تومور متاستازیک مغزی (به آن متاستاز مغز یا تومور ثانویهی مغزی نیز گفته میشود)، نوعی سرطان است که در هرجایی از بدن شروع میشود و تا مغز گسترش مییابد. تومور متاستازیک مغزی معمولاً حاوی همان نوع سلولهای سرطانی میباشند که در محل اولیهی وقوع سرطان یافت میشود. بهطور مثال، سلولهای سرطانی در ریه، سینه، پوست، روده یا کلیه میتوانند از طریق جریان خون در بدن حرکت کنند و باعث ایجاد یک تومور متاستازیک یا ثانویه شوند. متاستاز مغز میتواند یک تومور یا چند تومور باشد.
زمانی که در بخشی از بدن دچار سرطان شده و سرطان از آن بخش خاص به سمت مغز پراکنده شود، اصطلاحاً عنوان میشود که تومور در حال متاستاز است. در حال حاضر، شیوع تومورهای متاستازیک مغزی سریعترین رشد را در بین انواع دیگر تومورها دارد. به خاطر پیشرفتهایی در درمان، بیماران بیشتری از سرطان جان سالم بدر میبرند و طول عمری بیشتر دارند. اگرچه، سرطان اولیه میتواند در بدن تداوم داشته باشد و با گذشت زمان ممکن است مجدداً در مغز، بهصورت یک تومور متاستازیک مغزی، بازگردد. بهعنوان جراح متخصص مغز و اعصاب در زمینه جراحی تومورهای متاستاز کننده به مغز تبحر خاصی داشته و میتواند در درمان این نوع تومورها به بیماران کمک کند.
شیوع بیماری
- تومور متاستاتیک مغز، شایعترین تومور مغزی در مسان افراد بزرگسال هستند. میزان شیوع متاستاز مغز ده برابر بالاتر از میزان شیوع همهی تومورهای مغزی اولیهی ترکیبی تخمین زدهشده است.
- افزایش شیوع این بیماری در سنین 45 تا 64 سال شروع میشود و در افراد بالای 65 سال، بیشترین میزان را دارد. ازآنجاییکه این بیماران برای مدت طولانیتری با سرطانهایشان زندگی میکنند، بیشتر آنها دچار متاستاز خواهند شد.
- میزان دقیق شیوع تومور متاستاتیک مغز مشخص نیست اما سالان بین 200000 و 300000 نفر برآورد میشود.
- تحقیقات نشان میدهند که تقریباً 80 درصد از تومور متاستاتیک مغز، بهصورت چند تومور و 20-10 درصد بهصورت تک توموری در مغز بروز میکنند.
- حدود 85 درصد از تومورهای متاستازیک در مخ (مغز پیشین) و 15 درصد در مخچه (پسمغز) واقع میشوند.
- اگرچه گسترش ملانوما یا سرطان پوست به مغز بیشتر در مردان رخ میدهد، اما به نظر میآید جنسیت نقشی در شیوع کلی متاستازهای مغزی ندارد.
- سرطان پوست (ملانوما)، سرطان ریه و سرطان سینه، شایعترین سرطانها هستند که تا متاستاز مغز پیشرفت میکنند و 67 تا 80 درصد از کل سرطانها را در برمیگیرد.
- متاستاز سیستم اعصاب مرکزی (CNS) در کودکان نادر است و تنها 6 درصد از تومورها در کودکان را تشکیل میدهند.
تشخیص تومور متاستاتیک مغز
بعد از بروز علائم نورولوژیکی در فرد بیمار، پزشک متخصص معمولاً یک آزمایش نورولوژیک و یک اسکن مغزی (سیتیاسکن یا ام آر آی) توصیه میکند تا بتواند تومور را در مغز شناسایی کند. تصویر گرفتهشده از مغز به پزشک کمک میکنند تا به موارد زیر پی ببرد:
- اندازه و تعداد تومورها
- موقعیت دقیق تومورها در مغز یا ستون فقرات
- آسیب و ضربه به ساختارهای مجاور
اگرچه اسکنها میتوانند به پزشک در تشخیص دقیق بیماری کمک کنند، اما آزمایش روی یک نمونهای از بافت تومور (که از طریق جراحی یا یک بیوپسی برداشته میشود) با استفاده از یک میکروسکوپ میتواند تشخیص پاتولوژی دقیق را تائید کند. راه دیگر برای کشف تومور متاستاتیک مغز، انجام روند آزمایشهای بالینی میباشد. بیماران سرطانی میتوانند تحت درمانهای جدیدی (مانند آزمایشهای بالینی) قرار گیرند که به تصویربرداری مغز نیاز دارند و گاهی ممکن است در حین انجام آن، متاستاز مغزی کشف شود. تومور متاستازیک مغز معمولاً حاوی سلولهای سرطانی مشابهی ست که در محل بروز سرطان اولیه یافت میشوند. بهطور مثال سرطان ریه به مغز متاستاز میکند و سرطان ریه را در مغز ایجاد میکند. اگرچه، تحقیقات اخیر نشان میدهد که برخی تومورها وقتی به مغز میرسند، جهشهای ژنتیکی جدیدی را در تومور اولیه به وجود میآورند. در مواردی نادر که قبل از آنکه سرطان اولیه کشف شود، یک تومور متاستازی تشخیص داده شود، آزمایشهایی برای تعیین موقعیت سرطان اولیه انجام خواهد شد.
علائم تومور متاستازی مغز
علائم تومور متاستاتیک مغز درست مانند تومور اولیهی مغز هستند و به موقعیت و محل قرارگیری تومور در مغز بستگی دارند. تشنج و سردرد شایعترین علائم تومور مغزی هستند. اختلال در نحوهی تفکر و پردازش افکار (ادراک) نشانهی شایع دیگر است. مشکلات حرکتی مانند ضعف در یک سمت بدن یا عدم تعادل در راه رفتن میتوانند به موقعیت تومور در بخشی از مغز که این عملکردها را کنترل میکند مرتبط باشند.
انواع بخصوص متاستازها
متاستاز سرطان ریه به مغز
- شایعترین نوع از بین متاستازهای مغز که در مردان و زنان دیده میشود.
- تومور مغزی اغلب مدتی قبل، همزمان یا کمی بعد از کشف تومور ریوی ابتدایی (بهطور متوسط 6 تا 9 ماه) یافت میشود.
- ابتلا به چند متاستاز مغزی، امری شایع است.
متاستاز سرطان سینه به مغز
- دومین نوع شایع از متاستاز مغز که در زنان دیده میشود.
- متاستازها اغلب چند سال بعدازاینکه سرطان سینه کشف شود (بهطور متوسط 2 الی 21 ماه) بروز میکنند، اما بروز متاستازها در 5 یا 10 سال بعد از درمان امری غیرمعمول است.
- بهطورکلی در زنان جوانتر و قبل از دورهی یائسگی یافت میشود، زیرا احتمال بیشتری برای ابتلا به سرطان سینهی منفی سهگانه (TNBC) دارند.
- در زنان مبتلابه سلولهای سرطان سینهی منفی سهگانه یا سرطان سینه گیرنده استروژن مثبت (سرطان سینة ER – مثبت) HER2/neu()، شایعتر است
- وجود دو یا چند تومور مغزی متاستاتیک، شایع است.
متاستاز سرطان پوست یا ملانوما به مغز
- دومین نوع متاستاز مغزی شایع در مردان است.
- متاستازها اغلب چند سال بعد از ملانوما یا سرطان ابتدایی پوست بروز میکنند.
- متاستازهای مغزی چندگانه، معمول هستند.
- تومورهای ملانومای متاستازیک، سرشار از مجاری خونی هستند که احتمال خونریزی آنها بسیار زیاد است.
متاستاز روده/ روده بزرگ به مغز
- متاستازها اغلب چند سال بعد از کشف تومور سرطانی ابتدایی رخ میدهند.
- در این مورد، یک تومور متاستازیک شایع است.
متاستاز کلیه/کلیوی به مغز
- متاستازها اغلب در طی چند سال بعد از بروز تومور اولیه رخ میدهند.
- تومورهای تکی در این مورد شایع هستند.
- تومور متاستاتیک مغز اغلب حاوی مجاری خونی هستند که احتمال خونریزی زیادی دارند.
درمان تومور متاستاتیک مغز
هنگامیکه اسکن مغزی، یک تومور مغزی مشکوکی را نشان دهد، قدم بعدی شما این است که با متخصصانی که در زمینه بیماریهای مغز و سیستم اعصاب مرکزی تخصص و تمرکز دارند مشورت کنید، متخصصانی مانند:
- جراح مغز و اعصاب (جراحی که اعمال جراحی روی مغز و سیستم عصبی انجام میدهد.)
- متخصص اعصاب و سرطان neuro-oncologist (پزشکی که در زمینهی درمان سرطانهای سیستم عصبی تخصص دارد).
- متخصصین رادیوتراپی انکولوژی (پزشکی که از رادیوتراپی برای درمان سرطان استفاده میکند).
تیم پزشکی شما شامل گروهی از متخصصان در زمینههای مختلف پزشکی است که به شما کمک میکنند تا تصمیمات لازم و موثر برای درمانتان اتخاذ شود. این تیم باید روند متعادلی را برای درمان سرطان اولیه و تومور متاستاتیک مغزتان پیش ببرد. آنها با بررسی اسکنهای انجام شده و تحلیل نتایج آنها، تعیین میکنند که آیا میتوان تومور یا تومورها را با روش جراحی برطرف کرد یا آیا گزینههای درمانی دیگری برای شما مناسب خواهد بود. تصمیمگیریهایی که در رابطه با روند درمان اتخاذ خواهد شد، نه تنها احتمال نجات بیمار را در طولانی مدت افزایش میدهد، بلکه همچنین کیفیت زندگی شما در طول و بعد از درمان و همچنین مشکلات شناختی شما را بهبود میبخشد. در طرح برنامه درمانی شما، پزشک متخصص چندین عامل را مدنظر قرار میدهد:
- سابقهی سرطان در بیمار
- وضعیت سرطان در بیمار
- سلامت عمومی بیمار
- تعداد و اندازهی تومورهای متاستازیک
- موقعیت تومورهای متاستازیک در مغز و ستون فقرات
- واکنش تومور نسبت به درمان گذشته و واکنش بالقوهی آن نسبت به درمان بعدی
سه مقولهی اصلی درمان برای تومورهای متاستازیک مغزی شامل جراحی، رادیوتراپی و دارودرمانی (شیمیدرمانی، تارگت تراپی یا درمان هدفمند، یا درمان برمبنای سیستم عصبی). پزشک متخصص شما ممکن است ترکیبی از این درمان را برای شما تجویز کند. مانند هر بیماری، درمان تومور مغزی ممکن است با عوارض احتمالی همراه باشد. این عوارض را میتوانید از پزشک خود جویا شوید. او میتواند به شما و خانوادهتان کنند تا خطرات درمان را در مقابل مزایای آن بسنجید.
رادیوتراپی تمام مغز
رادیوتراپی تمام مغز، به عنوان یک روش درمانی متداول برای تومورهای متاستاتیک مغز، به ویژه زمانی که بیش از سه تومور وجود داشته باشد، به کار میرود. هدف از این درمان، درمان تومورهایی است که در اسکن تصویری قابل مشاهده هستند و همچنین تومورهایی که به اندازهای کوچک هستند که به صورت معمول قابل رؤیت نیستند. بنابراین، رادیوتراپی تمام مغز میتواند هم به عنوان یک روش درمانی و هم به عنوان یک روش پیشگیری عمل کند. یکی از نگرانیهای مهم و رایج درباره رادیوتراپی تمام مغز، تأثیر آن بر روی ادراک و ذهن فرد بیمار است، زیرا بخش قابل توجهی از مغز تحت تأثیر پرتودرمانی قرار میگیرد. تحقیقات در این زمینه همچنان در حال انجام است.
رادیوسرجری استریوتاکتیک
رادیوسرجری یا جراحی تشعشعی استریوتاکتیک (SRS)، یک نوع خاص از رادیوتراپی است که پرتوهای ایکس را به صورت کاملاً متمرکز و با دوز بالا به یک ناحیه کوچک و مشخص در مغز ارسال میکند. با توجه به دقت و نزدیکی بیشتر ارسال پرتو به تومور در روش SRS نسبت به رادیوتراپی تمام مغز، این روش قادر است دوز بالاتر و مؤثرتری را به منطقه تومور ارسال نماید. پیشرفتهای اخیر باعث شده است که رادیوسرجری استریوتاکتیک به عنوان یک گزینه درمانی مؤثر برای برخی از بیماران مبتلا به تومورهای متاستاتیک مغز تبدیل شود. این تکنیک تمرکز خود را بر ارسال دوزهای بالا از اشعه به فاصلهای نزدیکتر به تومور متمرکز میکند، که این فاصله در مقایسه با روش رادیوتراپی تمام مغز که هدف آن پیشگیری و حفاظت از بافتهای سالم مغز در اطراف تومور است، بیشتر است.
رادیوسرجری عمدتا در مواردی استفاده میشود که تعداد تومورها کمتر از سه عدد باشد و تومورها نسبتاً کوچک باشند (با قطر 3 سانتیمتر یا کمتر). نکته دیگری که باید در نظر گرفته شود، این است که آیا تومورها در مناطقی قابل روشنشدن و دسترسی هستند یا خیر، به عنوان مثال در مناطق حرکتی و گفتاری مغز. همچنین، روش رادیوسرجری میتواند برای درمان تومورهایی که با روش جراحی معمول قابل دسترسی نیستند، مانند تومورهایی که در اعماق مغز قرار دارند، استفاده شود. همچنین، اگر قبلاً از روش رادیوتراپی تمام مغز استفاده شده است، میتوان از رادیوسرجری به عنوان یک درمان تکمیلی برای بازگشت تومورها یا به عنوان یک تقویتکننده محلی بعد از رادیوتراپی تمام مغز استفاده کرد. نمونههایی از دستگاههای رادیوسرجری استریوتاکتیک شامل رادیوسرجری LINAC، گاما نایف یا سایبرنایف میشوند.
جراحی
وقتی یک تومور وجود داشته باشد و سرطان به بخشهای دیگر بدن گسترش نیافته است، بیشتر از روش جراحی برای درمان آن استفاده میکنند. برخی تومورها ممکن است کاملاً برداشته و از بین بروند. تومورهایی را که عمیق هستند و تا بافت مغز نفوذ میکنند میتوان اندازهی آنها را کاهش داد (حجم زدایی کرد). در مواردی که تومور را نمیتوان کاملاً از بین برد، جراحی میتواند فشار وارده و علائم را کاهش دهد.