گلیوماهای ساقه مغز یا گلیوماهای ساقه مغز (Brain stem gliomas) نوعی گلیوما هستند که در ساقه مغز ظاهر می‌شوند. این تومورها اغلب در قسمت میانی ساقه مغز رشد می‌کنند و برداشتن آنها از طریق جراحی بسیار دشوار است. اکثر گلیوماهای ساقه مغز، گلیوماهای پونزی (pons gliomas) هستند که در قسمتی از ساقه مغز به نام پونز (pons) شکل می‌گیرند. این بیماری عموماً در کودکان تشخیص داده می‌شود. به دلیل پیش‌بینی‌های ناامید که تا کنون برای این بیماری انجام شده است، همچنان این بیماری یکی از موضوعات پژوهشی قوی است. تومورهای ساقه مغز تقریباً 10٪ از تومورهای کودکان را تشکیل می‌دهند و شدت ابتلاء به این بیماری بیشتر در سنین 6 تا 9 سالگی است.
[shortcode-variables slug=”alert”]
گلیومای ساقه مغزی، نوعی از تومور مغزی است که تشخیص آن مانند بسیاری از تومورهای مغزی، از طریق MRI و یا سی تی اسکن انجام می‌گیرد و درمان آن بسته به میزان پیش روی بیماری با رادیوتراپی، شیمی‌درمانی و جراحی انجام می‌گیرد. در مواردی بعد از درمان کامل، بیماری بازمی‌گردد و گاهی به‌طور کامل درمان می‌شود. گاهی گلیوم ساقه مغز در ادامه، در کودکان یا بزرگسالان موجب بروز بیماری دیگری به نام هیدروسفالی می‌شود. آنچه مهم است (مانند تمام بیماری‌ها) تشخیص به هنگام علائم و نوع بیماری است. اگر علائمی مانند حالت تهوع، سردرد یا مشکل در بلع در خود یا کودکتان مشاهده کرده‌اید بهتر است هر چه زودتر به پزشک متخصص مغز و اعصاب مراجعه نمایید تا در صورت تشخیص پزشک مبنی بر گلیومای مغزی مراحل درمان را سریعاً آغاز کرده و از شانس بیشتری برای بهبود یافتن برخوردار باشید. برای ارتباط با متخصص مغز و اعصاب در کلینیک [shortcode-variables slug=”clinic”] و رزرو وقت ملاقات می‌توانید با شماره‌های [shortcode-variables slug=”number”] تماس حاصل فرمایید.
[shortcode-variables slug=”alert1″]
انواع گلیومای ساقه مغز
دو نوع اصلی گلیوم عبارتند از: گلیومای متمرکز یا درجه پایین و گلیومای منتشر.
گلیوم ساقه‌ی مغز متمرکز در یک ناحیه بروز می‌کند یا در بخش کوچکی از ساقه‌ی مغزی قرار دارد. این تومور معمولاً خوش‌خیم یا درجه پایین است و میزان هجوم آن به بخش‌های دیگر کم است. گلیومای منتشره مغز (DIPG) اغلب در کل ساقه‌ی مغز و دیگر قسمت‌های مغز گسترش می‌یابد. این بیماری بیشتر به‌عنوان یک تومور درجه بالا محسوب می‌شود و بسیار جدی و تهاجمی است. همچنین DIGP را گاهی شاید با عنوان گلیوم ساقه‌ی مغز منتشر نام ببرند. گلیوم بازگشتی ساقه‌ی مغز، توموری است که بعد از درمان مجدداً برمی‌گردد.
علت‌ها و عوامل خطر
تاکنون علت بیماری گلیوم ساقه‌ی مغز مشخص نشده است. مانند اکثر تومورهای مغزی، گلیوای ساقه‌ی مغز نیز ارثی نیست. اگرچه افرادی که دچار برخی مشکلات و بیماری‌های ارثی هستند، مانند نوروفیبروماتوز نوع 1، در خطر بیشتری برای ابتلا به گلیومای ساقه‌ی مغز قرار دارند.
علائم تومور ساقه مغز
گلیومای ساقه‌ی مغز می‌تواند موجب بروز علائم مختلفی شود و یا ممکن است در ابتدا هیچ علائمی را نشان ندهد، این امر به محل و نوع تومور بستگی دارد. ساقه‌ی مغز کنترل بعضی از عملکردهای اصلی بدن را مانند تنفس، ضربان قلب و فشارخون بر عهده دارد. همچنین عملکردهای حرکتی چشم‌ها، عضلات صورت و گردن را نیز کنترل می‌کند. سیگنال‌های حرکتی و حسی از قسمت‌های دیگر بدن نیز باید از طریق مسیرهای طولانی از ساقه‌ی مغز بگذرند. درنتیجه علائم تومور ساقه مغز می‌توانند بسیار متغیر باشند و در برخی موارد هنگامی بروز می‌توانند بسیار شدید باشند. علائم شایع در گلیومای ساقه‌ی مغزی عبارتند از:
- مشکلاتی درحرکت چشم مانند ناتوانی در نگاه کردن به یک طرف، افتادگی پلک و دوبینی و تاری دید
- ضعف عضله‌ی صورت که باعث نامتقارن شدن صورت و ریختن آب دهان شود.
- مشکلاتی در بلع یا باز کردن دهان در هنگام غذا خوردن
- ضعف دست و پا، مشکلاتی در راه رفتن یا ایستادن و قدم‌های نامتوازن
- سردرد
- حالت تهوع و استفراغ
- ناتوانی در پیشرفت در بین سایر کودکان
علائم مشاهده شده در بیماران با گلیومای ساقه مغز به موقعیت و نوع تومور بستگی دارد. به عنوان مثال، اگر گلیومای ساقه مغز در قسمت میانی مغز به نام بام (tectum) رخ دهد، معمولاً باعث ایجاد هیدروسفالی (افزایش فشار درون جمجمه) می‌شود و نتیجتاً علائمی مانند سردرد، تهوع و استفراغ را به همراه دارد. از سوی دیگر، گلیومای ساقه مغز که در قسمت کلاهک (غشای پوششی) میان‌مغز رخ می‌دهد، معمولاً منجر به ضعف عضلات، عدم تعادل در قدم‌زدن و مشکل در حرکت و ایستادن می‌شود. برای تشخیص صحیح و به موقع، بسیار مهم است زیرا ممکن است علائم مورد اشاره ناشی از بیش از یک مشکل یا بیماری باشند. بهترین راهکار این است که به زودی به پزشک مراجعه کرده و تشخیص صحیح و درمان مناسب را دریافت کنید.
درمان گلیوما ساقه‌ی مغز
درمان گلیوم ساقه‌ی مغز می‌توان شامل موارد زیر باشد:
برای برخی بیماران بالغی که دچار یکی از ضایعه‌های زیر هستند، تنها از روش‌های کنترلی و نظارتی استفاده می‌کنند:
- ضایعه در تکتوم (بام مغز)
- ضایعه در گردن و بصل النخاع
- علائم خفیف در مدت‌زمانی طولانی
رادیوتراپی متمرکز
- اساس درمان تومور در ساقه مغز می‌باشد.
- می‌تواند وضعیت بیمار را بهبود ببخشد و پایدار کند.
- باید برای هر بیماری که دچار علائم نورولوژیک پیش‌رونده می‌باشد انجام شود.
- دور معمول رادیوتراپی بیت 60-54 Gy می‌باشد و تا Gy 72 با hyperfractionation (هایپر فرکشنیشن) انجام می‌گیرد.
- میزان نجات گزارش‌شده از این بیمار از طریق پرتودرمانی در بیماران دارای تومورهای برجسته، بیشتر است.
شیمی‌درمانی
- شیمی‌درمانی قبل از رادیوتراپی می‌تواند میزان بهبودی را در گلیوما ساقه مغز منتشر را در کودکان بالا ببرد.
- شیمی‌درمانی بعد از رادیوتراپی برای کمک به نتیجه‌ی آن توصیه نمی‌شود.
- شیمی‌درمانی در زمان عود بیماری می‌تواند برای برخی بیماران مفید واقع شود.
- شیمی‌درمانی شامل عامل‌ها یا داروهای معمولی مانند تموزولوماید (temozolomide) و کاربوپلاتین یا وینکریستین (carboplatin/vincristine) می‌باشد.
- استفاده از داورها و عامل‌های ﺁﻧﺘﯽ ﺁﻧﮋﯾﻮژﻧﺰ (ضد رگ زایی) در گلیوبلاستما سوپراتنتوریال با موفقیت انجام می‌شود.
- اگر شیمی‌درمانی به‌عنوان یک درمان کمکی یا به همراه رادیوتراپی انجام شود، خصوصاً در کودکان، بیمار تحت آزمایش‌های بالینی قرار می‌گیرد.
جراحی قطع تومور
درمان جراحی همراه با رادیوتراپی، شیمی‌درمانی و یا هردو انجام می‌گیرد. در این صورت نیازی به تشخیص یا درمان گلیوما منتشر در بام مغز tectal و یا غشای داخلی مغز gliomas نیست. در موارد زیر، انجام جراحی بیشترین تأثیر را در درمان خواهد داشت:
- تومورهایی در نقطه‌ی اتصال گردن و بصل النخاع
- تومورهای برجسته در خلف ساقه مغز که به‌طرف حفره‌ی چهارم مغز پیش رفته‌اند.
- تومورهای کیستی
- تومورهای در حال بزرگ شدن با دیواره‌ای شفاف که اثر آن اشغال کردن فضا در مغز است.
- تومورهای خوش‌خیم (آن‌هایی که پیشرفت کندی دارند).
مراقبت و کنترل علائم و عوارض
درمان گلیومای ساقه مغز معمولاً همراه با عوارضی است. علاوه بر درمان اصلی برای کنترل، کاهش یا از بین بردن کامل تومور، بخش مهمی از درمان، کنترل و کاهش علائم و عوارض در بیمار است. این روش به عنوان درمان حمایتی یا تسکینی شناخته می‌شود. در این روش، نیازهای فیزیکی، روانی و اجتماعی بیمار مورد حمایت قرار می‌گیرد. مراقبت تسکینی شامل هر نوع درمانی است که بهبود علائم، بهبود کیفیت زندگی و حمایت از بیماران و خانواده‌هایشان را هدف می‌گیرد. هر فردی، بدون توجه به سن یا مرحله پیشروی تومور، می‌تواند از مراقبت تسکینی بهره‌مند شود. اگر مراقبت تسکینی در زمان مناسب و به موقع آغاز شود، تأثیر مثبت بیشتری خواهد داشت. بیماران معمولاً همزمان با دریافت درمان برای بیماری خود، درمان‌هایی را جهت کاهش عوارض نیز دریافت می‌کنند. در واقع، بیمارانی که همزمان از هر دو نوع درمان بهره‌مند می‌شوند، علائم کمتری دارند و کیفیت زندگی بهتری دارند، و گزارش‌های خانواده آنها نشان می‌دهد که آنها راضی هستند. درمان‌های تسکینی شامل مجموعه‌ای از مراقبت‌ها هستند و شامل داروها، تغییرات رژیم غذایی، تکنیک‌های ریلکسیشن، حمایت های روانشناختی و سایر درمان‌ها می‌شود. بیمار ممکن است درمان‌های تسکینی مشابه درمان‌هایی که برای برطرف کردن تومور انجام می‌شوند، مانند شیمی درمانی، جراحی یا رادیوتراپی را دریافت کند. درباره اهداف هر درمان که در برنامه درمانی شما در نظر گرفته شده است، با پزشک متخصص خود مشورت کنید.
بهبودی و احتمال برگشت و عود بیماری
بهبودی کامل از بیماری هنگامی میسر می‌شود که هیچ توموری در بدن کشف نشود و نیز هیچ علائمی در بیمار بروز نکند. این امر را تحت عنوان هیچ شواهدی از بیماری یا NED نیز نامیده‌اند. این بهبودی می‌توان موقتی یا دائمی باشد. این عدم اطمینان موجب می‌شود تا بسیاری از افراد نگران برگشت تومور باشند. اگرچه بسیاری از موارد بهبودی دائم هستند، اما بهتر است درباره‌ی احتمال عود تومور با پزشک متخصص خود صحبت کنید. درک از خطر برگشت تومور و گزینه‌ای درمانی برای آن می‌تواند به شما کمک کند تا آمادگی بیشتری برای بازگشت بیماری داشته باشید. اگر تومور بعد از درمان اصلی بازگردد، به آن تومور بازگشتی (عودکننده) می‌گویند. تومور ممکن است مجدداً در همان محل (عود موضعی)، یا در نزدیکی (عود منطقه‌ای) یا محلی دیگر (عود دوردست) ایجاد شود. در صورت بروز این مشکل، دوره جدیدی از آزمایش‌های از سر گرفته می‌شود تا اطلاعات کافی درباره عود تومور به دست آورده شود. بعد از انجام آزمایش‌ها، پزشک متخصصتان درباره گزینه‌های درمانی مناسب با شما صحبت خواهد کرد. درمان برای عود گلیوما ساقه مغز به نوع تومور، منتشر یا متمرکز و نوع درمانی که برای تومور اولیه انجام شده بود، بستگی دارد. پزشک شما ممکن است آزمایش‌های بالینی را برای مطالعه‌ی روش‌های جدیدی جهت درمان این نوع تومور عودکننده توصیه کند. برای هر نوع درمانی که در نظر گرفته شود، مراقبت تسکینی برای تسکین و کاهش علائم و عوارض حائز اهمیت خواهد بود. عود تومور می‌توان احساسات منفی مانند بی‌اعتقادی یا ترس را در بیمار به وجود آورد. بهتر است خود و خانواده‌تان درباره‌ی این احساسات با یک تیم پزشکی صحبت کنید و خدمات و روش‌های حمایتی را برای غلبه بر این احساسات از آنها درخواست کنید.
شانت چه ارتباطی با گلیوما ساقه مغز دارد؟
تقریباً 50 درصد از کودکان مبتلابه تومورهای ساقه‌ی مغز دچار هیدروسفالی انسدادی می‌شوند که گاهی در طی دوره‌ی بیماریشان نیاز به استفاده از شانت پیدا می‌کنند. شانت‌ها دستگاه‌های لوله‌ای شکل مکانیکی و ساده‌ای هستند که مایع مغزی نخاعی را که در بطن‌های مغز در بالای تومور جمع شده است به محلی دیگر در بدن (معمولاً شکم و برون‌شامه‌ی روده) از طریق یک شانت vp انتقال می‌دهند.
