادری، علائم این عارضه ممکن است توسط یک عصب تحت فشار قرار گرفته شده از جانب یک تومور و یا از در هم پیچیده شدگی دسته ای از شریان ها و ورید ها (که به آن ناهنجاری شریانی-وریدی می‌گوییم)، ناشی شود.
آیا درد عصب سه قلو ممکن است ناشی از اضطراب باشد؟
اگرچه اضطراب به تنهایی باعث ایجاد درد عصب سه قلو نمی‌گردد ولی می‌تواند وخامت اوضاع را تشدید کند.
آیا این عارضه مسئله ای جدی است؟
درد عصب سه قلو به طور متفاوتی شدید است. با اینکه شرایط ناشی از آن، تهدید کننده حیات فرد نیست ولی شدت دردی که به همراه دارد می‌تواند طاقت فرسا و بسیار آزاردهنده باشد. از طریق روش های درمانی پزشکی و جراحی، درد ناشی از این عارضه قابل کنترل است؛ علی الخصوص زمانیکه توسط یک جراح و فیزیوتراپ متخصص و ماهر، این درد درمان شود.
بهترین مسکن درد عصب سه قلو چیست؟
مرسوم ترین داروی ضدتشنجی که برای درد عصب سه قلو تجویز می‌شود، ” کاربامازپین ” (تگرول) میباشد، که قادر است درد را در 80 تا 90 درصد بیماران کاهش دهد. دیگر داروهای ضدتشنج که غالباً تجویز می‌شوند شامل: فنی توئین (دیلانتین) و گاباپنتین (نورونتین) می‌باشند.
آیا درد عصب سه قلو، قابل از بین رفتن است؟
این عارضه معمولا طولانی مدت در بدن فرد می‌ماند و دوره های بهبودی فرد معمولاً کوتاه و کوتاه تر می‌شود. هرچند که در بیشتر موارد این عارضه، با اعمال شیوه های درمانی متفاوت، تا حدی قابل کنترل است.
آیا مصرف کافئین روی درد عصب سه قلو اثر دارد؟
طبق بررسی های به عمل آمده، مصرف کافئین، به طرز قابل توجهی روند درد عصب سه قلو را تغییر نمی‌دهد. این مشاهدات و بررسی ها در آینده ممکن است کمک به درک بیشتر پاتوفیزیولوژی بیماری های دردآور برسند، که با عاداتی همچون سیگار کشیدن بیش از حد منجر به سردرد های خوشه ای می‌شود.
آیا این عارضه باعث نابینایی در فرد می‌شود؟
بیماران پس از شکایت به خاطر از دست دادن قدرت بینایی شان، ارجاع داده می‌شوند. نتایج: سه بیماری که درد عصب سه قلو داشته و تحت عمل رادیوفرکوئنسی ریزوتومی قرار گرفته اند؛ هرکدام بلافاصله پس از عمل، دچار از دست دادن کامل بینایی در یکی از چشمانشان شدند.
بهترین پزشکان برای درمان این عارضه، چه کسانی هستند؟
پزشکان مغز و اعصاب، جراحان مغز و اعصاب و متخصصین مغز و اعصاب کودکان، افراد مناسب برای تشخیص و درمان درد عصب سه قلو می‌باشند.
آیا جراحی عصب سه قلو همان جراحی مغز میباشد؟
جراحی درد عصب سه قلو، به علت اینکه مغز را تحت تأثیر قرار نمی‌دهد، جراحی مغز به حساب نمی‌آید. جراحی میکروواسکولار فشرده سازی (MDV)، شامل ایجاد یک شکاف در جمجمه و غشایی که مغز را پوشانده است، می‌شود تا بتوان از این طریق به عصب سه قلو دسترسی داشت. خود مغز در این فرآیند، دست نمی‌خورد.
یک جراح مغز و اعصاب، برای درمان درد عصب سه قلو، چه کاری انجام می‌دهد؟
جراح مغز و اعصاب، یک شکاف در پشت گوش و در جایی که باعث ایجاد درد می‌شود، ایجاد کرده و سپس هرگونه رگ خونی را که باعث فشرده سازی عصب می‌شود، بیرون آورده یا حتی جایش را تغییر می‌دهد؛ و یا یک پد کوچک را برای جلوگیری از تماس با عصب وارد می‌کند.
