شانه یخزده یا کپسولیت چسبنده میتواند باعث محدود شدن شدید دامنه حرکتی شانه شود و ممکن است همراه با درد ثابت و شدید در شانه، به ویژه در هنگام شب، رخ دهد. علت دقیق ایجاد این گرفتگی هنوز مشخص نیست، اما در برخی موارد ممکن است ناشی از بیماری یا آسیب دیدگی در ناحیه مفصل شانه باشد. این مشکل میتواند در انجام فعالیتهای روزمره مانند رانندگی و لباس پوشیدن مشکل ایجاد کند و در بسیاری از موارد، خواب بیمار را نیز تحت تأثیر قرار دهد. تقریباً سه درصد از جمعیت در یک مرحله از زندگی خود به شانه یخزده مبتلا میشوند، اما خوشبختانه در اکثر موارد این مشکل به طور خودبخودی بهبود مییابد. البته، مدت زمان لازم برای بهبود شانه یخزده در افراد مختلف متفاوت است و در صورت عدم درمان، بهبودی ممکن است تا دو سال طول بکشد.
در این مقاله، به بررسی آناتومی مفصل شانه، علل احتمالی بروز شانه یخزده، علائم آن و روشهای درمانی ممکن پرداخته میشود. در نهایت، روشهای پیشگیری از بروز شانه یخزده به منظور جلوگیری از تکرار این مشکل در آینده مورد بررسی قرار میگیرند.
از جمله روشهای درمانی، تزریق کورتیکواستروئید در شانه میتواند التهاب داخل مفصل شانه را کاهش داده و در نتیجه درد و محدودیت حرکت شانه را بهبود بخشد. با این حال، تزریق استروئید در شانه به تنهایی نمیتواند مشکل شانه یخزده را در درازمدت درمان کند، اما میتواند بهبودی در علائم بیمار را به مدت چند هفته تا چند ماه به ارمغان آورد.
شانه یخزده چیست؟
مفصل شانه اصطلاحاً یک مفصل گوی و کاسهای است (یک طرف آن استخوانی محدب به شکل گوی و طرف دیگر استخوانی مقعر به شکل یک کاسه است). قسمت گویمانند مفصل شانه در واقع قسمت بالایی استخوان بازو است. این استخوان در یک استخوان کاسهمانند قرار میگیرد که درواقع بخشی از استخوان تیغهی کتف است. به این بخش از استخوان کتف که دارای حفرهای کمعمق است، گلنوئید گفته میشود.
در اطراف فضای مفصل یک بافت نرم کیسهمانند قرار دارد که مملو از مایع است و موجب حرکت روان مفصل شانه میشود و به آن کپسول مفصلی گفته میشود. کپسول مفصلی ساختاری منعطف و کشسان دارد که موجب میشود مفصل شانه دامنه حرکتی وسیعی داشته باشد.
زمانی که مشکل شانه یخزده یا کپسولیت چسبنده ایجاد میشود، بافت کپسول مفصلی شانه ضخیم و سفت میشود و در نتیجه دامنه حرکتی شانه رفتهرفته محدود و محدودتر میشود.
علت بروز شانه یخزده چیست؟
در اغلب موارد، شانه یخزده بدون هیچ مقدمه یا علت احتمالی، بروز میکند و دلیل بروز آن مشخص نیست. در سایر موارد، بیمار دچار آسیبدیدگی شانه میشود و پس از آن شانه یخزده بروزمی کند.
عواملی که احتمال بروز شانه یخزده را افزایش میدهند عبارتند:
- سن و جنسیت: شانه یخزده بیشتر در افراد بین 40 تا 60 سال بروز میکند و در زنان دو برابر مردان شایع است.
- اختلالات غدد درونریز: بیماران مبتلا به دیابت بیشتر از دیگران در معرض خطر ابتلا به شانه یخزده هستند. سایر ناهنجاریهای غدد درونریز مانند مشکلات تیروئید نیز میتوانند احتمال بروز این مشکل را بیشتر کنند.
- آسیب دیدگی یا سابقه جراحی شانه: بیمارانی که دچار آسیب شانه شده یا تحت عمل جراحی شانه قرار گرفته اند، ممکن است دچار شانه یخزده شوند. اگر بعد از آسیبدیدگی شانه یا جراحی مفصل شانه، بیمار برای مدت زمان طولانی دست خود را حرکت ندهد، خطر بروز شانه یخزده بسیار بیشتر میشود.
- سایر بیماریهای سیستمیک: برخی از بیماری سیستمیک مانند بیماری قلبی و بیماری پارکینسون نیز خطر ابتلا به شانه یخزده را بیشتر میکنند.
علائم شانه یخزده
علائم ناشی از شانه یخزده به تدریج پدیدار میشوند و با گذشت زمان بدتر میشوند. درد و احساس خشکی در مفصل باعث میشود انجام کارهای روزمره مانند دوش گرفتن، لباس پوشیدن و رانندگی به سختی انجام شود. این مشکل دارای سه مرحله است: آغاز یخ زدن، انجماد کامل و ذوب شدن.
آغاز یخ زدن
درد شانه به تدریج شروع میشود و شدت آن رفتهرفته بیشتر میشود. هنگامی که شخص میخواهد دست خود را بالا ببر دچار درد شدید میشود. درد شانه در شب بیشتر است و در خواب اختلال ایجاد میکند، خصوصاً اگر فرد روی شانه آسیب دیده بخوابد. این مرحله میتواند دو تا نه ماه طول بکشد.
انجماد کامل
ممکن است درد در این مرحله شروع به کاهش کند، اما مفصل همچنان سفت میماند و دچار خشکی است. ماهیچههای شانه به علت محدودیت حرکتی ضعیف میشوند. این مرحله بین 4 تا 12 ماه طول میکشد.
ذوب شدن
در مرحله نهایی، شانه شما به تدریج حرکت میکند و درد شانه رفتهرفته از بین میرود. ممکن است دامنه حرکتی کامل شانه به سرعت بازیابی نشود، اما انجام کارهایی که در دو مرحله قبلی دشوار و دردناک بود، حالا ممکن میشود. این دوره میتواند از پنج ماه تا 2 سال طول بکشد.
روش درمان شانه یخزده
قبل از شروع هر برنامه ی درمانی در درجه اول باید تشخیصِ شانه یخزده قطعی شود و در صورت امکان علت آن بررسی شود. به این منظور پزشک از بیمار سؤالاتی میکند و سوابق پزشکی او را بررسی میکند و در نهایت بیمار را معاینه فیزیکی میکند. معاینات فیزیکی میتواند به تشخیص علت یخزدگی شانه کمک کند. در نهایت عکسبرداری اشعه ایکس و در صورت مشکوک بودن به ابتلا به سایر بیماریها، انجام اولتراسوند و اسکن امآرآی تجویز میشود. درمان شانه یخزده یا کپسولیت چسبنده شامل مدالیتههای مختلفی میشود:
کمپرس سرد و گرم
کمپرس سرد و گرم، هردو میتوانند در کاهش درد مؤثر باشند. در صورتی که انجام فعالیتهای خاصی موجب تشدید درد شما میشود، بهتر است انجام این فعالیتها را محدود کنید.
فیزیوتراپی
انجام فیزیوتراپی، پایه اصلی درمان شانه یخزده است. انجام تمرینات حرکتی در مرز محدوده حرکتی شانه که موجب بروز درد میشود، به تدریج علائم را بهبود میدهد و موجب کاهش درد و افزایش تدریجی دامنه حرکتی میشود. انجام کششهای تهاجمی شانه معمولاً با نتیجه ضعیفتری همراه است. تمرینات توصیه شده توسط متخصص فیزیوتراپی، بستگی به مرحله پیشروی بیماری دارد. پس از انجام تمرینات حرکتی، در قدمهای بعدی، تمرینات قدرتی برای تقویت عضلات شانه نیز تجویز میشوند.
طب سوزنی
طب سوزنی یکی از روشهای درمان طب سوزنی است که محبوبیت آن به طور فزایندهای در حال گسترش است چرا که واقعاً با نتایج مثبتی همراه است و موجب کاهش درد ناشی از کپسولیت چسبنده میشود. ایده آلترین حالت برای رسیدن به بهترین نتایج این است که طب سوزنی به طور همزمان با درمانهای فیزیوتراپی انجام شود. توجه داشته باشید که طب سوزنی فقط باید توسط یک متخصص آموزشدیده و مجاز انجام شود.
داروهای ضدالتهاب خوراکی
از آنجایی که مشکل شانه یخزده همراه با التهاب در شانه است، داروهای ضدالتهاب میتوانند در کاهش درد و بهبود علائم مؤثر باشند. به همین خاطر داروهای ضدالتهاب بخشی از روتینِ درمانی شانه یخزده هستند.
تزریق استروئید در مفصل شانه (تزریق اینترآرتیکولار)
مطالعات انجام شده نشان میدهند که تزریق استروئید داخل مفصل شانه برای درمان شانه یخزده یا کپسولیت چسبنده، علاوه بر رفع درد و التهاب و افزایش دامنه حرکتی، موجب تسریع روند بهبودی بیمار میشود. در این روش داروهای استروئیدی مانند پردنیزولون و تریامسینولون که ضدالتهاب هستند در کپسول مفصلی تزریق میشوند. در صورتی که بیماران، روش تزریق را در مراحل اولیه شانه یخزده انجام دهند، بیشتر از مزایای این روش بهرهمند میشوند. برای تسکین دائمی درد و رسیدن به نتایج بلند مدت میتوان چندین تزریق انجام دارد. عوارض جانبی احتمالی این روش عبارتند از افزایش متابولیسم، گرفتگی عضلات، درد شکم و برهم خوردن تعادل الکترولیتی بدن.
درمان با جراحی
معمولاً تا زمانی که مشکل شانه یخزده به فاز سوم یعنی “ذوب شدن” نرسد، انجام جراحی تجویز نمیشود. به طور کلی، جراحی در صورتی انجام میشود که علائم بیمار بسیار شدید باشند و انجام درمانهای دیگر پس از گذشت شش ماه به نتیجه نرسیده است.
هیدرودیلاسیون
هیدرودیلاسیون توسط یک رادیولوژیست با تخصص در سیستم اسکلتیعضلانی انجام میشود. پزشک متخصص ابتدا ماده بیحسی موضعی را در محل تزریق میکند. سپس کورتیزون و به دنبال آن مقداری ماده مایع را درون کپسول مفصلی تزریق میکند تا کپسول مفصل شانه متسع شود. این کار درواقع باعث کشش بافت کپسولی و باز شدن گرفتگی بافت آن میشود و در نتیجه دامنه حرکتی و انعطافپذیری مفصل افزایش پیدا میکند.
درمان دستی شانه تحت بیهوشی عمومی
این روش همچنین با نام MUA نیز شناخته میشود. در این روش، بیمار تحت بیهوشی عمومی قرار خواهد گرفت و سپس پزشک متخصص سعی میکند دست بیمار را در جهات مختلف حرکت دهد تا مفصل شانه به حد کامل دامنه حرکتی خود برسد.
با این کار، بافت اسکار اطراف کپسول شانه کشیده شده و باز میشود و کپسول شانه آزاد میشود. این روش میزان موفقیت بالایی دارد و بسیاری از بیماران از نتیجه این عمل رضایت دارند. مزایای درمان دستی تحت بیهوشی این است که فقط به نیم ساعت زمان نیاز دارد و هیچ بریدگی یا زخمی روی پوست شما ایجاد نمی شود.
جراحی آزادسازی کپسولی به روش آرتروسکوپی
جراحی روشی جایگزین برای بیمارانی است که روشهای دیگر را انجام داده اند اما نتیجه ای نگرفتهاند. قاعدهای که در این مورد وجود دارد این است که بیمار باید حداقل 4 تا 6 ماه فیزیوتراپی انجام دهد و در صورتی که بهبودی حاصل نشود، انجام جراحی مد نظر قرار میگیرد. در روش جراحی آرتروسکوپی، شکاف بسیارکوچکی در نزدیکی مفصل شانه ایجاد شده و ابزار جراحی همراه یک دوربین بسیار کوچک از طریق آن وارد مفصل شانه میشود و کپسول شانه آزادسازی میشود.
ریکاوری و پیشگیری از بروز مجدد
شما چه برای درمان شانه خود اقدام کنید یا نکنید، مشکل شانه یخزده پس از حدود دو سال به خودی خود برطرف میشود؛ اما این زمان بسیار طولانی است و عضلات شما بسیار تحلیل میروند. اگر میخواهید زودتر مشکلتان بر طرف شود و از خشکی و درد شانه رها شوید باید درمانهای گفته شده را انجام دهید. اغلب افراد تا 90 درصد از دامنه حرکتی خود را دوباره بازمییابند و بسیار کم پیش میآید که شانه یخزده دوباره در همان طرف ایجاد شود.
از آنجایی که علت بروز شانه یخزده اغلب ناشناخته است، پیشگیری از آن نیز به نظر دشوار میآید. مهمترین چیز این است که تا جای ممکن شانه خود را در دامنه حرکتی کامل آن، حرکت دهید. انجام این کار خصوصاً پس از جراحی شانه یا آسیبدیدگیهای شانه بسیار مهم است. البته در این موارد همیشه باید از توصیههای پزشک ومتخصص فیزیوتراپی پیروی کنید. در برخی موارد ممکن است لازم باشد به طور موقت حرکات شانه را محدود کنید.
اگر پس از جراحی یا آسیب شانه مراقب نباشید، به راحتی مشکل شانه یخزده برای شما به وجود میآید. در این حالت حرکت دادن شانه کمی درد دارد بنابراین شما کمتر شانه خود را حرکت میدهید و بدین ترتیب شانه شما خشک و سفت شده و بافت اسکار در شانه ایجاد میشود و درد شما بیشتر میشود و شما نیز شانه خود را باز کمتر از قبل حرکت میدهید و در نتیجه حرکت پذیری شانه بازهم کمتر میشود. بنابراین شما به آسانی وارد این چرخهی مخرب میشوید و شانه یخزده بروز میکند.
بهترین راه برای جلوگیری از شانه یخزده، حرکت دادن شانه تا حد امکان است. ممکن است وسوسه شوید که از یک آویز گردنی برای بیحرکت نگه داشتن دست خود استفاده کنید. این کار را انجام ندهید مگر اینکه پزشک به شما توصیه کرده باشد. همیشه توصیههای پزشک و فیزیوتراپ خود را دنبال کنید. آنها شما راهنمایی میکنند و بسته به شرایطتان به شما میگویند که چه تمریناتی برای شما مناسب است و تا چه حد باید شانه خود را حرکت دهید.
