ورتبروپلاستی یک روش درمانی نوین برای تسکین درد ناشی از شکستگی‌های فشاری مهره‌ها است که به ویژه در بیماران مبتلا به پوکی استخوان کاربرد دارد. این روش با استفاده از مواد خاصی مانند سیمان پزشکی به تقویت و ترمیم استخوان‌های شکسته مهره‌ها پرداخته و به بیمار کمک میکند تا بهبود قابل توجهی در درد و تحرک خود تجربه کند. ورتبروپلاستی به عنوان یک گزینه درمانی غیرجراحی، برای بیمارانی که به دلیل شدت درد یا ضعف استخوان قادر به تحمل جراحیهای سنگین نیستند، بسیار موثر است. این روش همچنین در کاهش نیاز به داروهای مسکن و جلوگیری از عوارض جانبی آنها نقش مهمی ایفا میکند، به طوری که بیماران می‌توانند به زندگی روزمره خود بازگردند. برای اشنایی بیشتر با این روش درمانی تا پایان مقاله با ما همراه باشید.
ورتبروپلاستی چیست؟
شکستگی‌های فشرده مهره‌ها (VCF) باعث فرومی ریزی جسم مهره میشوند. این نوع فرومی ریزی در قسمت جلوی مهره بیشتر از قسمت پشتی آن رخ می‌دهد. با افزایش فرومی ریزی، مهره به صورت مثلثی شکل کوتاه میشود. زمانی که چندین مهره مثلثی شکل شوند، ستون فقرات منحنی و به طور عاملی بدشکلی کیفوز (kyphosis) ایجاد میشود. بیمارانی که به دلیل کمبود کلسیم دچار پوکی استخوان (osteoporosis) هستند یا مبتلا به مولتیپل میلوما (سرطان استخوان) شده‌اند و استخوان‌هایشان به علت این بیماری‌ها ضعیف شده است، به طور عمومی بیشتر در معرض خطر شکستگی‌های فشرده مهره قرار می‌گیرند.
شکستگی‌های کمپرشن مهره درد کمر، کاهش فعالیت جسمانی، افسردگی، وابستگی به دیگران، کاهش ظرفیت تنفسی و اختلالات خواب را به همراه دارند. در این روش، جراح سوزن را از روی پوست کمر وارد مهره‌های شکسته میکند. در ورتبروپلاستی، سیمان استخوانی (مثلا پلی متیل متاکریلات) از طریق سوزن توخالی به استخوان شکسته تزریقی‌شود.
ورتبروپلاستی برای چه کسانی مناسب است؟
چنانچه بیمار در اثر ابتلا به عارضه‌های زیر دچار شکستگی‌های دردناک فشردگی مهره شده باشد، عمل ورتبروپلاستی برای درمان توصیه میشود:
پوکی استخوان: کمبود کلسیم در استخوان‌ها
تومور متاستاتیک: سرطانی که در ناحیه‌ی دیگر پخش شده باشد.
مولتیپل میلوما: سرطان مغز استخوان
همانژیوم مهره‌های ستون فقرات: تومور واسکولار (عروقی) خوش‌خیم
بیمارانی که دچار عارضه‌های زیر هستند، متقاضی ایده‌آلی برای عمل ورتبروپلاستی محسوب نمی‌شوند:
- شکستگی‌های فشردگی پایدار غیردردناک
- عفونت استخوان
- اختلال‌های خونریزی دهنده
- حساسیت به داروهایی که حین عمل استفاده میشود.
- وجود قطعه شکسته یا تومور در کانال نخاعی
ورتبروپلاستی شکستگی‌های قدیمی و مزمن را بهبود نمی‌دهد و کمر درد ناشی از قوز کردن مداوم و وضعیت اندامی نامناسب را تسکین نمی‌دهد. بیماران در روش قدیمی به مدت 6 ـ 4 هفته تحت نظر گرفته می‌شدند تا شاید عارضه خود به خود بهبود پیدا کند و درد برطرف شود، اما پزشکان امروزه بر این باورند که این تاخیر باعث میشود که استخوان سخت شود و در نتیجه تاثیرگذاری ورتبروپلاستی یاکمتر شود. امروزه بسیاری از پزشکان توصیه می‌کنند که ورتبروپلاستی حداکثر ظرف یک هفته بعد از شکستگی انجام شود تا نتایج بهتری به دست بیاید.
نمونه ای از جراحی ورتبروپلاستی در بیمار با دو شکستگی مهره که بدون بیهوشی عمومی انجام گرفت
مشاوره با جراح ستون فقرات قبل از ورتبروپلاستی
جراح پرونده پزشکی بیمار را بررسی میکند و معاینه‌ی بالینی انجام می‌دهد. آزمایش‌های تشخیصی مانند سی تی اسکن، ام آر آی و اسکن استخوان با هدف تشخیص دقیق شکستگی کمپرشن مهره انجام میشود. همچنین جراح پایدار یا ناپایدار بودن ستون فقرات را تعیین میکند و روش‌های درمانی ممکن را به بیمار توضیح می‌دهد.
کدام متخصصین عمل ورتبروپلاستی را انجام میدهند؟
جراحیهای بسته و کم تهاجمی ستون فقرات توسط جراح مغز و اعصاب ، جراح ارتوپد یا متخصص نورورادیولوژی مداخله ای انجام میشود. بسیاری از جراحان ستون فقرات دورهه ای تخصصی را در زمینه های جراحیهای بسته ی ستون فقرات پشت سر می گذارند.
آمادگی قبل از جراحی ورتبروپلاستی
قبل از جراحی، چند روز قبل از عمل آزمایش‌های ضروری مانند آزمایش خون، نوار قلب و رادیوگرافی قفسه سینه انجام میشود. سپس مراحل اداری در کلینیک تکمیل شده و رضایت‌نامه‌ای از بیمار گرفته میشود که تأیید میکند تمامی اطلاعات پزشکی خود، شامل حساسیت‌ها، داروها و ویتامین‌های مصرفی، سابقه خونریزی، واکنش‌ها به داروهای بیهوشی و جراحیهای قبلی را به جراح اطلاع داده است. همچنین مصرف داروهای غیراستروئیدی ضدالتهابی مانند ناپروکسین، ادویل، مورتین، نوپرین و آسپرین باید یک هفته قبل از جراحی قطع شود.
بیماران صبح روز عمل در بیمارستان پذیرش میشوند و باید ناشتا باشند. از نیمه شب قبل از جراحی، خوردن هرگونه غذا یا نوشیدنی ممنوع است. در طول پذیرش، سرم به بازوی بیمار تزریق میشود. جراحی تحت بیهوشی عمومی یا با داروی آرامبخش برای کاهش درد و ناراحتی انجام میشود. در صورت استفاده از داروی آرامبخش، بیمار حین عمل هوشیار است اما دردی احساس نمی‌کند و هیچ‌چیزی از روند عمل به یاد نخواهد داشت. بسته به نوع عمل و مهره‌ای که نیاز به جراحی دارد، ممکن است فقط از یک سوزن استفاده شود. در صورتی که پدیکول مهره کوچک باشد، جراح سوزن را کمی بالاتر از آن وارد میکند.
مراحل جراحی ورتبروپلاستی
عمل ورتبروپلاستی برای هر مهره تقریبا یک ساعت طول میکشد. این جراحی در پنج مرحله به شرح زیر انجام میشود.
آماده‌سازی بیمار
بیمار روی تخت عمل دراز میکشد و داروی آرامبخش دریافت میکند. بیمار بعد از اثر کردن دارو روی شکم خوابانده میشود و چند بالش زیر سینه و پهلوهایش گذاشته میشود. بسته به این که کدام بخش از ستون فقرات (مهره‌های گردنی، صدری یا کمری) دچار شکستگی کمپرشن شده باشد، کمر یا گردن بیمار ضدعفونی و آماده میشود.
فرو کردن سوزن
محل جراحی به طور موضعی بیحس میشود و جراح برش کوچکی را به اندازهی تقریبی یک تا دو سانتیمتر روی مهرهی شکسته ایجاد میکند، سپس دو سوزن بزرگ را با توجه به تصاویر فلوئوروسکوپ (نوع خاصی از رادیوگرافی) از راه پدیکول وارد جسم مهره میکند. جراح محل دقیق سوزن را روی نمایشگر فلوئوروسکوپی میبیند و آن را به اندازهی مناسب در مهره فرو میکند. سپس جراح سوزن را با حرکت چرخشی یا کوبشی در مهره پیش میبرد. زاویهی حرکت سوزن به گونه ای است که نخاع آسیبی نبیند. بسته به این که کدام مهره آسیب دیده باشد، ممکن است فقط از یک سوزن استفاده شود.
تزریق سیمان استخوانی
جراح سیمان استخوانی را به آرامی تحت فشار تزریق میکند. جراح ابتدا عمیق ترین ناحیه را پر میکند، سپس سوزن را به آرامی عقب میکشد تا ناحیه های فوقانی را نیز پر کند. فشار و میزان سیمان تزریقی به دقت تحت نظر گرفته میشود تا سیمان ناخواسته وارد ناحیه های دیگر نشود. حالت ایدهآل این است که جسم مهره کاملاً پر شود، اما این کار همواره برای تسکین درد ممکن یا لازم نیست.
تزریق سیمان استخوانی
جراح سیمان استخوانی را به آرامی تحت فشار تزریق میکند. جراح ابتدا عمیق‌ترین ناحیه را پر میکند، سپس سوزن را به آرامی عقب میکشد تا ناحیههای فوقانی را نیز پر کند. فشار و میزان سیمان تزریقی به دقت تحت نظر گرفته میشود تا سیمان ناخواسته وارد ناحیههای دیگر نشود. حالت ایدهآل این است که جسم مهره کاملا پر شود، اما این کار همواره برای تسکین درد ممکن یا لازم نیست.
بستن زخم
جراح سوزن را به سرعت و قبل از سفت شدن سیمان بیرون می کشد. شکاف کوچک روی پوست با چسب پوستی یا نوارهای استریل بسته میشود. تا زمانی که سیمان باقیمانده در کاسه سفت نشود، بیمار از روی تخت عمل تکان داده نمیشود.
مراقبت بعد از جراحی ورتبروپلاستی
بیمار بعد از عمل به بخش ریکاوری منتقل میشود، فشار خون، ضربان قلب و تنفس وی تحت نظر گرفته میشود و درد وی تسکین داده میشود. بیمار تا یک ساعت بعد از عمل باید همچنان روی تخت بخوابد، بعد از یک ساعت میتواند بنشیند و بعد از دو ساعت می تواند بلند شود و راه برود. اکثر بیماران یک شب در بیمارستان تحت نظر گرفته میشوند و صبح روز بعد مرخص میشوند. البته برخی بیماران همان روز مرخص میشوند.
تسکین درد و ناراحتی
درد بعد از جراحی با مصرف دارو مدیریت میشود. چون قرصهای مخدر اعتیادآورند، این داروها فقط برای مدت کوتاهی تجویز میشوند. مصرف مداوم مسکن های مخدر باعث یبوست میشود، بنابراین آب فراوان بنوشید و غذاهای سرشار از فیبر میل کنید. داروهای ملین را میتوانید بدون نسخه تهیه و مصرف کنید. بعد از فروکش کردن درد اولیه استامینوفن (تایلنول) برای تسکین درد کافی است. سه یا چهار بار در روز، به مدت 20 ـ 15 دقیقه یخ روی برش بگذارید تا درد و ورم از بین برود.
تعدیل فعالیت
تا 24 ساعت بعد از جراحی به خودتان فشار نیاورید و فعالیت های معمول را به تدریج از سر بگیرید. طب فیزیکی با تاکید بر تمرین های تقویتی و کششی ملایم و بازیابی توانایی حرکتی توصیه میشود.
مراقبت از زخم و استحمام
پانسمان روی زخم را باز کنید و زخم را یک روز خشک نگه دارید. بعد از یک روز میتوانید دوش بگیرید و نوارهای روی زخم را با زدن ضربات ملایم خشک کنید. به هیچ وجه در وان دراز نکشید.
عوارض نگران کننده و لزوم تماس با پزشک
در صورت مواجهه با علائم زیر به سرعت با پزشک معالجتان تماس بگیرید:
- اگر تب بالای 38.6 درجه سانتیگراد داشتید یا اگر زخم باز شد و نشانه‌های عفونت، از قبیل قرمزی، ورم، درد یا ترشح، را روی زخم دیدید.
- چنانچه راه رفتن برایتان سخت شد و دچار بی‌اختیاری روده یا مثانه شدید.
نتایج عمل ورتبروپلاستی
هر چه شکستگی زودتر ترمیم شود، نتیجه‌ی بهتری از عمل ورتبروپلاستی به دست می‌آید. ورتبروپلاستی درد 90 ـ 75 درصد بیماران را تسکین می‌دهد، اما بدشکلی مهره را اصلاح نمی‌کند و ممکن است دوباره مشکل شکستگی پیش بیاید.
در پژوهش جدیدی که در زمینه‌ی ورتبروپلاستی انجام شده است، میزان درد بیماران از مقدار متوسط 8.6 قبل از جراحی (در یک مقیاس ده سطحی) به 2.1 در سه ماه بعد از جراحی کاهش یافت. به علاوه از میان 51 نفر از بیمارانی که نمی‌توانستند خودشان راه بروند یا برای حرکت نیاز به کمک داشتند، فقط 8 نفر سه ماه بعد از جراحی همچنان برای راه رفتن به کمک نیاز داشتند.
عمل ورتبروپلاستی نتایج مثبتی برای بسیاری از بیماران مبتلا به شکستگی‌های فشاری مهره‌ها به دنبال دارد. این نتایج شامل:
- کاهش درد: یکی از مهم‌ترین نتایج عمل ورتبروپلاستی کاهش چشمگیر درد است. این روش اغلب باعث تسکین فوری یا سریع دردهای ناشی از شکستگی‌های فشاری مهره‌ها میشود.
- بهبود کیفیت زندگی: با کاهش درد، بیماران قادر خواهند بود فعالیت‌های روزمره خود را از سر بگیرند و از تحرک بیشتری برخوردار شوند که این امر بهبود چشمگیر کیفیت زندگی را به همراه دارد.
- کاهش نیاز به داروهای مسکن: پس از عمل، نیاز به داروهای مسکن، به ویژه داروهای قوی و مسکن‌های نارکوتیک، کاهش می‌یابد که این امر میتواند از بروز مشکلات جانبی ناشی از مصرف دارو جلوگیری کند.
- افزایش توانایی تحرک: بیمارانی که به دلیل درد و محدودیت‌های حرکتی ناشی از شکستگی مهره‌ها با مشکلات تحرک روبه‌رو بودند، پس از عمل معمولا توانایی بیشتری برای حرکت و انجام فعالیت‌های جسمانی خواهند داشت.
- ترمیم ساختار مهره‌ها: سیمان جراحی که در این عمل به مهره آسیب‌دیده تزریق میشود، به تثبیت مهره و کاهش خطر شکستگی‌های بعدی کمک میکند.
در مجموع، عمل ورتبروپلاستی میتواند تأثیر چشمگیری در بهبود وضعیت بیمار داشته باشد، به ویژه برای افرادی که از درد شدید ناشی از شکستگی‌های فشاری رنج می‌برند.
عوارض جانبی احتمالی ورتبروپلاستی
هیچ عملی بدون خطر و عوارض جانبی نیست. از عوارض معمول تمام جراحی‌ها می‌توان به خونریزی، عفونت، لخته شدن خون و واکنش به بیهوشی اشاره کرد. عوارض درمان شکستگی کمپرشن مهره‌ها کمتر از 2 درصد و 10 ـ 5 درصد برای درمان تومور است. عوارض مختص عمل ورتبروپلاستی عبارت است از:
- نشت سیمان استخوانی: احتمال اندکی وجود دارد که سیمان استخوانی از روی سوزن داخل بافت‌های نرم اطراف نشت کند. همچنین احتمال نشت سیمان هنگام بیرون کشیدن سوزن از مهره وجود دارد. به علاوه ممکن است سیمان وارد رگ‌های اطراف مهره‌ها نیز بشود. جراح تصاویر فلوئوروسکوپ را به دقت تحت نظر می‌گیرد و اگر این اتفاقات رخ دهد، تزریق سیمان را متوقف میکند. ممکن است سیمان در فورامن عصبی، در محل خروج عصب‌ها از نخاع نشت کند، در نتیجه درد عصبی ایجاد میشود و بیمار به درمان‌های دیگر نیاز پیدا میکند.
- آسیب عصبی: عمل ستون فقرات با خطر آسیب دیدن نخاع یا عصب‌های نخاعی همراه است؛ این عوارض بی‌حسی یا فلج را به دنبال دارد.
خطرات ورتبروپلاستی
عوارض نادر ورتبروپلاستی ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- خونریزی یا عفونت
- تشکیل لخته خون
- واکنش آلرژیک به داروی بیهوشی
- آسیب به اعصاب
- جابجایی سیمان جراحی به نواحی دیگر. در صورتی که سیمان روی نخاع یا اعصاب ستون فقرات فشار وارد کند، ممکن است علائم جدیدی بروز کند. علاوه بر این، قطعات کوچک سیمان ممکن است وارد جریان خون شوند و به ریه‌ها، قلب، کلیه‌ها یا مغز منتقل شوند که میتواند به این اندام‌ها آسیب برساند.
سخن پایانی
در نهایت، ورتبروپلاستی میتواند به عنوان یک روش مؤثر در تسکین درد و بهبود کیفیت زندگی بیمارانی که از شکستگی‌های فشاری ستون فقرات رنج می‌برند، مورد استفاده قرار گیرد. این روش با حداقل تهاجم و نتایج قابل توجه، میتواند درد شدید را کاهش دهد و به بهبود توانایی حرکت بیماران کمک کند. با توجه به حساسیت‌های ویژه این عمل، مشاوره و درمان توسط متخصصین مجرب مانند دکتر مهران مرادی که در زمینه جراحیهای ستون فقرات تخصص دارند، اهمیت فراوانی دارد تا بهترین نتایج حاصل شود و از بروز عوارض احتمالی جلوگیری شود.
