رادیوجراحی استریوتاکتیک( گاما نایف) برای درمان تومور و مشکلات مغز

رادیوجراحی استریوتاکتیک (SRS) یک روش درمانی است که از تابش تعداد زیادی اشعه با تمرکز بسیار دقیق برای درمان تومورها و مشکلات دیگر در مغز، گردن و سایر بخش‌های بدن استفاده می‌کند. در مقایسه با جراحی سنتی، SRS به معنای واقعی کلمه “جراحی” نیست، زیرا نیازی به برش پوست ندارد. در عوض، با استفاده از تصویربرداری سه بعدی، هدف گیری دقیقی از پرتوها به نواحی مورد نیاز برای درمان صورت می‌گیرد. این روش تأثیر حداقلی بر بافت سالم اطراف منطقه درمانی دارد. مانند سایر روش‌های پرتودرمانی، رادیوجراحی استریوتاکتیک با آسیب رساندن به DNA سلول‌های هدف، تأثیر خود را می‌گذارد. این باعث می‌شود که سلول‌های آسیب دیده توانایی تکثیر خود را از دست بدهند و در نتیجه، تومور شروع به کوچک شدن می‌کند. رادیوجراحی استریوتاکتیک معمولاً در یک جلسه برای درمان مغز و ستون فقرات انجام می‌شود.

دلایل انجام رادیو جراحی استریوتاکتیک

استفاده از رادیوجراحی استریوتاکتیک در سال‌های اخیر گسترش زیادی یافته و برای درمان بسیاری از عارضه‌های نورولوژیکی و غیره از آن استفاده می‌شود، از جمله:

• تومور مغزی: رادیوجراحی، همچون گامانایف معمولاً برای درمان تومورهای غیر سرطانی (خوش خیم) و سرطانی (بدخیم) استفاده می‌شود از جمله مننژیوم، گلیوما، آستروسیتومای آناپلاستیک، گلیوبلاستوما، کوردوما، کندروسارکوم، همانژیوبلاستوم، کرانیوفارنژیوما. ممکن است از رادیوجراحی استریوتاکتیک برای درمان سرطان‌هایی که از سایر نقاط بدن به مغز رسیده‌اند نیز استفاده شود.
• ناهنجاری‌های شریانی مغز : ناهنجاری‌های شریانی مغز پیچ خوردگی‌های غیر طبیعی وریدها و شریان‌های مغز است. در ناهنجاری‌های شریانی مغز، خون مستقیماً از شریان‌ها به وریدها جریان می‌یابند و عروق خونی کوچک‌تر (مویرگ‌ها) را نادیده می‌گیرند. ناهنجاری شریانی مغز می‌تواند جریان طبیعی خون را بر هم زده و منجر به خونریزی (هموراژ) یا سکته شود. رادیوجراحی استروتاکتیک ناهنجاری‌های شریانی مغز را از بین برده و باعث می‌شود عروق خونی به مرور زمان از هم باز شوند.
• نورالژی عصب سه قلو: نورالژی عصب سه قلو یک اختلال دردناک مزمن در یک یا هر دو عصب سه قلوست، که اطلاعات حسی را بین مغز شما و نواحی‌ای از پیشانی، گونه و فک پایینتان منتقل می‌کند. این اختلال عصبی باعث احساس درد شدید در صورت می‌شود که حسی همچون شوک الکتریکی دارد. درمان با رادیوجراحی استریوتاکتیک برای نورالژی عصب سه قلو ریشه عصب را هدف می‌گیرد تا این سیگنال‌های درد را مختل کند.
• نوروم آکوستیک: نوروم آکوستیک یک تومور غیرسرطانی است که در کنار عصب اصلی تعادل و شنوایی رشد می‌کند که از گوش داخلی شروع شده و به مغز می‌رسد. هنگامی که تومور به عصب فشار وارد کند، شخص شنوایی و تعادل خود را از دست داده و در گوش خود صدای زنگ مانند می‌شنود. با رشد تومور، ممکن است به عصب‌های پیرامونی نیز فشار وارد شود و حس لامسه و حرکت عضلانی در صورت را تحت تأثیر قرار دهد. رادیوجراحی استریوتاکتیک می‌تواند رشد تومور را متوقف کرده یا اندازه نوروم آکوستیک را به حداقل برساند بدون آنکه خطر مصدومیت دائمی عصب شخص را تهدید کند.
• تومورهای هیپوفیز : تومورهای این غده که اندازه‌اش به اندازه یک لوبیاست و در قاعده مغز قرار دارد (غده هیپوفیز) می‌تواند مشکلات متنوعی را ایجاد کند. غده هیپوفیز هورمون‌هایی را در بدن شما کنترل می‌کند که وظیفه آنها کنترل کردن عملکردهای متنوعی است، از جمله پاسخ استرسی، متابولیسم، رشد و عملکرد جنسی شما. از رادیوجراحی می‌توان برای کوچک کردن تومور و به حداقل رساندن اختلالات در تنظیمات هورمون‌های هیپوفیز استفاده کرد.
• رعشه: از رادیوجراحی استریوتاکنیک می‌توان برای درمان رعشه همراه با اختلالات نولوروژیکی عملکردی همچون بیماری پارکینسون و رعشه اولیه استفاده کرد.
• سایر سرطان‌ها: می‌توان از رادیوجراحی استریوتاکتیک برای درمان سرطان کبد، ریه و ستون فقرات استفاده کرد.

چگونه می‌توان برای رادیوجراحی استریوتاکتیک آماده شد؟

معمولاً آماده سازی برای رادیوجراحی استریوتاکتیک شامل مراحل زیر است:

غذا و دارو

• شب قبل از عمل، امکان خوردن یا آشامیدن چیزی پس از نیمه شب وجود ندارد.
• با پزشک خود درباره امکان مصرف داروهایتان در شب قبل از عمل یا صبح آن روز صحبت کنید.

پوشش و لوازم شخصی

از لباس راحت و گشاد استفاده کنید. از به همراه داشتن یا استفاده از موارد زیر در حین رادیوجراحی استریوتاکتیک مغز یا ستون فقرات خودداری کنید:

• جواهر آلات
• عینک
• لنز تماسی
• آرایش
• لاک ناخن
• دندان مصنوعی
• کلاه گیس یا اکستنشن مو

احتیاط‌های مربوط به دارو و آلرژی

در صورت موارد زیر پزشک خود را در جریان بگذارید:

• در حال مصرف قرص یا تزریق دارو برای کنترل دیابت هستید
• تجهیزات پزشکی در بدنتان وجود دارد، از جمله ضربان ساز، دریچه مصنوعی قلب، کلیپس آنوریسم، استیمولاتور عصبی یا استنت

تمام داروهایی که در حال مصرف آنها می‌باشید را به همراه خود داشته باشید و درباره امکان مصرف آنها در روز عمل از پزشک خود سوال کنید.

چه انتظاری از جراحی می‌توان داشت؟

رادیوجراحی استریوتاکتیک معمولاً به صورت جراحی سرپایی انجام می‌شود، اما ممکن است مدت زمان طولانی‌تری نیاز باشد. ممکن است پزشک به شما توصیه کند که یکی از اعضای خانواده یا دوستانتان را در روز عمل همراه خود داشته باشید تا بتوانید بعد از عمل به منزل بازگردید. در برخی موارد، ممکن است نیاز به بستری شدن در بیمارستان برای یک شب وجود داشته باشد.

قبل از عمل، یک آنژیوکت (کاتتر) به بدن شما وارد می‌شود. این آنژیوکت یک لوله است که مایعات را به جریان خونتان می‌رساند تا آبرسانی به بدنتان در طول روز متوقف نشود. به دلیل عدم امکان تغذیه و آب خوردن در طول عمل، احتمالاً نیاز به آنژیوکت وجود دارد. در انتهای این آنژیوکت یک سوزن قرار می‌گیرد که به احتمال زیاد در بازوی شما وارد می‌شود.

پیش از عمل

آماده سازی برای گامانایف و رادیوجراحی استریوتاکتکیک مغز بسیار مشابه بوده و شامل سه مرحله است:

• قراردهی فریم سر: پیش از آغاز عمل، یک فریم سبک وزن با چهار پیچ به سر شما وصل خواهد شد. این فریم سر شما را در طول دریافت پرتوها ثابت نگاه می‌دارد و به عنوان یک نقطه ارجاع برای متمرکز کردن اشعه‌ها عمل می‌کند. در برخی از انواع رادیوجراحی مغز نیازی به قراردهی فریم سر نیست. اگر به فریم سر نیاز باشد، در چهار نقطه‌ای که پیچ‌های فریم در کف سر فرو خواهد رفت داروی بی‌حسی تزریق خواهد شد – دو نقطه روی پیشانی و دو نقطه پس سر. سر شیو نخواهد شد و ممکن است از شامپوی خاصی برای نظافت پوست کف سر و ثابت ماندن فریم استفاده شود.
• آزمایشات تصویری: پس از وصل شدن فریم سر، شما تحت اسکن‌های تصویری مغز قرار خواهید گرفت که محل تومور و سایر ناهنجاری‌ها را نسبت به فریم سر نشان خواهد داد. نوع اسکن مورد استفاده به عارضه تحت درمان بستگی دارد:

 -تومورها. تصویربرداری برای تومورها شامل سی تی اسکن یا اسکن MRI است. در سی تی اسکن، از مجموعه‌ای از عکس‌های رادیولوژی برای ایجاد یک تصویر با جزئیات از مغز شما استفاده می‌شود. در اسکن MRI یک میدان مغناطیسی و امواج رادیویی یک تصویر با جزئیات را از مغز شما ایجاد می‌کند.

– ممکن است پزشک رنگ مخصوصی را به صورت وریدی به شما تزریق کند تا عروق خونی مغز شما را ببیند و جریان خون را هایلایت کند. در برخی موارد ممکن است هم از سی تی اسکن و هم اسکن MRI استفاده شود.

– ناهنجاری‌های شریانی مغزی: تصویربرداری برای ناهنجاری شریانی مغزی می‌تواند شامل سی تی اسکن، اسکن MRI، آنژیوگرافی سر یا ترکیبی از این اسکن‌ها باشد.

– در آنژیوگرافی سر، پزشک یک لوله کوچک را درون عروق خونی کشاله ران شما وارد می‌کند و آن را تا با استفاده از عکس رادیولوژی تا مغز هدایت خواهد کرد. پزشک از طریق تزریق وریدی رنگ مخصوصی را به بدنتان تزریق می‌کند تا عروق خونی در عکس رادیولوژی مشخص باشند. پزشک می‌تواند در حین سی تی اسکن یا اسکن MRI نیز از این رنگ استفاده کند تا عروق خونی واضح دیده شده و جریان خون هایلایت شود.

– نورالژی عصب سه قلو. از سی تی اسکن یا اسکن MRI برای ساخت تصاویری از فیبرهای عصبی استفاده می‌شود تا ناحیه هدفی را برای درمان نورالژی عصب سه قلو انتخاب کند.

• محاسبه دوز دارو: درمان، دوز پرتو و میزان تمرکز اشعه‌ها برای درمان این نواحی را محاسبه کنند. این فرآیند محاسبه می‌تواند یک الی دو ساعت طول بکشد. در طول این زمان شما می‌توانید در اتاق دیگری ریلکس کنید ولی فریم همچنان باید به سرتان متصل باشد.

حین جراحی

غالباً برای کودکان در حین آزمایشات تصویربرداری و در حین جراحی از بیهوشی عمومی استفاده می‌شود. معمولاً بزرگسالان هشیار هستند ولی برای آنها از داروی آرام بخش استفاده می‌شود تا به آنها کمک کند راحت‌تر باشند.

• گامانایف: اگر برای شما از دستگاه گامانایف استفاده شود، روی تخت در حالت دراز کش قرار می‌گیرد و به داخل دستگاه فرستاده می‌شوید، فریم سر شما به طور کاملاً امن به فریم تخت متصل خواهد شد. ماشین در طول درمان حرکتی نخواهد داشت، در عوض این تخت است که داخل ماشین حرکت می‌کند. عمل می‌تواند کمتر از یک ساعت تا حدود 4 ساعت طول بکشد که به اندازه و شکل هدف بستگی دارد.
• رادیوجراحی استریوتاکتیک با دستگاه لیناک: بیمار روی یک تخت دراز می‌کشد که روی سطح آن با مهره‌های کوچکی پوشانده شده تا بدن را با کمک مکش ثابت نگاه دارد. یک ورق پلاستیکی روی بدن بیمار انداخته می‌شود تا بیمار را در جای خود ثابت نگاه داشته و حرکت وی را در طول جراحی به حداقل برساند. بر خلاف گامانایف، این دستگاه لیناک است که حرکت می‌کند و در طول جراحی اطراف هدف می‌چرخد تا پرتوها را از زوایای مختلفی به هدف بتاباند. شما و تخت زیرتان هیچ حرکتی نخواهید داشت. این درمان کمتر از یک ساعت طول می‌کشد. در حین این جراحی:
  • هیچ احساسی از پرتوتابی نخواهید داشت.
  • هیچ صدایی از دستگاه نخواهید شنید.
  • می‌توانید از طریق یک میکروفون با پزشک صحبت کنید.

پس از جراحی

پس از جراحی می‌توانید انتظار موارد زیر را داشته باشید:

• فریم سر، در صورت نصب، برداشته خواهد شد. اندکی خونریزی را حساسیت در نقطه‌ای که فریم به سرتان پیچ شده بود خواهید داشت.
• اگر پس از جراحی دچار سردرد، حالت تهوع یا استفراغ شدید، داروهای مناسبی برایتان تجویز خواهد شد.
• می‌توانید پس از عمل مواد خوراکی مصرف کنید.

نتایج

تأثیر درمان با رادیوجراحی استریوتاکتیک به تدریج رخ می‌دهد، که به عارضه تحت درمان بستگی دارد:

• تومورهای خوش خیم (از جمله شوانوما وستیبولار): پس از رادیوجراحی استریوتاکتیک، تومور در عرض دوره 18 ماه الی 2 ساله کوچک شده، ولی هدف اصلی درمان برای تومورهای خوش خیم پیشگیری از رشد تومور در آینده است.
• تومورهای بدخیم: تومورهای سرطانی (بدخیم) شاید سریع‌تر کوچک شوند، غالباً در عرض چند ماه.
• ناهنجاری‌های شریانی مغزی: پرتودرمانی باعث می‌شود تا عروق خونی ناهنجار در ناهنجاری شریانی مغزی ضخیم شوند و از بین بروند. این پروسه می‌تواند دو سال یا بیشتر طول بکشد.
• نورالژی عصب سه قلو: رادیوجراحی استریوتاکتیک جراحتی ایجاد می‌کند که انتقال سیگنال‌های درد را در طول عصب سه قلو مسدود می‌کند. برخی افراد در عرض چند روز دردشان تسکین می‌یابد برای برخی دیگر این مسئله تا چند ماه طول می‌کشد.

خطرات و عوارض رادیو درمانی استریوتاکتیک

رادیوجراحی استریوتاکتیک به برش جراحی نیاز ندارد، به همین دلیل خطر کمتری نسبت به جراحی‌های سنتی دارد. در جراحی سنتی، احتمال بروز عوارض بیهوشی، خونریزی و عفونت وجود دارد. عوارض اولیه یا عوارض جانبی این درمان معمولاً موقتی است. این عوارض عبارتند از:

• خستگی خستگی خفیف یا مفرط در چند هفته پس از رادیوجراحی استریوتاکتیک معمول است.س
• تورم تورم در مغز یا نزدیک به ناحیه درمان می‌تواند باعث بروز علائم بالینی و نشانه‌هایی شود از جمله سردرد، تهوع و استفراغ. پزشک می‌تواند برایتان داروهای ضد التهاب (کورتیکو استروئید) تجویز کند تا از بروز چنین مشکلاتی پیشگیری نماید یا در صورت بروز علائم را درمان کند.
• بروز مشکلاتی در پوست کف سر و موها. پوست کف سر در نواحی اتصال دستگاه به سر ممکن است قرمز، ملتهب یا حساس شود. برخی افراد بطور موقتی اندکی از موهای خود را از دست می‌دهند.

در موارد نادر، برخی افراد عوارض جانبی ثانویه را تجربه می‌کنند، از جمله مشکل مغزی یا نورولوژیکی دیگر که ماه‌ها پس از درمان بروز می‌کند.