تومور متاستازیک مغزی (به آن متاستاز مغز یا تومور ثانویه‌ی مغزی نیز گفته می‌شود)، نوعی سرطان است که در هرجایی از بدن شروع می‌شود و تا مغز گسترش می‌یابد. تومور متاستازیک مغزی معمولاً حاوی همان نوع سلول‌های سرطانی می‌باشند که در محل اولیه‌ی وقوع سرطان یافت می‌شود. به‌طور مثال، سلول‌های سرطانی در ریه، سینه، پوست، روده یا کلیه می‌توانند از طریق جریان خون در بدن حرکت کنند و باعث ایجاد یک تومور متاستازیک یا ثانویه شوند. متاستاز مغز می‌تواند یک تومور یا چند تومور باشد.

شیوع بیماری

• تومور متاستاتیک مغز، شایع‌ترین تومور مغزی در مسان افراد بزرگ‌سال هستند. میزان شیوع متاستاز مغز ده برابر بالاتر از میزان شیوع همه‌ی تومورهای مغزی اولیه‌ی ترکیبی تخمین زده‌شده است.
• افزایش شیوع این بیماری در سنین 45 تا 64 سال شروع می‌شود و در افراد بالای 65 سال، بیشترین میزان را دارد. ازآنجایی‌که این بیماران برای مدت طولانی‌تری با سرطان‌هایشان زندگی می‌کنند، بیشتر آن‌ها دچار متاستاز خواهند شد.
• میزان دقیق شیوع تومور متاستاتیک مغز مشخص نیست اما سالان بین 200000 و 300000 نفر برآورد می‌شود.
• تحقیقات نشان می‌دهند که تقریباً 80 درصد از تومور متاستاتیک مغز، به‌صورت چند تومور و 20-10 درصد به‌صورت تک توموری در مغز بروز می‌کنند.
• حدود 85 درصد از تومورهای متاستازیک در مخ (مغز پیشین) و 15 درصد در مخچه (پس‌مغز) واقع می‌شوند.
• اگرچه گسترش ملانوما یا سرطان پوست به مغز بیشتر در مردان رخ می‌دهد، اما به نظر می‌آید جنسیت نقشی در شیوع کلی متاستازهای مغزی ندارد.
• سرطان پوست (ملانوما)، سرطان ریه و سرطان سینه، شایع‌ترین سرطان‌ها هستند که تا متاستاز مغز پیشرفت می‌کنند و 67 تا 80 درصد از کل سرطان‌ها را در برمی‌گیرد.
• متاستاز سیستم اعصاب مرکزی (CNS) در کودکان نادر است و تنها 6 درصد از تومورها در کودکان را تشکیل می‌دهند.

تشخیص تومور متاستاتیک مغز

بعد از بروز علائم نورولوژیکی در فرد بیمار، پزشک متخصص معمولاً یک آزمایش نورولوژیک و یک اسکن مغزی (سی‌تی‌اسکن یا ام آر آی) توصیه می‌کند تا بتواند تومور را در مغز شناسایی کند. تصویر گرفته‌شده از مغز به پزشک کمک می‌کنند تا به موارد زیر پی ببرد:

• اندازه و تعداد تومورها
• موقعیت دقیق تومورها در مغز یا ستون فقرات
• آسیب و ضربه به ساختارهای مجاور

اگرچه اسکن‌ها می‌توانند به پزشک در تشخیص دقیق بیماری کمک کنند، اما آزمایش روی یک نمونه‌ای از بافت تومور (که از طریق جراحی یا یک بیوپسی برداشته می‌شود) با استفاده از یک میکروسکوپ می‌تواند تشخیص پاتولوژی دقیق را تائید کند. راه دیگر برای کشف تومور متاستاتیک مغز، انجام روند آزمایش‌های بالینی می‌باشد.  بیماران سرطانی می‌توانند تحت درمان‌های جدیدی (مانند آزمایش‌های بالینی) قرار گیرند که به تصویربرداری مغز نیاز دارند و گاهی ممکن است در حین انجام آن، متاستاز مغزی کشف شود. تومور متاستازیک مغز معمولاً حاوی سلول‌های سرطانی مشابهی ست که در محل بروز سرطان اولیه یافت می‌شوند. به‌طور مثال سرطان ریه به مغز متاستاز می‌کند و سرطان ریه را در مغز ایجاد می‌کند. اگرچه، تحقیقات اخیر نشان می‌دهد که برخی تومورها وقتی به مغز می‌رسند، جهش‌های ژنتیکی جدیدی را در تومور اولیه به وجود می‌آورند. در مواردی نادر که قبل از آنکه سرطان اولیه کشف شود، یک تومور متاستازی تشخیص داده شود، آزمایش‌هایی برای تعیین موقعیت سرطان اولیه انجام خواهد شد.

علائم تومور متاستازی مغز

علائم تومور متاستاتیک مغز درست مانند تومور اولیه‌ی مغز هستند و به موقعیت و محل قرارگیری تومور در مغز بستگی دارند. تشنج و سردرد شایع‌ترین علائم تومور مغزی هستند. اختلال در نحوه‌ی تفکر و پردازش افکار (ادراک) نشانه‌ی شایع دیگر است. مشکلات حرکتی مانند ضعف در یک سمت بدن یا عدم تعادل در راه رفتن می‌توانند به موقعیت تومور در بخشی از مغز که این عملکردها را کنترل می‌کند مرتبط باشند.

انواع بخصوص متاستازها

 متاستاز سرطان ریه به مغز

• شایع‌ترین نوع از بین متاستازهای مغز که در مردان و زنان دیده می‌شود.
• تومور مغزی اغلب مدتی قبل، هم‌زمان یا کمی بعد از کشف تومور ریوی ابتدایی (به‌طور متوسط 6 تا 9 ماه) یافت می‌شود.
• ابتلا به چند متاستاز مغزی، امری شایع است.

متاستاز سرطان سینه به مغز

• دومین نوع شایع از متاستاز مغز که در زنان دیده می‌شود.
• متاستازها اغلب چند سال بعدازاینکه سرطان سینه کشف شود (به‌طور متوسط 2 الی 21 ماه) بروز می‌کنند، اما بروز متاستازها در 5 یا 10 سال بعد از درمان امری غیرمعمول است.
• به‌طورکلی در زنان جوان‌تر و قبل از دوره‌ی یائسگی یافت می‌شود، زیرا احتمال بیشتری برای ابتلا به سرطان سینه‌ی منفی سه‌گانه (TNBC) دارند.
• در زنان مبتلابه سلول‌های سرطان سینه‌ی منفی سه‌گانه یا سرطان سینه گیرنده استروژن مثبت (سرطان سینة ER – مثبت) HER2/neu()، شایع‌تر است
• وجود دو یا چند تومور مغزی متاستاتیک، شایع است.

متاستاز سرطان پوست یا ملانوما به مغز

• دومین نوع متاستاز مغزی شایع در مردان است.
• متاستازها اغلب چند سال بعد از ملانوما یا سرطان ابتدایی پوست بروز می‌کنند.
• متاستازهای مغزی چندگانه، معمول هستند.
• تومورهای ملانومای متاستازیک، سرشار از مجاری خونی هستند که احتمال خونریزی آن‌ها بسیار زیاد است.

متاستاز روده/ روده بزرگ به مغز

• متاستازها اغلب چند سال بعد از کشف تومور سرطانی ابتدایی رخ می‌دهند.
• در این مورد، یک تومور متاستازیک شایع است.

متاستاز کلیه/کلیوی به مغز

• متاستازها اغلب در طی چند سال بعد از بروز تومور اولیه رخ می‌دهند.
• تومورهای تکی در این مورد شایع هستند.
• تومور متاستاتیک مغز اغلب حاوی مجاری خونی هستند که احتمال خونریزی زیادی دارند.

درمان تومور متاستاتیک مغز

هنگامی‌که اسکن مغزی، یک تومور مغزی مشکوکی را نشان دهد، قدم بعدی شما این است که با متخصصانی که در زمینه بیماری‌های مغز و سیستم اعصاب مرکزی تخصص و تمرکز دارند مشورت کنید، متخصصانی مانند:

• جراح مغز و اعصاب (جراحی که اعمال جراحی روی مغز و سیستم عصبی انجام می‌دهد.)
• متخصص اعصاب و سرطان neuro-oncologist (پزشکی که در زمینه‌ی درمان سرطان‌های سیستم عصبی تخصص دارد).
• متخصصین رادیوتراپی انکولوژی (پزشکی که از رادیوتراپی برای درمان سرطان استفاده می‌کند).

تیم پزشکی شما شامل گروه متخصصان در چند زمینه‌ی پزشکی می‌باشد که کمک می‌کنند تا تصمیم‌گیری‌های لازم و مؤثری برای درمان شما اتخاذ شود. این تیم باید روند متعادلی را برای درمانی محل بروز سرطان اولیه و درمان تومور متاستاتیک مغز پیش ببرد. آن‌ها با مشاهده‌ی اسکن‌های انجام‌شده و با توجه به نتایج آن‌ها، تعیین می‌کنند که آیا تومور یا تومورها را می‌توان با روش جراحی برطرف کرد یا گزینه‌های درمانی دیگری برای شما مناسب خواهند بود. تصمیم‌گیری‌هایی که برای روند درمان انجام خواهد گرفت نه‌تنها احتمال نجات بیمار را در طولانی‌مدت میسر می‌سازند، بلکه همچنین کیفیت زندگی‌تان را در حین و بعد از درمان و نیز مشکلات ادراکی‌تان را بهبود خواهند داد. هنگام طرح برنامه درمانیتان، پزشک متخصص چند عامل را در نظر می‌گیرند:

• سابقه‌ی سرطان در بیمار
• وضعیت سرطان در بیمار
• سلامت عمومی بیمار
• تعداد و اندازه‌ی تومورهای متاستازیک
• موقعیت تومورهای متاستازیک در مغز و ستون فقرات
• واکنش تومور نسبت به درمان گذشته و واکنش بالقوه‌ی آن نسبت به درمان بعدی

سه مقوله‌ی اصلی درمان برای تومورهای متاستازیک مغزی شامل جراحی، رادیوتراپی و دارودرمانی (شیمی‌درمانی، تارگت تراپی یا درمان هدفمند، یا درمان برمبنای سیستم عصبی). پزشک متخصص شما ممکن است ترکیبی از این درمان را برای شما تجویز کند. مانند هر بیماری، درمان تومور مغزی ممکن است با عوارض احتمالی همراه باشد. این عوارض را می‌توانید از پزشک خود جویا شوید. او می‌تواند به شما و خانواده‌تان کنند تا خطرات درمان را در مقابل مزایای آن بسنجید.

رادیوتراپی تمام مغز

رادیوتراپی تمام مغز، درمان معمولی از پرتودرمانی برای تومور متاستاتیک مغز می‌باشد، خصوصاً هنگامی‌که چند تومور (بیش از سه تومور) وجود داشته باشند. هدف از این درمان، درمان تومورهای مشاهده‌شده در اسکن تصویری و نیز تومورهایی که آن‌قدر کوچک هستند که قابل‌مشاهده نمی‌باشند. درنتیجه، رادیوتراپی تمام مغز می‌تواند هم جنبه‌ی درمانی و هم جنبه‌ی پیشگیری داشته باشد. یک نگرانی مهم و معمول در رابطه با رادیوتراپی تمام مغز، ضربه‌ی احتمالی آن به ادراک و ذهن فرد بیمار است زیرا بخش بزرگی از مغز تحت تأثیر پرتو رادیوتراپی قرار می‌گیرد. تحقیقات در این زمینه همچنان انجام می‌گیرد.

رادیوسرجری استریوتاکتیک

رادیوسرجری یا جراحی تشعشعی استریوتاکتیک (SRS)، نوح خاصی از رادیوتراپی است. SRS نوع خاصی از پرتودرمانی است که پرتوهای ایکس کاملاً متمرکز و دوز بالایی را به ناحیه‌ی کوچک و مشخص در مغز می‌فرستد. ازآنجایی‌که ارسال پرتو به تومور درروش SRS نسبت به رادیوتراپی تمام مغز دقیق‌تر و نزدیک‌تر صورت می‌گیرد، می‌تواند دوز بالاتر و مؤثرتری از درمان را به محل تومور ارسال کند. پیشرفت‌های تازه باعث شده است که رادیوسرجری استریوتاکتیک به یک گزینه‌ی درمانی مؤثر برای برخی بیماران مبتلابه تومور متاستاتیک مغز تبدیل شود. تمرکز این تکنیک روی ارسال دوزهای بالایی از اشعه در فاصله‌ای نزدیک‌تر به تومور می‌باشد، این فاصله در مقایسه با روش رادیوتراپی تمام مغز که رویکرد آن پیشگیری و محافظت از بافت مغزی سالم در اطراف تومور است، بیشتر خواهد بود. این روش بیشتر در موقعیت‌هایی انجام می‌شود که کمتر از سه تومور موجود باشند و تومورها نسبتاً کوچک باشند (قطر 3 سانتی‌متر یا کمتر). نکته‌ی دیگری که باید در نظر گرفته شود این است که آیا تومورها در مناطق واضح و قابل‌دسترسی هستند یا خیر، مثلاً در نواحی مشخص حرکتی و گفتاری در مغز. از روش رادیوسرجری همچنین می‌توان برای درمان تومورهایی که با روش جراحی معمولی قابل‌دسترسی نیستند استفاده کرد، مانند تومورهایی که در اعماق مغز قرار دارند. همچنین اگر قبلاً از روش رادیوتراپی تمام مغز استفاده‌شده است، می‌توان این روش را برای عود تومورها، یا به‌عنوان یک تقویت‌کننده‌ی موضعی بعد از رادیوتراپی تمام مغز بکار برد. نمونه‌هایی از دستگاه‌های رادیوسرجری استریوتاکتیک شامل رادیوسرجری LINAC، گاما نایف یا سایبرنابف می‌شوند.

جراحی

وقتی یک تومور وجود داشته باشد و سرطان به بخش‌های دیگر بدن گسترش نیافته است، بیشتر از روش جراحی برای درمان آن استفاده می‌کنند. برخی تومورها ممکن است کاملاً برداشته و از بین بروند. تومورهایی را که عمیق هستند و تا بافت مغز نفوذ می‌کنند می‌توان اندازه‌ی آن‌ها را کاهش داد (حجم زدایی کرد). در مواردی که تومور را نمی‌توان کاملاً از بین برد، جراحی می‌تواند فشار وارده و علائم را کاهش دهد.