در ناحیه پایینی نخاع، ریشههای عصبی وجود دارند که به آنها سندروم سودا ایکواینا یا به عبارتی ساده سندروم دم اسبی گفته میشود. این ریشههای عصبی ارتباطی با مغز دارند و سیگنالهای عصبی مربوط به حس و حرکت اندامهای پایین بدن و قسمت لگن را جابجا میکنند.
در صورت فشرده شدن این ریشههای عصبی، فرد ممکن است با سندرم دم اسبی (CES) مواجه شود. سندرم دم اسبی به طور کلی تأثیری بر کنترل فرد بر روی مثانه، پاها و سایر قسمتهای بدن او دارد. اگر سندرم دم اسبی به درستی درمان نشود، ممکن است عوارض بلندمدتی برای فرد به همراه داشته باشد. جراحی به موقع نه تنها میتواند فشار روی این ریشههای عصبی را کاهش داده و از آسیب دائمی آنها جلوگیری کند، بلکه میتواند فرد را قادر به انجام عملکرد طبیعی مثانه و روده خود کند.
[shortcode-variables slug=”alert”]برای کسب اطلاعات بیشتر یا رزرو نوبت از طریق شمارههای [sv slug=”number”] تماس حاصل فرمایید.[shortcode-variables slug=”alert1″]
علت بیماری سندروم دم اسبی چیست؟
سندرم دم اسبی غالبا بیشتر در بین بزرگسالان شیوع دارد اما ممکناست کودکانی که بطور مادرزادی نقصهایی در ناحیه نخاع دارند و یا نخاع آنها آسیب دیده است نیز رخ دهد. مهمترین علل بروز سندرم دم اسبی عبارتند از:
- آسیبدیدگی شدید در ناحیه کمر
- تنگی نخاع
- ضایعهی نخاعی و یا تومور بدخیم
- عفونت، التهاب، خونریزی و یا پارگی نخاعی
- نقص مادرزادی همچون ارتباط غیرطبیعی بین رگهای خونی.
چه کسانی بیشتر در معرض ابتلا به سندروم دم اسبی(CES) قرار دارند؟
احتمال وقوع CES در افرادیی همچون سالمندان و یا ورزشکاران ورزشهای سخت که از دیسک فتق رنجمیبرند به مراتب بیشتر از سایر افراد است. سایر عواملی که میتواند منجر به فتق دیسک کمر شوند عبارتند از:
- اضافه وزن یا چاقی
- مشاغلی که با برداشتن، چرخاندن، هلدادن و یا خمشدن به طرفین سروکار دارند.
- احتمال بروز سندروم دم اسبی در افرادی که قبلا بر اثر سانحهی تصادف و یا سقوط از ارتفاع دچار آسیبدیدگی شدید در کمر شدهاند نیز بسیار زیاد است.
سندروم دم اسبی چه علائمی دارد؟
در برخی از مواقع ممکناست که تشخیص سندروم دم اسبی سخت باشد چرا که علائم آن متفاوت و به تدریج نمود پیدامیکند. البته گاهی اوقات علائم این سندروم مشابه علائم سایر بیماریها است. چنانچه که شاهد یکی از علائم زیر شدید بلافاصله به پزشک مراجعهکنید:
- درد شدید در ناحیه کمر
- درد، بیحسی و یا ضعف حرکتی در یکی و یا هر دو پا بطوری که باعث لنگیدن شما شود و یا به هنگام بلندشدن از روی صندلی برای شما مشکلاتی ایجادکند.
- از دست دادن حسو یا تغییر آن در پاها، باسن، قسمت داخلی ران، پشت ساقهای پاها یا کف پا بطوری که شدید است یا روز به روز بدتر و بدتر میشود. ممکناست این حالت، احساس ناخوشایندی را برای شما در قسمت نشیمنگاه بدن به وجودآورد.
- اختلال در عملکرد مثانه که اخیراً رخ داده باشد (مانند نگهداری یا بیاختیاری ادرار)
- اختلال در عملکرد جنسی که اخیرا رخ داده باشد.
چگونه میتوان سندروم دم اسبی را تشخیصداد؟
با مراجعه به پزشک میتوان سندروم دم اسبی را تشخیصداد. برای تشخیص سندروم CES میتوان از موارد زیر استفادهکرد:
- بررسی سابقهی پزشکی فرد که در آن فرد به سوالاتی مربوط به وضعیت سلامت خود، علائم و نشانهها و فعالیتهایش پاسخمیدهد.
- معاینهی جسمانی فرد برای ارزیابی استقامت، انعطافپذیری، احساسات، پایداری، همترازبودن مهرههای نخاع و حرکات وی. همچنین شاید لازم باشد که از فرد آزمایش خون نیز گرفتهشود.
- تصویربرداری رزونانس مغناطیسی یا همان ام آرآی معاینه تشخیصی است که با استفاده از میدانهای مغناطیسی و تکنولوژی کامپیوتر تصاویر سه بعدی از نخاع ارائه میدهد.
- میلوگرام که در آن به کمک اشعه ایکس از کانال نخاعی پس از تزریق یک مادهی حاجب عکسبرداری میشود – که میتواند فشار را بر روی نخاع یا اعصاب را مشخصکند.
- سیتیاسکن (CT scan)
سندروم دم اسبی چگونه درمانمیشود؟
در مواردی که سندروم دم اسبی در وضعیت حادی باشد نیاز به جراحی فوری است. هدف از عمل جراحی، برداشتن فشار از روی عصبهای نخاعی جهت بازگشت احساس و عملکرد عضلات مثانه، روده و پاها است.
چه زمانی جراحی برای سندروم دم اسبی انجاممیشود؟
به محض شروع یکی از علائم زیر لازم است که فرد ظرف ۲۴ تا ۴۸ ساعت تحت عمل جراحی قراربگیرد:
- درد شدید در کمر
- از دست دادن حس، ضعف حرکتی و بروز درد در یکی و یا هر دو پا بصورت ناگهانی
- اخیرا بیاختیاری ادرار
- از دست دادن رفلکس در اندامها
به کمک عمل جراحی میتوان از بروز آسیبهای جبرانناپذیر به عصب و معلولیت پیشگیریکرد. اگر سندروم دم اسبی درماننشود ممکناست باعث فلجشدن فرد و بروز بیاختیاری ادار بصورت دائمی در وی شود.
انواع روشهای جراحی سندروم دم اسبی
سندروم دم اسبی بسته به علت بروز آن به یکی از روشهای زیر جراحیمیشود:
دیسککتومی
این عملجراحی شامل پنج مرحله میباشد و ۱ تا ۲ ساعت به طول میانجامد. این مراحل عبارتند از:
- آمادهسازی بیمار: در این مرحله بیمار بر روی تخت عمل جراحی درازکشیده و بیهوشمیشود. پس از بیهوشی، بیمار بر روی شکم خوابانیده شده و بر در زیر قفسهی سینهی وی بالشهایی گذاشتهمیشود. سپس، قسمتی که قرار است تحت عمل جراحی قراربگیرد تمیز شده و آمادهی جراحی قرارمیگیرد.
- ایجاد شکاف: پزشک جراح با استفاده از یک فلورسکوپ (نوعی اشعه ایکس خاص) یک سوزن نازک را از طریق پوست به استخوان منتقل میکند تا مهره و دیسک آسیب دیده را پیداکند. در عمل جراحی دیسککتومی باز، شکافی در وسط کمر بیمار و بر روی مهرههای آسیبدیده ایجادمیشود. طول برش بستگی به تعداد دیسککتومی مورد نیاز بستگیدارد. اندازهی یک برش در یک مرحله حدود ۲ تا ۵ سانتیمتر طول دارد. عضلات کمر بیمار به یک طرف به عقب کشیده میشوند تا مهره استخوانی نمایان شود. به کمک اشعه ایکس مهرههای صحیح مورد بررسی قرارمیگیرند. در یک عمل جراحی دیسککتومی با حداقل تهاجمی، برشی کوچک (کمتر از ۳ سانتیمتر) در یک طرف کمر ایجادمیشود. پس از آن یک سری از دیلاتورها با اندازههای به تدریج بزرگتر یکی در اطراف دیگر عبورمیکند تا به تدریج عضلات را از هم جداکرده و تونلی به مهرهی استخوانی ایجادکند.
- ایجاد لامینوتومی: در این مرحله به کمک مته و یا ابزارهای سوراخکردن استخوان در قسمت بالا و پایین عصب روزنهی کوچکی در استخوانی به نام لامینا ایجادمیشود. میتوان لامینوتومی را در یک طرف ( لامینوتومی یک طرفه) یا در هر دو طرف (لامینوتومی دو طرفه) و یا در سطوح مختلف مهرهها انجام داد.
- برداشتن تکههای دیسک: با حذف لامینا، جراح به آرامی کیسهی محافظ ریشه عصب را منقبضمیکند. برای این کار پزشک جراح از طریق یک میکروسکوپ جراحی برای پیداکردن فتق دیسک استفادهمیکند. سپس تنها بخشی از دیسک را که پاره شده است را برمیدارد تا از این طرق فشار را از روی ریشه عصب نخاعی بردارد. لذا نیازی به برداشتن کل دیسک نیست. در این جراحی اسپورهای استخوانی یا کیست سینوویال که ممکناست بر روی ریشه عصب فشار واردکنند نیز حذفمیشوند.
- بخیهزدن برش ایجادشده: راکتور نگهدارندهی عضلات حذف شده و شکاف عضله و پوست به کمک بخیه و قلاب بستهمیشود. سپس از چسبهای بخیه بر روی محل شکافها استفادهمیشود.
برداشتن فشار از روی نخاع
برای برداشتن فشار از روی نخاع بایستی ۶ مرحله زیر را انجامداد. این عمل جراحی عموما ۱ تا ۳ ساعت طولمیکشد.
- آمادهسازی بیمار: در این مرحله بیمار بر روی تخت عمل جراحی درازکشیده و بیهوشمیشود. پس از بیهوشی، بیمار بر روی شکم خوابانیده شده و بر در زیر قفسهی سینهی وی بالشهایی گذاشتهمیشود. سپس، قسمتی که قرار است تحت عمل جراحی قراربگیرد تمیز شده و آمادهی جراحی قرارمیگیرد.
- ایجاد شکاف: در قسمت انتهای کمر و بر روی مهرهی مناسب شکافی ایجادمیشود. طول این شکاف به تعداد لامینوکتومیهای لازمه بستگی دارد. عضلات قوی کمر از هم جداشده و به طرفین بردهمیشوند تا لامینای هر مهره دیدهشود.
- لامینوکتومی یا لامینوتومی: پس از آن که استخوان در معرض دید قرارگرفت به کمک اشعهی ایکس مهرهی صحیح شناساییمیشود.
- لامینوکتومی: در این جراحی، پزشک فرآیند عصبی استخوان را حذفکرده و سپس لامینای استخوانی را با مته یا ابزار دیگری برمیدارد. لیگامانتوم فلاووم ضخیم یا همان رباط زردی که لامینهای مهرههای زیرین را به مهرههای بالایی متصلمیکند، حذف میشود. برای حذف هر مهرهی آسیبدیده بایستی مراحل فوق را مجددا تکرار کرد.
- لامینوتومی: در برخی از موارد لازمنیست که پزشک جراح تمامی لامینای استخوانی محافظ را حذفکند لذا ایجاد سوراخ کوچک برای کاهش فشار بر روی نخاع میتوان در قسمت بالا و پایین عصب نخاعی کافی است. میتوان لامینوتومی را در یکی از طرفین (لامینوتومی یکطرفه)، در هر دو طرف (لامینوتومی دو طرفه) و یا حتی در چند سطح از مهرهها انجامداد.
- برداشتن فشار از روی عصب نخاع: شاید لازمباشد که مفاصل فاست که مستقیما روی ریشههای عصبی قرار دارند، برش داده شوند (مرتبسازی) تا از این طریق فضای بیشتری برای ریشههای عصبی بازشود. به این کار که باعث بزرگشدن مجرای عصبی (جایی که اعصاب نخاعی از کانال نخاعی خارج میشوند) میشود اصطلاحا فورامینوتومی گفتهمیشود. چنانچه که فشار روی نخاع ناشی از فتق دیسک باشد در این صورت جراح به ناچار از عمل جراحی دیسککتومی جهت حذف این فشار استفادهمیکند.
- بخیهزدن: عضلات و پوست شکافتهشده به کمک بخیه یا چسبهای بخیه به هم دوختهمیشوند.
از گزینههای درمانی میتوان پس از عمل جراحی استفادهکرد؟
پس از عمل جراحی، پزشک به طور منظم بیمار را بررسی کرده و پیشرفت و بهبودی او را ارزیابی میکند. هرچند بعضی افراد حتی پس از جراحی نشانههایی از لنگیدن را تجربه میکنند، اما این نشانگر غیرقابل بهبودی کامل فرد نیست. اگر پس از جراحی همچنان علائم مربوط به سندروم دم اسبی در شما وجود دارد، حتماً این موضوع را با پزشک خود مطرح کنید. در صورتی که سندروم CES بر روی توانایی راه رفتن شما تأثیرگذار است، استفاده از فیزیوتراپی ضروری است. فیزیوتراپیست میتواند به شما کمک کند تا قدرت و انرژی خود را بازیابی کنید و تمریناتی را به شما توصیه کند که بهبود در راه رفتن شما را تسریع کند. همچنین، مراجعه به متخصص درمان شغلی میتواند به شما در انجام فعالیتهای روزمره مانند پوشیدن لباس که تحت تأثیر سندروم دم اسبی قرار گرفتهاند، کمک کند. در برخی موارد، درمان اختلالات جنسی و بیاختیاری ادراری توسط تخصصی دیگر نیز جزء برنامه درمانی فرد میشود.
داروهای کاهش درد
شاید جهت درمان بلندمدت، پزشک داروهای زیر را برای کاهش درد تجویزکند:
- تجویز مسکنهای همچون اکسید کادون میتواند بعد از جراحی مفید باشد.
- مصرف مسکنهای بدون نسخه از قبیل ایبوپروفن یا استامینوفن میتواند در کاهش درد روزانه به شما کمککند.
- ممکناست پزشک جهت کاهش التهاب و تورم اطراف ستون فقرات مصرف کورتیکواستروئیدها را تجویزکند.
کنترل مثانه و روده
ممکناست که پزشک برای کنترل مثانه و رودهی فرد داروهایی تجویزکند که شایعترین آنها عبارتند از:
- اکسی بیاتینین (دیتراپن)
- تولترودین (دتروت)
- هیوسسیامین (لوزن)
ممکناست که پزشک روشهایی برای تخلیهی عمدی مثانه به شما آموزشدهد تا از این طریق احتمال بیاختیاری ادرار را کاهشدهید. استفاده از شیاف گلیسیرین نیز میتواند به شما در تخلیهی عمدی مثانه کمککند.
جراحی سندروم دم اسبی چه عوارضی دارد؟
هیچ عمل جراحی بدون عوارض نیست. برخی از عوارض هر نوع عمل جراحی میتواند شامل خونریزی، عفونت، لختهی خون و یا حساسیت به بیهوشی باشد. از جمله عوارض و خطرات احتمالی جراحی سندروم دم اسبی عبارتند از:
- آسیبدیدگی عصب یا درد مداوم: هرگونه جراحی در ناحیه ستون فقرات با خطر آسیبدیدگی عصب یا نخاع مواجه است. آسیب ناشی از جراحی میتواند باعث بیحسی یا حتی فلجشدن بیمار شود. با این حال، شایعترین علت درد مداوم، آسیبدیدگی عصب بر اثر تنگی مجرا است. ممکناست که برخی از اسپورهای استخوانی باعث آسیبدیدگی دائمی یک عصب شده و جراحی حذف فشار از روی نخاع در آنها بیاثر باشد. در اینگونه موارد شاید تحریک نخاعی و یا استفاده از سایر روشهای تسکیندهنده بتواند چارهساز باشد. حتما از عمل جراحی انتظارات واقعبینانهای در خصوص تسکین درد خود داشتهباشید و قبل از جراحی این انتظارات را با پزشک خود در میان بگذارید.
- جوشنخوردن مهرهها: از بین دلایل زیادی که مهرهها جوشنمیخورند شایعترین آنها شامل سیگارکشیدن، پوکی استخوان، چاقی و سوء تغذیه است. سیگارکشیدن به مراتب بزرگترین عامل است که میتواند از جوشخوردگی مهرهها به هم جلوگیریکند. نیکوتین سمی است که مانع رشد سلولهای استخوانی میشود. اگر فرد بعد از عمل جراحی نیز سیگارکشیدن را ادامهدهد ممکناست روند جوشخوردن مهرهها را تضعیفکنید.
- ترومبوز ورید عمقی (DVT) یک بیماری بالقوه جدی است که باعث ایجاد لختههای خون در داخل رگهای پاها میشود.اگر این لختهها آزاد شده و به ریهها راه پیداکنند ریههای فرد از بین رفته و یا حتی منجر به مرگ وی شوند. با این حال، راههای متعددی برای درمان و یا پیشگیری از DVT وجود دارد.اگر خون فرد در حال حرکت باشد در این صورت احتمال لختهشدن خون در او بسیار اندک است بنابراین سحرخیز بودن میتواند یکی از روشهای درمانی موثر باشد. جوراب شلواری و ساق بلند از گردشت خون در داخل رگها جلوگیریمیکند. معمولا مصرف داروهایی همچون آسپرین، هپارین، لنووکس یا کومادین توصیهمیشود.
کنارآمدن با سندروم CES
اگر عملکرد مثانهتان بطور کامل بهبود نیافت شاید لازم باشد که روزانه چندین بار از کاتتری برای تخلیه کامل مثانهتان استفادهکنید. همچنین شاید لازمباشد که برای پیشگیری از عفونت ادراری مجبور به نوشیدن مقدار زیادی مایعات شوید. پدهای محافظتی و پوشاک بزرگسالان نیز میتواند یکی دیگر از راهحلهای مناسب برای مدیریت بیاختیاری مثانه باشد. هرچند که قبول شرایط فعلی و اینکه قابلتغییر نیست خود از اهمیت بالایی برخوردار است اما لازم است که برای رفع علائم و عوارض قابلدرمان بعد از جراحی کوشا باشید. حتما راهحلهایی را که در ذهن دارید را با پزشک خود در میان بگذارید. در این مواقع، مراجعه به مشاورهی روانشناسی نیز میتواند به شما در به تعادلکشیدن وضعیت شما کمککند. ناگفتهنماند که در این وضعیت، حمایت خانواده و دوستان از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. در جریانبودن آنها در روند بهبودیتان میتواند به درک و کمک به وضعیت شما در دوران نقاهت بسیار موثر باشد.
