سردرد خوشه‌ای یا کلاستر (Cluster headache)، نوعی سردرد است که در یک طرف سر رخ می‌دهد. معمولاً این نوع سردرد را به صورت دردی توصیف می‌کنند که در اطراف، پشت یا در بالای چشم و در امتداد شقیقه در الگوهای چرخه‌ای یا خوشه‌ای بروز می‌کند. درد ناشی از این نوع سردرد بسیار شدید است. بسیاری از بیماران، یک احساس تیر کشیدن یا مته زدن را از دردشان توصیف می‌کنند. یک سردرد هنگامی در دسته‌ی سردردهای خوشه‌ای قرار می‌گیرد که، فرد معمولاً دچار علائمی همچون اشک ریختن از چشم، قرمزی ملتحمه چشم،آبریزش یا گرفتگی بینی، افتادگی پلک، عرق کردن یک طرف صورت یا تغییر در اندازه‌ی مردمک چشم (مردمک چشمی که در سمت دردناک سر است، کوچک‌تر می‌شود) باشد. این نوع سردرد از 15 دقیقه تا حداکثر 3 ساعت ادامه خواهد داشت. اگرچه، این سردرد ممکن است تا بیش از 8 بار در روز رخ دهد.
سردرد خوشه‌ای، سردردی غیر شایع اما دردناک
سردرد یا میگرن خوشه‌ای، یک مشکل نادر است که حملات کوتاه‌مدت و ناگهانی و درد شدید در اطراف چشم از مشخصه‌های آن می‌باشند. در نام این نوع سردرد، به این دلیل از واژه‌ی کلاستر یا خوشه استفاده می‌شود که این سردردها معمولاً به صورت گروهی یا دسته‌ای بروز می‌کنند. یک فرد ممکن است در طی چند هفته یا چند ماه، در یک روز چندین مورد سردرد داشته باشد که معمولاً بین آن‌ها وقفه‌هایی با مدت‌های متغیر وجود دارد که در آن‌ها فرد سردردی ندارد. میزان ابتلای افراد به سردرد میگرنی یا سردرد تنشی یا عصبی یشتر از سردرد خوشه‌ای است.
ارتباط با متخصص
علل سردرد خوشه‌ای
علت اصلی و منشأ آناتومیک سردردهای خوشه‌ای ناشناخته است.اسکن‌های ام آر آی نشان می‌دهند که در یک سردرد خوشه‌ای حاد، شریان بینایی دچار اتساع و گشاد شدگی می‌شود، این در حالی است که اسکن‌های PET، فعالیت در سینوس كاورنوزوس (cavernous sinus) را معلوم می‌کند. اگرچه بسیاری از بیمارانی که به انواع دیگر سردردها دچار هستند نیز ناهنجاری‌هایی در همین مناطق داشته‌اند، بنابراین نتیجه این تست‌ها قطعی نیست. شواهدی دال بر این موضوع وجود دارد که هیپوتالاموس نیز ممکن است در عود چرخه‌ی سردردهای کلاستر نقش داشته باشد. فعالیت غده‌ی عصبی سه‌قلو می‌تواند باعث ایجاد بسیاری از تغییرات مرتبط با سردرد خوشه‌ای یا کلاستر شود، اما هنوز محرکی برای فعال‌سازی این منطقه شناسایی نشده است.
این نوع سردرد بیشتر در چه افرادی رخ می‌دهد؟
بروز سردرد خوشه‌ای در بین مردان دو برابر بیشتر از زنان است، اگرچه میزان کلی ابتلا به این بیماری پایین است و میزان شیوع بیماری حدوداً 1 نفر در هر 1000 نفر است. به خاطر نادر بودن این وضعیت، اطلاعات موجود درباره‌ی آن محدود است. اگرچه اکثر بیماران مبتلا به این نوع سردردها، افراد بزرگسال هستند، اما تاکنون موارد ابتلای کودکان 6 ساله به سردردهای خوشه‌ای نیز گزارش شده است.
علائم و نشانه‌های میگرن خوشه‌ای چیست؟
میگرن خوشه‌ای همیشه یک طرفه (در یک سمت سر) است. اگرچه در برخی بیماران ممکن است سمتی که درد احساس می‌شود متغیر باشد. اکثر بیماران این درد را به‌صورت دردی در اطراف و پشت چشم‌هایشان توصیف می‌کنند. این درد همچنین تا پیشانی، در فک یا در امتداد خط لثه و دندان‌ها یا در گونه‌ی سمت دچار درد کشیده می‌شود. بعضی اوقات این درد ممکن است تا گوش، گردن یا شانه گسترش یابد. اگرچه در اغلب موارد آب آوردن چشم (اشک ریختن) مشاهده می‌شود، اما برخی بیماران ممکن است تنها کمی قرمزی چشم (ملتحمه چشم) داشته باشند. افتادگی پلک یا ورم پلک و آبریزش بینی نیز اغلب به همراه درد سردرد خوشه‌ای مشاهده می‌شود. علائمی که معمولاً با سردردهای میگرنی بروز می‌کنند، مانند حساسیت نسبت به نور، صدا یا بو نیز ممکن است به همراه این نوع سردرد نیز بروز کنند.اگرچه برخلاف سردرد میگرنی، تحرک باعث تشدید درد سردر خوشه‌ای نمی‌شود. در واقع بسیاری از بیماران یک احساس بی‌قراری را در حین سردردشان تجربه می‌کنند. سردردهای مرتبط با سردردهای کلاستر به‌صورت گروهی (خوشه‌ای) بروز می‌کنند. درحالی‌که خود سردردها ممکن است کوتاه باشند (به مدت 15 دقیقه)، می‌توانند بیش از هشت بار در طی 24 ساعت برگردند. البته این سردردها ممکن است تا 3 ساعت ادامه داشته باشند. چرخه‌های کلاستر یا خوشه‌ای ممکن است فقط برای یک روز یا برای چند هفته طول بکشند.
تشخیص این مشکل چگونه انجام می‌گیرد؟
تشخیص سردردهای خوشه‌ای معمولاً بعد از بررسی سابقه سردردها و انجام معاینه فیزیکی صورت می‌گیرد. نحوه‌ی بروز سردردهای خوشه‌ای منحصربه‌فرد است و اغلب گفتن سابقه‌ی این دردها برای تشخیص آن کافی است. اگرچه هیچ اسکن تصویری یا آزمایش خون بخصوصی نمی‌تواند تشخیص سردردهای خوشه‌ای را تائید کند، اما ممکن است برای تائید اینکه هیچ مشکل دیگری باعث بروز علائمی شبیه به علائم سردردهای کلاستر نشده است، ام آر آی یا سی تی اسکن از مغز انجام شود. در برخی موارد، برای رد کردن مشکلات چشمی که ممکن است سبب بروز این گونه علائم شوند، لازم است یک ارزیابی و معاینه چشم‌پزشکی انجام شود.
راه‌های درمان سردردهای خوشه‌ای
روشهای مختلف درمان این نوع از از سردردها عبارت است از:
درمان‌های متوقف کننده سردردها
استنشاق اکسیژن با جریان و غلظت زیاد می‌تواند برای متوقف ساختن یک حمله‌ی سردرد خوشه‌ای بسیار مؤثر و گزینه‌ی درمانی مناسبی برای آن باشد. اگرچه در مراکز اورژانس، اکسیژن به‌راحتی قابل‌دسترسی است و از آن استفاده می‌شود، اما به خاطر یک سری نکات ایمنی و دلایلی دیگر، استفاده‌ی فراوان آن در محیط خانه محدودشده است. یک تزریق استروئیدی ماده‌ی متیل پردنیسولون استات (دپو-مدرول) به عصب پس سری می‌تواند یک حمله‌ی سردرد کلاستر را متوقف کند. در پایین به یک سری داروی متوقف کننده در دسته‌ی تریپتن اشاره می‌کنیم. از این داروها برای متوقف ساختن حملات میگرن خوشه که در حال پیشرفت است استفاده می‌شود، هرچند که آن‌ها نقش پیشگیرانه‌ی چندانی ندارند.
- سوماتریپتن (Imitrex)
- ناراتریپتن (Naramig ، Amerge)
- زولمیتریپتن (Zomig-ZMT ، Zomig)
- ریزاتریپتن (Maxalt-MLT، Maxalt)
- آلموتریپتن (Axert)
- فروواتریپتن (Frova)
- التریپتن (Relpax)
همچنین از داروهای غیر تریپتن زیر برای توقف حملات سردردهای کلاستر استفاده می‌شوند. درصورتی‌که داروهای تریپتن نتوانند به توقف سردردها کمکی کنند، گاهی اوقات این داروها مؤثر خواهند بود:
- ارگوتامین (Cafatine, Cafergot, Cafetrate, Ercaf)
- دی هیدروارگوتامین (آمپولهای H.E 45، اسپری بینی میگرانال)
- استامینوفن- ایزومتپتن- دیکلورافنازون (Midrin)
- لیدوکائین داخل بینی (4%)
- کاپسایسین داخل بینی
- پردنیسون (Deltasone)، بسیار سمی است و نمی‌توان آن را برای طولانی‌مدت استفاده کرد اما گر درمان‌های دیگر موفق نبود، به ناچار باید از آن استفاده کنید.
درمان‌های پیشگیرانه
افرادی که دچار حملات مکرر سردردهای خوشه‌ای هستند و این حملات روی زندگی آن‌ها تأثیر گذاشته است، باید از درمان پیشگیرانه به‌عنوان عنصر اصلی در درمانشان استفاده کنند. داروهای مخصوص برای متوقف کردن سردرد (درمان‌های متوقف کننده) نیز در این رابطه لازم هستند. هدف از درمان پیشگیرانه شامل کاهش دفعات و شدت حملات شدید و حاد و بهبود کیفیت زندگی بیمار است. برای انتخاب یک درمان پیشگیرانه باید شرایط فرد بیمار، مصرف داروهای هم‌زمان (داروهایی که برای بیماری مقارن با این مشکل) مانند داروهایی برای افسردگی، مشکلات اضافه‌وزن، مقاومت ورزشی، آسم و مراقبت‌های بارداری در نظر گرفته شوند. هر دارویی عوارض جانبی خود را دارد؛ بنابراین انتخاب دارو باید طبق شرایط هر بیمار صورت بگیرد. داروهای پیشگیرانه شامل بلاکرهای بتا، داروهای ضد افسردگی تری سایکلیک، برخی از داروهای ضد تشنج، بلاکرهای کانال کلسیم، سیپروهپتادین (پریاکتین)، و داروهای غیراستروئیدی ضدالتهابی (NSAID) مانند ناپروکسن (ناپروسین) می شوند. برخلاف داروهایی که مخصوص متوقف کردن سردرد هستند (داروهای متوقف کننده)، بیشتر این داروها برای بیماری‌ها و اختلالات دیگر ساخته‌شده‌اند و تصادفاً اثرات پیشگیرانه‌ای برای سردرد در آن‌ها یافت شده است. داروهای زیر نیز اثرات پیشگیرانه‌ای دارند؛ متأسفانه این داروها عوارض جانبی بیشتری نیز دارند:
- متیسرگید (Sansert)
- وراپامیل (Calan، Verelan, Covera-HS)
- لیتیوم کربنات (Eskalith, Lithane, Lithobid, Lithonate, Lithotabs)
- ایندومتاسین (Indocin): این دارو می‌تواند در برخی باعث روان‌پریشی بیماران مبتلا به سردرد کلاستر شود.
جراحی
برای درمان افرادی که سردردهای خوشه‌ای شان به درمان‌های دارویی معمولی واکنش نشان نمی‌دهند، برخی عمل‌های جراحی وجود دارد که تاکنون موفق بوده‌اند. این عمل‌ها شامل بستن عصب و عمل‌های جراحی برشی مغز و اعصاب (عمل‌هایی که در آن‌ها، بخشی از مغز، طناب نخاعی یا یک عصب برداشته یا تخریب می‌شود). اخیراً عمل رادیوسرجری یا عمل جراحی رادیویی(نوعی جراحی که در آن از انرژی رادیویی استفاده می‌شود و هیچ برشی در آن انجام نمی‌گیرد) به‌عنوان روشی کم تهاجم‌تر برای افرادی که دچار سردردهای خوشه‌ای دائمی و مقاوم هستند، به‌کاربرده می‌شود
عوامل محرک
طبق گزارش برخی از بیماران، این سردردها در حین خواب بروز می‌کنند. به‌علاوه، الکل نیز می‌تواند در بیمارانی که در میانه‌ی چرخه هستند، موجب تحریک سردردهای کلاستر شود. داروهای هیستامین و نیتروگلیسیرین می‌توانند تحریک‌کننده‌ی سردردهای کلاستر باشند. تغییرات فصلی نیز دراین‌باره گزارش‌شده است، اگرچه این مورد برای بسیاری از بیمار اتفاق نیفتاده است. برخی افراد با تغییرات محیطی یا تغییراتی در وضعیت استرس یا سطوح فعالیتشان، دچار سردرد خوشه‌ای می‌شوند. به نظر نمی‌آید که عوامل هورمونی یا یائسگی موجب تحریک سردرد خوشه‌ای شوند. عوامل خطر دیگر برای این نوع سردردها شامل سیگار کشیدن و سابقه‌ی خانوادگی از این مشکل می‌شوند.
آیا می‌توان از سردرد خوشه‌ای پیشگیری کرد؟
بعد از آنکه سردرد یا میگرن خوشه‌ای به دقت تشخیص داده شد، می‌توان درمان بلندمدتی را برای کاهش یا پیشگیری از چرخه‌های سردرد در آینده در پیش گرفت. اگرچه، از آنجاییکه علت اصلی این سردردها ناشناخته است، ممکن است تحت کنترل گرفتن چرخه سردردها کمی زمان‌بر باشد.
آینده و دورنمای این سردردها چگونه است؟
با گذشت زمان، به نظر می‌آید که تعداد دفعات حمله‌ی سردردهای خوشه‌ای یا کلاستر کمتر می‌شود، اما این امر ممکن است سال‌های زیادی طول بکشد. سردرد خوشه‌ای ممکن است برای یک دوره‌ی طولانی از بین برود و سپس مجدداً عود کند. به همین دلیل، توصیه می‌شود که درباره‌ی نیاز به ادامه‌ی درمان با پزشک متخصص خود مشورت کنید. میگرن خوشه‌ای به نظر می‌آید که ارتباطی با بیماری‌های دیگر مغز و اعصاب مانند آلزایمر، بیماری پارکینسون یا ام اس نداشته باشد، اگرچه بسیاری از افراد مبتلا به ام اس دچار سردردهای شدیدی می‌شوند.
“کپی فقط با ذکر منبع و لینک بلامانع است”
