شکستگی جمجمه سر: انواع، علائم، تشخیص و روش های درمانی

شکستگی جمجمه سر یکی از جدی‌ترین آسیب‌های تروماتیک است که می‌تواند عملکرد حیاتی مغز را تحت تاثیر قرار دهد. هر ضربه‌ای به سر، حتی اگر سطحی به‌نظر برسد، ممکن است منجر به ترک یا شکستگی در ساختار سخت جمجمه شود؛ ساختاری که مهم‌ترین عضو بدن یعنی مغز را محافظت می‌کند. آگاهی از علائم این نوع شکستگی، روش‌های تشخیص به‌ موقع و گزینه‌های درمانی، نقشی حیاتی در پیشگیری از عوارض ماندگار دارد. اگر به دنبال اطلاعاتی دقیق، کاربردی و قابل اعتماد درباره این آسیب مهم هستید، ادامه مطلب را از دست ندهید. 

انواع شکستگی جمجمه

نوع شکستگی جمجمه به عواملی مانند شدت و جهت نیروی وارد شده، محل برخورد روی سر و حتی شکل جسمی که با جمجمه تماس پیدا می‌کند، بستگی دارد. زمانی که سر به‌ طور ناگهانی با سطوح سخت و صاف مانند زمین برخورد می‌کند، امکان ایجاد شکستگی وجود دارد. هر نوع شکستگی می‌تواند پیامدهای متفاوتی برای بافت‌های مغزی و ساختار جمجمه به همراه داشته باشد. در ادامه با انواع مختلف شکستگی‌های جمجمه و ویژگی‌های هرکدام آشنا می‌شوید.

شکستگی ساده (Linear Skull Fracture)

در این نوع شکستگی، یک ترک نازک و مستقیم روی استخوان جمجمه ایجاد می‌شود، بدون آنکه استخوان جابجا شود. این شایع‌ترین نوع شکستگی جمجمه است و معمولاً بدون نیاز به جراحی بهبود می‌یابد. اگر همراه با علائم مغزی یا خونریزی نباشد، تنها مراقبت‌های حمایتی و نظارت کافی است.

شکستگی فرو رفته (Depressed Skull Fracture)

در این حالت، بخشی از استخوان جمجمه به داخل فرو می‌رود و ممکن است به بافت مغز فشار وارد کند یا آن را زخمی کند. این نوع شکستگی معمولاً نیاز به جراحی دارد، زیرا خطر آسیب مستقیم به مغز وجود دارد. اغلب در اثر ضربه شدید با جسم سخت ایجاد می‌شود.

شکستگی باز (Open Skull Fracture)

در شکستگی باز، پوست سر نیز دچار پارگی شده و استخوان جمجمه از بیرون قابل مشاهده است. این حالت خطر بالایی برای عفونت دارد، چون بافت مغز در معرض آلودگی قرار می‌گیرد. درمان فوری با آنتی‌بیوتیک و معمولاً جراحی ضروری است.

شکستگی قاعده جمجمه (Basilar Skull Fracture)

این شکستگی در پایه جمجمه، یعنی در نواحی اطراف چشم، گوش و بینی اتفاق می‌افتد. علائم آن شامل نشت مایع مغزی-نخاعی از بینی یا گوش، کبودی اطراف چشم‌ها (علامت راکون) و پشت گوش (علامت بتل) است. این نوع شکستگی جدی و پیچیده است و نیاز به مراقبت دقیق بیمارستانی دارد.

شکستگی دیاتیک (Diastatic Skull Fracture)

این شکستگی بیشتر در نوزادان و کودکان رخ می‌دهد و زمانی اتفاق می‌افتد که خطوط درز بین استخوان‌های جمجمه (که به‌طور طبیعی در حال بسته شدن هستند) باز شوند. با رشد مغز تداخل دارد و نیاز به پیگیری و گاهی جراحی دارد.

شکستگی انفجاری (Blow-out Fracture)

اگرچه بیشتر در اطراف کاسه چشم دیده می‌شود، اما گاهی در اثر ضربه شدید، فشار داخلی در جمجمه باعث نوعی شکستگی انفجاری می‌شود. این نوع کمتر شایع است ولی همراه با آسیب به بافت‌های اطراف مغز است.

 چه عواملی باعث شکستگی جمجمه می‌شوند؟

دلایل شکستگی جمجمه می‌توانند بسیار متنوع باشند، اما همگی در نهایت ناشی از وارد شدن ضربه‌ای شدید به سر هستند. در ادامه مهم‌ترین علل بروز این آسیب آورده شده است:

تصادفات رانندگی

یکی از شایع‌ترین دلایل شکستگی جمجمه، تصادف وسایل نقلیه است. برخورد شدید در اثر سرعت بالا یا نبود کمربند ایمنی می‌تواند منجر به ضربه مستقیم به سر و شکستگی جمجمه شود.

سقوط از ارتفاع

افتادن از نردبان، پله، پشت‌بام یا حتی زمین خوردن ساده در کودکان و سالمندان ممکن است باعث ضربه به سر و ایجاد ترک یا شکستگی در استخوان جمجمه شود.

وارد آمدن ضربه مستقیم

ضربه با اجسام سنگین یا نوک‌ تیز مانند چوب، میله فلزی یا سنگ در دعوا، خشونت‌های فیزیکی یا حوادث کاری، می‌تواند شکستگی موضعی یا فرورفته در جمجمه ایجاد کند.

آسیب‌های ورزشی

در ورزش‌های پُرخطر مانند بوکس، فوتبال، اسکی، دوچرخه‌سواری و موتورسواری، ضربه به سر در صورت نبود تجهیزات ایمنی مناسب می‌تواند به آسیب جدی از جمله شکستگی جمجمه منجر شود.

حوادث شغلی یا صنعتی

در برخی مشاغل مانند کار در ساختمان‌سازی، معدن یا کارخانه‌ها، خطر سقوط اشیای سنگین روی سر یا زمین خوردن به‌شدت وجود دارد و استفاده نکردن از کلاه ایمنی می‌تواند منجر به آسیب‌های جدی جمجمه شود.

کودک‌ آزاری یا خشونت خانگی

در برخی موارد ناگوار، به‌ویژه در کودکان خردسال یا سالمندان، ضربه عمدی به سر می‌تواند باعث شکستگی‌های جمجمه‌ای شود که نیاز به رسیدگی فوری پزشکی دارد.

علائم شکستگی جمجمه سر

در برخی موارد مانند شکستگی باز یا فرورفته معمولا شکستگی به راحتی قابل مشاهده است. با این حال گاهی اوقات شکستگی مشخص نیست. در صورت داشتن علائم آسیب سر به پزشک مراجعه کنید.

علائم جدی شکستگی جمجمه عبارتند از:

• خونریزی از زخم ناشی از ضربه نزدیک محل آسیب یا اطراف چشم، گوش و بینی
• کبودی اطراف محل آسیب، زیر چشم یا پشت گوش ها
• درد شدید در محل آسیب
• تورم در محل آسیب
• قرمزی یا داغی در محل آسیب

علائم کمتر یا علائمی که ممکن است مرتبط با آسیب به نظر نرسد شامل موارد زیر میشوند:

• سردرد
• حالت تهوع
• استفراغ
• تاری دید
• آشفتگی
• بد خلقی
• گرفتگی گردن
• از دست دادن تعادل
• واکنش نشان ندادن مردمک ها نسبت به نور
• گیجی
• خواب آلودگی بیش از حد
• غش کردن

روش های تشخیص شکستگی جمجمه سر

تشخیص شکستگی ممکن است با یک معاینه ساده توسط پزشک انجام شود، اما برای بررسی دقیق تر ماهیت و میزان آسیب، به ابزارهای تشخیصی حرفه‌ای نیاز است.

پزشکان می‌توانند از انواع مختلف آزمایشات تصویربرداری استفاده کنند تا تصویر واضح‌تری از نوع شکستگی و میزان گسترش آن دریافت کنند. اشعه ایکس، سی‌تی اسکن و ام‌آرآی (MRI) از روش‌های رایج در تصویربرداری از بدن هستند و می‌توانند به پزشک در تشخیص شکستگی جمجمه کمک کنند.

اشعه ایکس برای گرفتن تصویر از استخوان استفاده میشود. ام آر آی برای گرفتن تصویر از استخوان و بافت نرم استفاده میشود. این تصاویر به پزشک این امکان را میدهند تا هم شکستگی جمجمه و هم مغز را ببیند.

رایج ترین آزمایش مورد استفاده سی تی اسکن است. این آزمایش معمولا واضح ترین تصویر را از شکستگی و هر گونه آسیب به مغز ارائه میدهد چون یک تصویر سه بعدی است.

کمک های اولیه برای فرد مبتلا به شکستگی جمجمه

اگر احساس کردید کسی دچار شکستگی جمجمه شده است مراحل زیر را انجام دهید:

• مجراهای تنفسی، نفس و گردش خون او را بررسی کنید. در صورت لزوم تنفس نجات و سی پی آر را شروع کنید.
• از جابجایی مصدوم (مگر در موارد ضروری) تا رسیدن کمک پزشکی خودداری کنید. از شخصی بخواهید با 115 (یا شماره اورژانس محلی) تماس بگیرید.
• اگر مصدوم نیاز به جابجایی دارد مراقب ثابت ماندن سر و گردن او باشید. دست ها را در دو طرف سر و زیر شانه ها قرار دهید. اجازه ندهید سر مصدوم رو به جلو یا عقب خم شود یا بچرخد.
• محل آسیب را به دقت بررسی کنید اما از جستجو داخل یا اطراف زخم توسط وسیله جراحی خودداری کنید. باید تشخیص داده شود که آیا جمجمه دچار شکستگی یا فرورفتگی شده است یا خیر.
• در صورت وجود خون ریزی فشار محکمی را با یک پارچه تمیز روی ناحیه وسیعی اعمال کنید تا از خونریزی بیش از حد جلوگیری شود.
• اگر پارچه در اثر خون خیس شد آن را بردارید و پارچه های بیشتری را روی زخم فشار دهید.
• اگر مصدوم استفراغ میکند سر و گردن او را بی حرکت نگه دارید و مصدوم را با احتیاط بچرخانید تا از خفگی در استفراغ جلوگیری کنید.
• اگر مصدوم هوشیار است و هر یک از علائم ذکر شده قبلی را تجربه میکند او را به نزدیک ترین مرکز فوریت ها پزشکی منتقل کنید (حتی اگر خودش فکر میکند به کمک پزشکی نیاز ندارد).

روش های درمان شکستگی جمجمه سر

درمان شکستگی جمجمه بسته به نوع آسیب می‌تواند محافظه‌کارانه یا تهاجمی باشد. در ادامه، به روش‌های درمان شکستگی جمجمه می پردازیم:

درمان غیر جراحی شکستگی جمجمه

در مواردی که شکستگی ساده و بدون جابجایی باشد، معمولاً نیازی به جراحی نیست. در این شرایط، بیمار تحت مراقبت‌های حمایتی قرار می‌گیرد. استراحت کافی، استفاده از داروهای مسکن برای کاهش درد و کنترل علائم، و پایش دقیق وضعیت عصبی از جمله اقدامات معمول هستند. همچنین پیگیری منظم با انجام تصویربرداری‌های لازم به منظور اطمینان از عدم پیشرفت آسیب بسیار اهمیت دارد.

درمان دارویی

در برخی شرایط، مصرف دارو نقش مهمی در روند بهبود ایفا می‌کند. برای پیشگیری از عفونت در شکستگی‌های باز، آنتی‌بیوتیک‌ها تجویز می‌شوند. همچنین در صورت احتمال بروز تشنج یا افزایش فشار داخل جمجمه، داروهای ضد تشنج و داروهای کاهش‌دهنده فشار مغزی مورد استفاده قرار می‌گیرند تا از عوارض جدی جلوگیری شود.

درمان جراحی

وقتی شکستگی جمجمه به صورت فرورفته باشد یا همراه با خونریزی مغزی و آسیب‌های شدید دیگر باشد، انجام جراحی ضروری می‌شود. در این موارد، جراح بخش‌های شکسته را ترمیم کرده، قطعات استخوانی فرو رفته را خارج می‌کند و در صورت نیاز، خونریزی را تخلیه می‌نماید. هدف از جراحی، محافظت از مغز و کاهش آسیب‌های ثانویه است.

توانبخشی و مراقبت‌های پس از درمان

پس از بهبود اولیه، برخی بیماران به توانبخشی نیاز دارند. این مراحل شامل فیزیوتراپی برای بازیابی توان حرکتی، گفتاردرمانی در صورت اختلال در تکلم و درمان‌های روانشناختی برای کمک به بهبود عملکرد شناختی می‌شود. همچنین پیگیری‌های پزشکی دوره‌ای برای اطمینان از روند صحیح بهبود جزو بخش‌های مهم مراقبت پس از شکستگی جمجمه است.

بهبودی و اثرات طولانی مدت

افرادی که آسیب های خفیفی را تجربه میکنند به طور کامل بهبود می یابند و ممکن است برای بهبودی شکستگی جمجمه خود نیاز به درمان نداشته باشند. صدمات متوسط یا شدید سر، پیامدهای مطلوب کمتری دارند. پیش بینی میشود که 25 درصد از افرادی که درناحیه سر دچار آسیب متوسط شده اند تا حدی دچار ناتوانی شوند. بین 7 تا 10 درصد از افرادی که آسیب متوسط سر را تجربه میکنند دچار عدم پویایی ذهنی یا جسمی میشوند یا در اثر جراحت میمیرند.

حدود 33 درصد از بیمارانی که دچار آسیب شدید میشوند زنده نمیمانند.

چه زمانی باید با یک پزشک متخصص تماس بگیرید 

جراح مغز و اعصاب یک معاینه فیزیکی انجام میدهد و سیستم عصبی بیمار  را بررسی میکند. ممکن است تغییراتی در اندازه مردمک، توانایی ذهنی، هماهنگی و رفلاکس های بیمار ایجاد شود.

آزمایشات مورد نیاز احتمالی عبارتند از:

• آزمایش خون و ادرار
• در صورت وجود تشنج ممکن است بیمار نیاز به EEG (نوار مغز) داشته باشد
• سی تی اسکن (توموگرافی کامپیوتری)
• ام آر آی (تصویربرداری رزونانس مغناطیسی) مغز
• اشعه ایکس

فورا کمک پزشکی دریافت کنید اگر:

• مشکلات تنفسی یا گردش خون وجود دارد
• فشار مستقیم خونریزی از بینی،گوش یا زخم را متوقف نمی کند
• مایع شفافی از بینی یا گوش خراج میشود
• صورت دچار کبودی، تورم یا خونریزی شده است
• مصدوم بیهوش است، تشنج دارد، صدمات متعددی دارد یا نمیتواند درست فکر کند

بهبودی شکستگی جمجمه چقدر طول میکشد؟

اکثر شکستگی های جمجمه به مرور زمان خود به خود بهبود میابند. اگر مغز آسیب دیده باشد یا جراحی برای درمان شکستگی جمجمه با آسیب مغزی زمینه ای لازم باشد ممکن است هفته ها یا ماه ها طول بکشد تا به طور کامل بهبود یابد. اگر آسیب مغزی جدی را تجربه کرده اید به احتمال زیاد برای بازیابی عملکرد کامل مغز به کمک نیاز خواهید داشت. در برخی موارد درمان فیزیکی، کاردرمانی یا گفتار درمانی ممکن است برای کمک به بهبودی توصیه شود. عوامل دیگری مانند سن و سلامت کلی هم میتوانند در روند بهبودی تاثیرگذار باشند.

جلوگیری از شکستگی جمجمه

اغلب میتوان از شکستگی جمجمه جلوگیری کرد. استفاده از کلاه ایمنی هنگام دوچرخه سواری یا شرکت در ورزش های دیگری که در آنها احتمال ایجاد آسیب در سر وجود دارد مانند فوتبال و صخره نوردی، میتواند از شکستگی جمجمه جلوگیری کند.

نکات مهم

شکستگی جمجمه زمانی ایجاد میشود که برخورد ضربه به سر به اندازه ای محکم باشد که استخوان را بشکند. شکستگی جمجمه انواع مختلفی دارد و احتمال بهبودی به نوع شکستگی و شدت آن بستگی دارد. اگر علائم جدی مانند خونریزی، درد شدید، تورم، قرمزی یا کبودی در اطراف محل آسیب وجود دارد فورا به پزشک مراجعه کنید. پزشک ممکن است شکستگی  را از طریق معاینه فیزیکی یا با کمک آزمایش هایی مانند اشعه ایکس، سی تی اسکن و ام آر آی تشخیص دهد. درمان شکستگی جمجمه به عوامل متعددی بستگی دارد. این عوامل شامل نوع شکستگی، نوع آسیب مغزی زمینه ای، سن، سلامتی و سابقه پزشکی شما میشود. شما میتوانید با استفاده از کلاه ایمنی هنگام دوچرخه سواری یا ورزش و بستن کمربند ایمنی هنگام سوار شدن وسیله نقلیه از خود در برابر شکستگی جمجمه محافظت کنید.

سوالات متداول