پرولاکتینوما رشد یک توده غیرسرطانی (خوش خیم) در غده هیپوفیز است که هورمون‌های به نام پرولاکتین میسازد غده ای به نام هیپوفیز در اعماق مغز ما قرار دارد که فقط به اندازه یک نخود است اما تاثیر مهمی روی بدن ما میگذارد. یکی از مهم ترین کارهایی که انجام میدهد این است که هورمون تولید میکند. این هورمون‌ها پیام‌رسان‌های شیمیایی هستند که در یک قسمت از بدن ما ساخته می شوند و در خون ترشح شده و به یک یا چند تا از اندام‌های هدف حرکت میکنند و تاثیر مورد نظر را میگذارند یکی از هورمون‌هایی که هیپوفیز تولید میکند پرولاکتین است کار اصلی این هورمون تحریک سینه خانم هاست تا بعد از زایمان شیر تولید کند اما پرولاکتین در مردان هم ساخته میشود.
هدف از درمان پرولاکتینوما این است که ترشح پرولاکتین به سطح طبیعی بازگردد، اندازه تومور کاهش پیدا کند و هرگونه اختلالات بینایی برطرف شود و عملکرد غده هیپوفیز به حالت طبیعی برگردد. اکثر افراد با بیماری پرولاکتینوما میتوانند سطح پرولاکتین را با آگونیست های دوپامین و حذف تاثیرات منفی تومور کنترل کنند.
اکثر کودکان و نوجوانان که با این شرایط بزرگ می شوند عملکرد جنسی طبیعی دارند و خانم ها هم می توانند یک بارداری سالم داشته باشند.
پرولاکتینوما چیست؟
پرولاکتینوما به وقوع می‌پیوندد زمانی که برخی از سلول‌های غده هیپوفیز، که پرولاکتین را تولید میکنند، مقدار بیش از حدی از این هورمون را ترشح میکنند، که این موضوع باعث رشد تومور میشود. پرولاکتینوما باعث تولید بیش از حد پرولاکتین میشود و این باعث بروز علائم میشود.
بیشتر پرولاکتینوماها به صورت بسیار کوچکی هستند. پرولاکتینوماهایی که اندازه آنها کمتر از ۱۰ میلیمتر است، به عنوان میکرو پرولاکتینوما شناخته میشوند، در حالی که پرولاکتینوماهایی که اندازه آنها بیشتر از ۱۰ میلیمتر است، به عنوان ماکرو پرولاکتینوما شناخته میشوند. همچنین، نوع نادری از پرولاکتینوما وجود دارد که اندازه آن بیشتر از ۴ سانتیمتر است و به عنوان پرولاکتینومای غول پیکر شناخته میشود. برای اکثر افراد، دلیل ایجاد پرولاکتینوما ناشناخته است و در موارد نادر، ممکن است به دلایل ارثی باشد.
پرولاکتینوما چقدر شایع است؟
پرولاکتینوماها بسیار نادر هستند اما آنها شایع ترین نوع تومور غده هیپوفیز هستند. طبق برآورد انجام شده از هر ۱۰,۰۰۰ نفر ۴ نفر به پرولاکتینوما مبتلا میشوند. پرولاکتینوما هم در مردان و هم در زنان رخ میدهد. پرولاکتینوما اغلب در زنان بین سنین ۲۰ تا ۵۰ سال اتفاق می‌افتد اما ممکن است در هر سنی رخ دهد.
پرولاکتینوما موجب بروز چه علائمی می شود؟
سطوح بالای پرولاکتین در خون می تواند علائم متفاوتی داشته باشد علائم بین مردان زنان و کودکان اندکی متفاوت است خانم ها ممکن است علائم زیر را داشته باشند:
- پریودهای نامنظم یا اصلا پریود نداشته باشند.
- کاهش باروری
- کاهش میل جنسی
- ترشح شیر از سینه ها که گالاکتوره نامیده میشود ممکن است شیر خود به خود ترشح شود یا ممکن است حتی زمانی که سینه ها فشرده می شوند شیر بیرون بیاید. (نکته نشت شیر از سینه ها زمانی طبیعی است که فرد در پایان دوره بارداری باشد یا زایمانی اخیراً داشته باشد اگر شیردهی تازه پایان یافته است تا مدتی بعد از آن ترشح شیر امری کاملاً طبیعی است).
- افزایش رشد مو در صورت و بدن
ممکن است مردها علائم زیر را داشته باشند:
- کاهش باروری
- مشکل هنگام نعوظ (اختلال نعوظ )
- کاهش میل جنسی (لیبیدو)
- بزرگ شدن سینه ها ژینکو ماستی
- به ندرت شیر از سینه های مرد ترشح می شود
کودکان و نوجوانان ممکن است علائم زیر را داشته باشند کاهش رشد بلوغ تاخیری
- کاهش رشد
- بلوغ تاخیری
پرولاکتینومای بزرگ ممکن است روی مغز یا اعصاب مجاور نزدیکترین عصب ها ( اعصاب بینایی که به چشم می‌روند) فشار وارد کنند. برخی از پرولاکتینوماها در طی دوران بارداری بزرگتر میشوند و علائم زیر را ایجاد میکنند:
- سردرد
- علائم چشم درد ممکن است دچار کاهش بینایی یا دوبینی شوند. تغییرات اولیه به راحتی نادیده انگاشته می شوند چون آنها روی دید محیطی یعنی لبه‌های دیده شما سمت چپ یا راست تاثیر می گذارند این به این معناست که شما چیزهایی که اطراف شما قرار دارند را کمتر می بینید اما می‌توانید هنوز روی چیزی به طور مستقیم تمرکز داشته باشید.
اگر شما سردرد دارید یا بینایی شما کاهش پیدا کرده است فوراً به یک پزشک مراجعه کنید ممکن است شما نیاز داشته باشید فوراً تحت درمان قرار بگیرید تا فشاری که روی عصب‌های بینایی قرار گرفته است بر طرف شود.
به‌ندرت پرولاکتینوما روی بقیه غده هیپوفیز فشار وارد میکند. تولید هورمون غده هیپوفیز متوقف می شود. می تواند موجب بروز علائمی مثل خستگی، غش، فشار خون، پایین آمدن قند خون یا فروپاشی شود. همچنین به ندرت ممکن است موجب نشت مایع اطراف مغز و غده هیپوفیز شود که به صورت مایع آبکی از طریق بینی احساس میشود این علائم نیاز به درمان فوری دارند.
چگونه پرولاکتینوما تشخیص داده میشود؟
تشخیص پرولاکتینوما ممکن است از طریق علائم و نشانه‌ها صورت گیرد و این شرایط در زنان به طور سریع‌تر از مردان تشخیص داده میشوند. بدلیل تغییرات در دوره پریودی، خانم‌ها اغلب به عنوان علامت اولیه این موضوع آگاه میشوند. همچنین، برخی از پرولاکتینوماها به طور تصادفی در زمان انجام آزمایشات برای شرایط دیگر تشخیص داده میشوند. اگر شما مشکوک به وجود پرولاکتینوما هستید، ممکن است برای شما چندین آزمایش دیگر تجویز شود تا تشخیص نهایی قطعی برقرار شود.
آزمایش خون
اولین آزمایش برای زنان تست بارداری است. پرولاکتین در دوران بارداری افزایش پیدا می کند. گاهی اوقات یک بارداری تشخیص داده نشده ممکن است با پرولاکتینوما اشتباه گرفته شود. نمونه خون میتواند سطح پرولاکتین خون را نشان دهد. سطح پرولاکتین بالا معمولاً به این معناست که پرولاکتینوما دارید. اما دلایل دیگری نشان دهنده افزایش سطح پرولاکتین است. برای مثال داروهای دیگری ممکن است موجب بالا رفتن سطح پرولاکتین شود که عبارتند از:
- داروهای ضد تهوع داروهایی مثل مترو کلوپرامید، دومپریدون
- داروهای ضد افسردگی مهارکننده های انتخابی بازجذب سروتونین
- برخی داروهایی که برای درمان اسکیزوفرنی یا اختلال دوقطبی استفاده می شوند
ممکن است آزمایش‌های خون دیگری همزمان با آنها انجام شوند. آزمایش غده تیروئید بررسی عملکرد کلیه بسیار مهم است زیرا هر دوی آنها روی سطح پرولاکتین تاثیر میگذارند.
ممکن است برای بررسی اینکه آیا تومور باعث کمبود ترشح سایر هورمون‌های غده هیپوفیز شده است یا نه مورد نیاز باشد.
معاینه چشم
آزمایش چشم برای ارزیابی اینکه آیا تومور روی عصب بینایی فشار وارد میکند یا نه انجام میشود که شامل آزمایش میدان بینایی فرد میشود.
اسکن ها
تصویربرداری رزونانس مغناطیسی ام آر آی یا توموگرافی کامپیوتری سی تی اسکن سایز تومور را نشان میدهد. اسکن تراکم استخوان ممکن است برای بعضی بیماران تجویز شود تا تشخیص دهیم که آیا خطر پوکی استخوان که یک عارضه احتمالی است وجود دارد یا نه.
گزینه های درمانی برای پرولاکتینوما چیست؟
معمولاً درمان برای متوقف کردن علائم پرولاکتینوما و بهبود بارداری انجام می شود. درمان‌های مختلفی وجود دارد اما درمان معمول این بیماری دارو است.
ممکن است عدم درمان یک گزینه باشد
برای پرولاکتینومای کوچک میکرو پرولاکتینوما اگر علائم خیلی مشکل ساز نیستند یک گزینه درمانی این است که وضعیت فرد را تحت کنترل داشته باشیم. این به معنای آزمایش خون‌ها و اسکن های منظم است. اگر علائم بدتر شد یا پرولاکتینوما در حال رشد بود در صورت نیاز درمان آغاز می شود
اگر شما گزینه عدم درمان را انتخاب کنید ممکن است برای زنان هورمون استروژن یا هورمون تستوسترون برای مردان تجویز شود. که این به جلوگیری از پوکی استخوان کمک می کند.
دارو
دارو درمان موثری برای اکثر پرولاکتینوماها است. دارو نوعی آگونیست دوپامین است این دارو بر روی غده هیپوفیز کار میکند تا مقدار پرولاکتین را کاهش دهد. همچنین غده را کوچک میکند معمولاً این دارو سطح پرولاکتین را در عرض چند هفته به حد طبیعی می رساند. آگونیست دوپامین میتواند به صورت یک درمان بلند مدت استفاده شود.
آگونیست‌های دوپامین، برومو کریپتین، کابرگولین یا کیناگولید نامیده می شوند آن ها به صورت قرص مصرف می شوند.
در مورد داروهایی که در دوران بارداری مصرف می شوند چه طور
اگر شما تمایل به بارداری دارید، بهترین روش این است که قبل از اقدام هر گونه با پزشک خود مشورت کنید. درمان پرولاکتینوما به طور معمول بهبودی در باروری را به همراه دارد و میتواند در روند بارداری کمک کند. استفاده از داروهایی مانند بروموکریپتین، کابرگولین، یا آگونیست‌های دوپامین، برای افزایش شانس بارداری مورد استفاده قرار می‌گیرد. به علت تجربیات مثبتی که در مورد مصرف بروموکریپتین در زنان باردار گزارش شده است، بسیاری از زنان پس از استفاده از این دارو باردار شده‌اند. با این حال، هر فرد و شرایط درمانی ممکن است متفاوت باشد، بنابراین توصیه میشود با پزشک خود درباره مناسب‌ترین روش برای بارداری در صورت داشتن پرولاکتینوما مشورت کنید.
جراحی
اگر نیاز به جراحی دارید بسیار مهم است که به یک جراح با تجربه عالی در این زمینه مراجعه کنید.
شما برای برداشتن پرولاکتینوما نیاز به جراحی دارید اگر:
- تومور با مصرف دارو کوچک تر نمیشود
- به رشد خود ادامه می دهد بزرگتر میشود
- شما یک تومور بزرگ دارید و برای بارداری برنامه ریزی کرده اید
- شما هنوز بعد از مصرف دارو علائم را دارید
- به علت عوارض جانبی مثل گیجی و تهوع شما نمیتوانید دارو مصرف کنید
از جراحی چه انتظاری داریم:
- در روش کم تهاجمی پرولاکتینوما از جراحی ترانس اسفنوئیدال برای برداشتن تومور از طریق بینی استفاده می کنیم. این جراحی دقیق جای زخم بسیار کم و غیر قابل مشاهده ای را به جا می گذارد و معمولاً بهبودی و ریکاوری راحت تری دارد.
- نتایج عالی در مراکز درمانی برتر مثل OHSU جراحی ۸۰ درصد بیماران را با تومور کوچک درمان میکند. این میزان برای بیمارانی با تومورهای بزرگ که جراحان می توانند آن را به طور کامل بردارند کمتر است حتی پس از ترکیب جراحی و دارو میتوان سطح پرولاکتین را کاهش داد یا علائم را برطرف کرد و باروری را به حالت طبیعی بازگرداند.
پرتو درمانی
به ندرت در صورتی که دارو درمانی و جراحی نتواند پرولاکتین را کاهش دهند، پرتو درمانی به کار برده می شود. با توجه به سایز و محل تومور پرتودرمانی در دوزهای پایین در دوره ۵ تا ۶ هفته یا در یک دوز بالا به صورت تکی انجام میشود. پرتو درمانی در ۳۰ درصد از موارد موثر است.
عوارض چیست؟
آثار جانبی اصلی پوکی استخوان مربوط به افزایش سطح پرولاکتین است. اگر سطح بالایی از پرولاکتین به مدت بیش از یک سال بدون درمان باقی بماند، این مشکل به وجود می آید. با درمان پرولاکتین، می توان پیشگیری از پوکی استخوان را به همان روشی که در بالا ذکر شد، انجام داد. تجویز استروژن یا تستوسترون به صورت متناوب نیز میتواند مفید باشد.
در صورتی که پرولاکتینوما به اندازه کافی بزرگ شود، میتواند فشار را بر روی ساختارهای مجاور مانند غده هیپوفیز مغز و اعصاب چشم اعمال کرده و به وقوع مشکلاتی بینجامد. اگر بدون درمان باقی بماند، فشار ممکن است باعث از دست دادن بینایی شود. مشکلات هورمونی دیگر میتوانند باعث بروز بیماری‌های شدید یا سردردهای شدید شوند.
عوارض جانبی نادر عبارتند از:
- نشت مایع از اطراف مغز به بینی که موجب خطر عفونت مثل مننژیت میشود.
- آپوپلکسی که بیماری نادری است اما بسیار جدی است. خونریزی در داخل تومور موجب می شود که به صورت ناگهانی بزرگ شود. این موجب افزایش علائمی مثل سردرد و کاهش دید و همچنین فروپاشی می شود و نیاز به درمان فوری و در صورت نیاز به جراحی دارد.
چشم انداز بیماری پرولاکتینوما چیست؟
چشم‌انداز (پیش‌آگاهی) برای اکثر افراد مبتلا به پرولاکتینوما بسیار خوب است. اکثر پرولاکتینوماها با موفقیت با دارو درمان میشوند. در صورتی که درمان دارویی موثر نبود، جراحی به طور معمول موفقیت‌آمیز است.
درمان پرولاکتینوما برای زنان میتواند به بازیابی دوره پریود و باروری کمک کند، به شرطی که مشکل باروری ناشی از پرولاکتینوما باشد. همچنین، با درمان پرولاکتینوما، باروری مردان نیز بهبود می‌یابد. برای برخی افراد، پس از حدود سه سال درمان دارویی، احتمالاً پرولاکتینوما بطور کامل برطرف میشود. به همین دلیل، امکان وقفه درمان پس از آن وجود دارد.
پرولاکتینوما حتی پس از درمان موفق با دارو یا جراحی، ممکن است بازگشت کند. برای اطمینان از عدم بازگشت پرولاکتینوما، شما باید به طور منظم آزمایشات خون خود را ادامه دهید تا در صورت لزوم، درمان را مجدداً شروع کنید.
