پرولاکتینوما بیماری‌ای است که در آن یک تومور غیر سرطانی، به نام آدنوم هیپوفیز، در غده هیپوفیز مغز رشد کرده و هورمون پرولاکتین بیش از حد تولید می‌کند. اثر اصلی این بیماری کاهش سطح هورمون‌های جنسی استروژن در زنان و تستوسترون در مردان است. اگرچه پرولاکتینوما تهدیدی برای ادامه زندگی نیست، اما می‌تواند بر بینایی تاثیر سوء داشته، باعث ناباروری و ایجاد اثرات دیگر شود. پرولاکتینوما شایع‌ترین نوع تومور تولید‌کننده هورمون است که می‌تواند در غده هیپوفیز ایجاد شود. پزشکان اغلب می‌توانند پرولاکتینوما را با دارو درمان کنند تا سطح پرولاکتین به حالت طبیعی بازگردد. جراحی برای حذف تومور هیپوفیز ممکن است یکی دیگر از گزینه‌ها برای درمان باشد.
[shortcode-variables slug=”alert”]
هرچند افزایش میزان پرولاکتین در بدن یک مشکل هورمونی به نظر می‌رسد اما ریشه و علت اصلی آن تومور آدنوم هیپوفیز است که سبب تغییر نامطلوب در روند ترشح این هورمون می‌شود. مشکلات هورمونی جان فرد را به خطر نمی اندازد اما درمان فوری آنها از آسیب‌های طولانی مدت جلوگیری می‌کند. در این بیماری یکی از این آسیب‌های طولانی مدت می‌تواند عقیم شدگی باشد. بنابراین لازم است به محض مشاهده علائم اقدام به درمان کنید. [shortcode-variables slug=”name”] به عنوان متخصص مغز و اعصاب با تخصص و تبحری که در جراحی و درمان تومورهای مغزی دارد می‌تواند به بیماران برای کاهش علائم این عارضه و بهبود علائم آن کمک کند. برای دریافت مشاوره و مراجعه حضوری با شماره‌های [shortcode-variables slug=”number”] تماس حاصل فرمایید.
[shortcode-variables slug=”alert1″]
علت بالا بودن پرولاکتین چیست؟
سیستم غدد درون ریز
پرولاکتینوما یک نوع تومور است که در غده هیپوفیز (غده زیرمغزی) شکل می‌گیرد و رشد می‌کند. علت ایجاد این نوع تومور هنوز مشخص نیست. غده هیپوفیز یک غده کوچک به شکل لوبیا است که در زیر مغز قرار دارد و علیرغم اندازه کوچک خود، تقریباً بر تمامی بخش‌های بدن تأثیر می‌گذارد. هورمون‌هایی که از غده هیپوفیز ترشح می‌شوند، در تنظیم عملکردهای مهمی مانند رشد، فشار خون و تولید مثل نقش دارند. برخی از علل احتمالی برای افزایش غیرطبیعی سطح پرولاکتین عبارتند از: مصرف برخی داروها، وجود سایر انواع تومورهای هیپوفیز، کم‌کاری غده تیروئید، آسیب به قفسه سینه، بارداری و شیردهی.
علائم هیپرپرولاکتینمی
بیماری پرولاکتینوما علائم و نشانه‌های قابل توجهی ندارد. با این حال، وجود سطح بالایی از پرولاکتین در خون (هیپرپرولاکتینمی) یا فشاری که یک تومور بزرگ بر روی بافت‌های اطراف خود ایجاد می‌کند، می‌تواند منجر به بروز عوارض و نشانه‌هایی شود. افزایش پرولاکتین می‌تواند منجر به اختلال در سیستم تولید مثل (هیپوگنادیسم) شود، و بنابراین برخی از علائم و نشانه‌های پرولاکتینوما متمرکز بر زنان و یا مردان هستند. در زنان، پرولاکتینوما می‌تواند عوارض زیر را ایجاد کند:
- دوره‌های قاعدگی نامنظم یا نادر ( اولیگومنوره) یا عدم خونریزی در زمان قاعدگی در خانم‌هایی که در سن باروری هستند (آمنوره).
- خروج شیر از سینه (گالاکتوره یا شیر‌ریزش) بدون آن که ارتباطی به بارداری یا شیردهی داشته باشد.
- مقاربت دردناک ناشی از خشکی واژن
- آکنه و رویش نا‌بجای مو در صورت و بدن، (نابجارویی مو یا هیرسوتیسم)
در مردان، پرولاکتینوما می‌تواند اختلالات زیر را ایجاد کند:
- اختلال نعوظ
- کاهش یافت موهای بدن و صورت
- سینه‌هایی که به شکل غیر طبیعی بزرگند (ژنیکوماستییا یا بزرگ‌شدن پستان مردانه).
علایم احتمالی مشترک پرولاکتینوما در هر دو جنس عبارتند از:
- چگالی کم استخوان
- کاهش تولید هورمون‌های دیگر توسط غده هیپوفیز (هیپوفونکسیون هیپوفیز یا کم کاری غدهٔ هیپوفیز) به عنوان نتیجه فشار تومور
- از دست دادن علاقه به فعالیت جنسی
- سر درد
- اختلالات بصری
- ناباروری
معمولا زنان زودتر، زمانی که اندازه تومورها کوچکتر است، متوجه علائم و نشانه‌های هیپرپرولاکتینمی می‌شوند. احتمالا به این دلیل که نامنظم شدن دوره‌های قاعدگی ان‌ها را زودتر اگاه می‌کند. مردان دیرتر، زمانی که تومورها بزرگتر هستند، و احتمالا به دلیل سردرد یا مشکلات بینایی متوجه علائم و نشانه‌ها می‌شوند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر کسی علائم و نشانه‌های مرتبط با پرولاکتینوما را داشته باشد، باید به پزشک مراجعه کند تا علت را بیابند.
آیا احتمال ابتلا به بالا بودن پرولاکتین در کودکان وجود دارد؟
پرولاکتینوما اکثر در زنان بین 20 تا 34 ساله رخ می دهد، اما به طور کلی در هر دو جنس و در هر سنی ممکن است رخ دهد. این اختلال در میان کودکان نادر است.
بالا بودن پرولاکتین چه مشکلاتی ایجاد می‌کند؟
عوارض پرولاکتینوما ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- از دست دادن بینایی، اگر پرولاکتینوما به موقع درمان نشود، ممکن است تومور آنقدر بزرگ شود که عصب بینایی را تحت فشار قرار دهد .
- در مواردی که پرولاکتینوما بزرگتر است، فشار روی غده هیپوفیز طبیعی ممکن است، در ترشح هورمون‌های دیگری که تحت کنترل هیپوفیز قرار دارند اختلال ایجاد شود. که به آن هیپوفونکسیون هیپوفیز یا کم کاری غدهٔ هیپوفیز می‌گویند و منجر به کم کاری تیروئید، کمبود آدرنالین و کمبود هورمون رشد می‌شود.
- از دست دادن استخوان (پوکی استخوان)، پرولاکتین بالا می‌تواند تولید هورمون استروژن و تستوسترون را کاهش دهد، که باعث کاهش تراکم استخوان و افزایش خطر پوکی استخوان می‌شود.
- عوارض بارداری، در طی یک حاملگی طبیعی، تولید استروژن در بدن زنان افزایش می‌یابد. در یک زن با پرولاکتینومای برگ، این سطح بالای استروژن ممکن است باعث رشد تومور و علائم و نشانه‌های مرتبط با آن، مانند سردرد و تغییرات بینایی شود.
اگر پرولاکتینوما دارید و می خواهید باردار شوید یا الان باردار هستید، در این خصوص با پزشک خود مشاوره کنید. ممکن است تنظیمات درمانی و تحت نظر بودن برای شما ضروری باشد.
تشخیص هیپرپرولاکتینوما
اگر علائم و نشانه‌هایی وجود داشته باشد که نشان از پرولاکتینوما دارد، پزشک ممکن است انجام آزمایشات زیر را تجویز کند:
- آزمایش خون: آزمایش خون می‌تواند تولید بیش از حد پرولاکتین و اینکه آیا سطح هورمون‌های دیگری که توسط هیپوفیز کنترل می‌شوند، در محدوده طبیعی قرار دارند یا خیر را تشخیص دهد. برای زنانی که در سن باروری هستند آزمایش بارداری نیز ضروری است.
- تصویربرداری از مغز: پزشک ممکن است بتواند تومور هیپوفیز را از روی تصویر ایجاد شده از مغز توسط یک اسکن ام آر آی تشخیص دهد.
- آزمون بینایی: این آزمون می‌تواند تعیین کند آیا تومور هیپوفیز بینایی را مختل کرده است یا خیر.
علاوه بر این، پزشک ممکن است بیمار را برای آزمایشات بیشتر به پزشک متخصص در درمان اختلالات سیستم غدد درون ریز (متخصص غدد درون ریز) ارجاع دهد.
درمان دارویی و جراحی و غیر جراحی بالا بودن پرولاکتین
اهداف در درمان پرولاکتین بالا عبارتند از:
- بازگرداندن تولید پرولاکتین به سطح نرمال
- بازگرداندن عملکرد طبیعی غده هیپوفیز
- کاهش اندازه تومور هیپوفیز
- برطرف کردن عوارض یا نشانه‌های فشار تومور، مانند سردرد یا مشکلات بینایی
- بهبود کیفیت زندگی
دو درمان عمده برای پرولاکتینوما وجود دارد: دارو و جراحی.
داروها
داروهای خوراکی معمولاً قادرند سطح پرولاکتین را کاهش داده و علائم را کاهش دهند. همچنین، با استفاده از این داروها، ممکن است اندازه تومور کوچکتر شود. با این حال، درمان با دارو معمولاً نیاز به مدت طولانی دارد. پزشکان از گروهی از داروها به نام آگونیست‌های دوپامین برای درمان سطوح بالای پرولاکتین استفاده می‌کنند. این داروها تأثیرات دوپامین (یعنی ماده شیمیایی مغز که به طور طبیعی تولید پرولاکتین را کنترل می‌کند) را شبیه‌سازی می‌کنند، اما قوی‌تر و ماندگارتر هستند. داروهای تجویز شده معمولاً شامل بروموکریپتین (Cycloset، Parlodel) و کابرگولین است. این داروها سطح پرولاکتین را کاهش می‌دهند و می‌توانند در اکثر افراد مبتلا به پرولاکتینوما باعث کاهش اندازه تومور شوند.
مصرف دارو در دوران بارداری
برای زنانی که می‌خواهند حفظ باروری خود را تضمین کنند، مصرف داروی بروموکریپتین ترجیح داده می‌شود. با این حال، در صورت بارداری، پزشک توصیه می‌کند که از مصرف هر دو دارو خودداری شود. اگرچه هر دو دارو در اوایل بارداری ایمن هستند، اما امنیت آنها در طول کل دوره بارداری هنوز مشخص نیست. با این حال، اگر فردی دارای یک پرولاکتینومای بزرگ است یا علائم و نشانه‌هایی مانند سردرد یا تغییرات بینایی برایش رخ داده است، پزشک ممکن است برای جلوگیری از عوارض پرولاکتینوما توصیه کند که داروی خود را مصرف کند. اگر فردی در حال درمان پرولاکتینوما است و می‌خواهد باردار شود، بهتر است قبل از بارداری با پزشک خود مشورت کند.
عوارض جانبی رایج داروها
تهوع و استفراغ، گرفتگی بینی، سردرد و خواب آلودگی عوارض جانبی شایع این داروها هستند. با این حال، اگر مصرف دارو با دوزهای بسیار پایین شروع شود، این عوارض جانبی اغلب می‌تواند به حداقل برسد و بعد می‌توان به تدریج دوز دارو را افزایش داد. به طور کلی برای درمان کابرگولین بر بروموکریپتین ترجیح دارد زیرا به نظر می‌رسد موثرتر از بروموکریپتین باشد. همچنین عوارض جانبی کمتر و خفیف‌تری است. با این حال، گران‌تر از بروموکرپتین است و از انجا که جدیدتر است، گزارش ایمنی دراز مدت ان هنوز به خوبی شناخته نشده است. موارد نادری از آسيب دیدگی قلب با کابرگولين وجود دارد، اما این موارد معمولا در افرادي که میزان زیادی از دارو برای بيماری پارکينسون مصرف می‌کنند اتفاق می‌افتد. در بعضی افراد در هنگام مصرف این داروها، ممکن است رفتارهای جبری مانند قمار افزایش یابد. اگر دارو به میزان قابل توجهی اندازه تومور را کاهش دهد و سطح پرولاکتین شما دو سال طبیعی باقی بماند، ممکن است بتوانید مصرف دارو را با راهنمایی دکتر خود کنار بگذارید. با این حال، عود بیماری عادی است. مصرف دارو را بدون تایید پزشک خود متوقف نکنید.
جراحی
اگر دارو درمانی برای پرولاکتینوما جواب ندهد یا بیمار نمی‌توانید دارو را تحمل کند، جراحی برای حذف تومور یک گزینه دیگر است. ممکن است جراحی برای کاهش یا رفع فشاری که تومور بر عصب منترل کننده بینیایی وارد می‌کند لازم باشد. نوع عمل جراحی تا حد زیادی بستگی به اندازه و گستردگی تومور دارد.
- جراحی از راه سینوس اسفنویید: برای اکثر افراد مبتلا به این بیماری که به جراحی نیاز دارند از این روش جراحی استفاده می‌شود. در این روش تومور از طریق حفره بینی برداشته می‌شود. از انجا که هیچ جایی از مغز در طول عمل جراحی لمس نمی‌شود و زخم قابل مشاهده‌ای ایجاد نمی‌شود، عمل عوارض زیادی ندارد. (جهت کسب اطلاعات درباره آندوسکوپی مغز اینجا کلیک کنید.)
- جراحی ترانس کرانیال: اگر تومور بیمار بزرگ بوده یا به بافت مغزی نزدیک شده باشد، ممکن است لازم باشد از این روش استفاده شود. در این روش که با عناوین جمجمه‌بُری یا کرانیوتومی نیز شناخته می‌شود جراح از طریق قسمت فوقانی جمجمه به تومور می‌رسد.
نتیجه عمل جراحی بستگی به اندازه و مکان تومور و میزان پرولاکتین قبل از جراحی و همچنین مهارت جراح دارد. هرچه سطح پرولاکتین بالاتر باشد، احتمال اینکه تولید پرولاکتین پس از جراحی به حالت طبیعی برسد پایین‌تر است. جراحی سطح پرولاکتین را در اکثر بیمارانی که تومور هیپوفیزشان کوچک است تصحیح می‌کند. با این حال، بسیاری از تومورهای هیپوفیز در عرض پنج سال پس از جراحی عود می‌کنند. برای افراد مبتلا به تومورهای بزرگتر که تنها می توان بخشی از تومورشان را خارج کرد، درمان دارویی اغلب می تواند سطح پرولاکتین را پس از جراحی به حد نرمال بازگرداند.
پرتو درمانی
برای افرادی که به دارو پاسخ نداده و گزینه خوبی برای جراحی نیز نیستند، پرتودرمانی می‌تواند یک روش جایگزین باشد.
رژیم غذایی مناسب برای کاهش پرولاکتین
مواد غذایی حاوی روی بالا فعالیت‌های سوخت و سازی بدن را تنظیم می‌کند. همچنین روی برای پیشگیری و درمان علائم و سندروم پیش از قائدگی نیز بسیار مفید بوده و باعث می‌شود تا اختلال در قائدگی که از عوارض این بیماری است برطرف شود. مواد غذایی مانند گوشت مرغ، گوشت قرمز، سویا، لوبیا سبز و بادام زمینی منابع سرشاری از روی هستند. همچنین ویتامین ب 5 با حفظ تعادل هورمونی بدن و کمک به روی در سوخت و ساز می‌تواند به بهبود این مشکل کمک کند. مواد غذایی مانند برنج قهوه‌ای، سبوس، غلات، هویج و اسفناج از منابع تامین این ویتامین هستند.
