درمان قطعی صرع کودکان با تشخیص به موقع با دارو و جراحی

صرع یک اختلال عصبی است که مغز و سیستم عصبی را درگیر می‌کند و باعث تجربه تشنج‌ها می‌شود که از مغز شروع می‌شود. مغز از میلیون‌ها سلول عصبی تشکیل شده است که از سیگنال‌های الکتریکی برای کنترل افکار، حواس و عملکردهای بدن استفاده می‌کنند. در صورتی که اختلالی در انتقال این سیگنال‌ها رخ دهد، فرد مبتلا به صرع تشنج می‌کند.

انواع صرع در کودکان

صرع در کودکان بر اساس نوع تشنج تقسیم بندی می شود. انواع صرع در کودکان عبارتند از:

تشنج عمومی

تشنج عمومی هر دو سمت مغز یا گروه‌هایی از سلول‌های هر دو طرف مغز را به طور همزمان درگیر می‌کند. تشنج عمومی یا گسترده از گذشته تاکنون کاربرد داشته است و هنوز هم برای اشاره به انواع مختلف صرع مانند تشنج تونیک ـ کلونیک، تشنج غائب یا اتونیک به کار برده می‌شود.

تشنج کانونی

اصطلاح کانونی به جای جزئی و برای اشاره دقیقتر به محل شروع تشنج به کار برده می‌شود. تشنج‌های کانونی از یک ناحیه یا گروه‌های سلولی یک طرف مغز شروع می‌شود.

• تشنج کانونی در حالت هوشیار بودن: بیمار هوشیار است و می‌داند که دچار تشنج شده است. این نوع تشنج در گذشته تشنج جزئی ساده گفته میشد.
• تشنج کانونی همراه با مختل شدن هوشیاری: بیمار گیج است یا هوشیاریاش به نحوی حین تشنج کانونی مختل شده است. این نوع تشنج در گذشته تشنج جزئی پیچیده گفته می‌شد.

تشنج با محل شروع نامشخص

اگر شروع تشنج نامشخص باشد، به آن به عنوان “تشنج با شروع ناشناخته” اشاره می‌شود. همچنین، اگر هیچ شاهدی در زمان شروع تشنج حاضر نباشد، مانند وقوع تشنج در شب یا وقتی فرد در تنهایی زندگی می‌کند، آن را نیز به عنوان “تشنج ناشناخته” تشخیص می‌دهند. با این حال، پس از به دست آوردن اطلاعات بیشتر درباره تشنج، ممکن است آن را به عنوان یکی از گونه‌های عمومی یا کانونی تشخیص دهند.

علل صرع

طیف وسیعی از علل گوناگون برای بروز انواع مختلف تشنج وجود دارد. این علل گاهی اوقات پیچیده است و تشخیص دادن آن‌ها دشوار است. وجود یک یا چند مورد از عامل‌های خطر زیر می‌تواند منجر به شروع تشنج شود:

• استعداد ژنتیکی که از یکی از والدین یا هر دو به کودک به ارث میرسد.
• استعداد ژنتیکی که ارثی نیست، اما ناشی از ایجاد تغییری جدید در ژن‌های فرد است.
• تغییر ساختاری در مغز: برای مثال وجود مشکل در رشد مغز یا آسیب دیدن مغز در اثر ضربه مغزی، عفونت‌هایی مانند مننژیت، سکته مغزی  یا تومور
• تغییرات ساختاری ناشی از عارضه‌های ژنتیکی مانند توبروس اسکلروزیس یا نوروفیبروماتوز که بر رشد مغز اثر می‌گذارد.

نشانه‌های صرع در کودکان

• مبهوت و بی‌توجه به نظر رسیدن، دچار فراموشی شدن، نامفهوم حرف زدن یا جواب ندادن
• زمین خوردن ناگهانی، تلوتلو خوردن مداوم یا دست و پا چلفتی شدن غیرعادی
• انجام دادن حرکات مکرر و غیرعادی مانند تکان دادن سر یا چشمک زدن سریع
• دل درد ناگهانی که گیجی و خواب‌آلودگی را به دنبال دارد
• تحریک پذیری و خواب‌آلودگی غیرعادی هنگام بیدار شدن از خواب
• شکایت داشتن مداوم از عجیب بودن شکل‌ها، صداها، مزه‌ها بوها یا حس‌ها
• عصبانیت یا ترس ناگهانی و مکرر
• خم و راست شدن مداوم نوزادان در حال نشسته
• نوزادی که به پشت خوابیده است، با هر دو دستش از اشیاء می‌گیرد و دست‌ها را مشت می‌کند.

تشخیص صرع

پزشکان بیماری یا عارضه را بر مبنای نشانه‌ها یا علائم بروز یافته تشخیص می‌دهند. صرع معمولاً زمانی تشخیص داده میشود که تشنج بیشتر از یک بار و بدون دلیل موجه مانند تب یا آسیب‌دیدگی رخ داده باشد. کودکانی که مبتلا به صرع تشخیص داده نشده‌اند، اما بدون تحریک دچار تشنج می‌شوند، باید به سرعت به اورژانس منتقل شوند و در اولین فرصت به متخصص اطفال مراجعه کنند. چنانچه کودک دوباره دچار تشنج شود، باید توسط متخصص مغز و اعصاب اطفال، یعنی متخصصی معاینه شود که در زمینه مدیریت تشنج و صرع تخصص دارد. اگرچه فرایند تشخیص صرع تمام کودکان یکسان نیست، میتوان گفت که تشخیص صرع از مراحل اصلی زیر تشکیل میشود:

• بررسی دقیق پرونده پزشکی بیمار: پزشک سوالاتی را درباره بارداری و زایمان مادر، سابقه صرع در خانواده، سابقه تب بالا، آسیب‌دیدگی جدی سر و یا دوره‌های خیره شدن، بی‌توجهی یا نگه داشتن نفس می‌پرسد.
• توصیف دقیق تشنج‌ها: فرد یا افرادی که در زمان تشنج کودک حاضر بوده‌اند، باید به پزشک کمک کنند.
• معاینه بالینی: وضعیت روانی، عصبی و قلبی کودک ارزیابی میشود.
• آزمایش خون: آزمایش خون برای تعیین علل احتمالی صرع و تشخیص بیماری‌های جدی دیگر انجام میشود.
• سی تی اسکن یا توموگرافی محوری رایان‌های (CAT) : تصویربرداری از مغز مشخص می‌کند که آیا بیماری یا ضایعه عصبی حاد علت تشنج است یا خیر.
• نوار مغزی (الکتروانسفالوگرام یا EEG) : نوار مغزی برای برآورد خطر عود تشنج و تعیین نوع تشنج و سندرم صرع گرفته میشود.
• ام آر آی (MRI یا تصویربرداری تشدید مغناطیسی): چنانچه تشنج‌های کودک به تازگی شروع شده باشد یا احتمال داده شود که تشنج از بخش خاصی از مغز شروع می‌شود، ام آر آی روش بهتری برای تصویربرداری تشخیصی از مغز خواهد بود.پزشک بعد از معاینه، آزمایش و مدتی تحت نظر گرفتن بیمار تشخیص می‌دهد که آیا کودک مبتلا به صرع است یا خیر.

کمک های اولیه بعد از تشنج در اثر صرع

کمک‌های اولیه برای کودکی که دچار تشنج شده است، معمولاً با هدف حفظ ایمنی و راحتی کودک انجام میشود. توصیه‌های زیر را برای رسیدن به این اهداف رعایت کنید:

• توجه داشته باشید که اکثر تشنج‌ها فقط چند ثانیه تا چند دقیقه طول میکشد و کشنده نیست. خونسردیتان را حفظ کنید و با حرف زدن آرام و مطمئن در طول حمله و بعد از آن به کودکی که دچار تشنج شده است، قوت قلب بدهید.
• چنانچه کودک دچار تشنج عمومی تونیک ـ کلونیک شده باشد، اول باید ایمنی او را تامین کنید. اشیاء تیز یا اشیائی را که ممکن است، روی سر کودک بیفتد، از دسترس دور کنید تا کودک آسیب نبیند. اگر خطر سقوط و افتادن کودک در زمان تشنج وجود دارد، کودک را روی زمین یا روی یک صندلی راحت بخوابانید. پارچه‌ای را تا کنید و زیر سر کودک بگذارید تا اگر کودک سرش را به زمین زد، آسیب نبیند.
• به زمان تشنج دقت کنید. اگر تشنج شدیدتر از معمول بود، کودک آسیب دید یا در حال خفگی بود یا تشنج بیشتر از 5 دقیقه طول کشید، با پزشک تماس بگیرید.
• سعی نکنید که کودک را هنگام تشنج نگه دارید. این کار تشنج را قطع نمیکند و ممکن است خودتان یا کودک آسیب ببینید.
• اگر کودک هنگام حمله تشنج راه می‌رود، او را از خطرهایی مانند رفت و آمد ماشین، بلندی یا لبه سکوی مترو یا قطار دور کنید.
• هیچ چیزی را در دهان کودک در حال تشنج قرار ندهید. این کار خطر خفگی را افزایش می‌دهد. برای این که آب دهان کودک هنگام تشنج تونیک ـ کلونیک باعث خفگیاش نشود، کودک را به پهلو بخوابانید تا آب دهانش روی زمین بریزد.
•  بعد از تمام شدن حمله تشنج کنار کودک بمانید تا حالش عادی شود. در صورت لزوم با فردی که می‌تواند به شما کمک کند، تماس بگیرید.

درمان صرع کودکان

انواع روش های درمانی برای صرع در کودکان عبارتند از:

داروهای ضدصرع

اکثر بیماران مبتلا به صرع برای کنترل حملات تشنج داروهای ضدصرع (AEDs) مصرف می‌کنند. متخصص اطفال درباره این که آیا مصرف داروهای ضدصرع بهترین روش درمان است یا خیر، با والدین صحبت میکند. هرچند داروهای ضدصرع مانع از شروع تشنج می‌شوند، اما نمی‌توانند تشنج شروع شده را متوقف کنند و درمان قطعی صرع نیز به شمار نمی‌آیند. چنانچه داروی ضدصرع مناسب برای کودک تجویز شود، حملات تشنج اکثر کودکان متوقف میشود. مصرف داروهای ضدصرع نیز مانند تمام داروها با عوارض جانبی برای برخی بیماران همراه است. بعضی عوارض جانبی خود به خود و زمانی که بدن به دارو عادت کرد، یا دوز دارو تنظیم شد، از بین میرود. چنانچه نگران بروز عوارض جانبی داروهای ضدصرع هستید، با پزشک اطفال یا پزشک داروساز مشورت کنید. تغییر دادن دارو یا قطع مصرف آن بدون مشورت با پزشک باعث میشود که حملات تشنج دوباره شروع شود یا حتی تشنج‌ها شدیدتر شود. اگرچه داروهای ضدصرع به بسیاری از کودکان مصروع کمک میکند، اما برای تمام کودکان مناسب نیست. چنانچه از مصرف داروهای ضدصرع نتیجه نگیرید، روش‌های دیگری برای درمان صرع کودک امتحان میشود.

رژیم کتوژنیک

چنانچه مصرف داروهای ضدصرع کمکی به متوقف شدن تشنج‌ها نکند، پزشک رژیم کتوژنیک را برای کاهش شدت یا تعداد دفعات تشنج توصیه میکند. این رژیم درمانی پزشکی است که غالباً در کنار داروهای ضدصرع توصیه میشود و پزشک یا متخصص تغذیه بر آن نظارت میکند.

رژیم کتوژنیک برای چه افرادی مناسب است؟

رژیم کتوژنیک برای همه موثر نیست، اما برای درمان انواع مختلف تشنج و سندرم‌های صرع، از جمله صرع میوکلونیک استاتیک، سندرم دراوت، اسپاسم نوزادی و بیماران مبتلا به توبروس اسکلروزیس مفید است. این رژیم با تغذیه نژادهای مختلف سازگاری دارد و برای کودکانی که به لبنیات حساسیت دارند، نیز مناسب است؛ البته این آلرژی دامنه انتخاب غذاها و تنوع غذایی را محدود میکند. متخصص تغذیه رژیم را تنظیم میکند و سعی میکند غذاهایی را انتخاب کند که کودک آنها را دوست داشته باشد. چنانچه کودک دچار مشکلات تغذیه‌ای مختلف باشد یا به عارضه‌ای مبتلا باشد که رژیم غذایی پرچرب برایش مضر باشد، رژیم کتوژنیک توصیه نمی‎شود.

رژیم کتوژنیک چیست؟

رژیم کتوژنیک (KD) یک رژیم غذایی پرچرب با کربوهیدرات پایین و پروتئین کنترل شده است که از دهه 1920 برای درمان صرع به کار برده میشود. این رژیم یک درمان پزشکی است و معمولاً فقط زمانی توصیه میشود که حداقل دو داروی مناسب امتحان شده باشد، اما نتیجه‌ای به دست نیامده باشد. رژیم کتوژنیک یک روش درمانی شناخته شده برای کودکانی است که کنترل صرع آن‌ها دشوار است. درمانهای تغذیه‌ای صرع باید تحت نظر متخصص تغذیه و پزشک مجرب در زمینه درمان صرع رعایت شود.

جراحی صرع

مناسب بودن عمل جراحی برای درمان صرع کودکان به نوع صرع و محل شروع تشنج در مغز بستگی دارد. جراح بخشی از مغز را برمیدارد تا تعداد تشنج‌های کودک کم شود یا تشنج‌ها متوقف شود.

دوران بهبود بعد از جراحی

پزشک کودک را در دوران بهبود بعد از جراحی به دقت تحت نظر میگیرد. چون مدتی طول می‌کشد تا اثر داروی بیحسی کاملاً از بین برود، کودک چند روز نخست بعد از عمل به شدت خسته است و نیاز شدید به خواب دارد. برخی بیمارانی که جراحی مغز انجام میدهند، در هفته نخست بعد از جراحی دچار تشنج میشوند؛ اما این حملات به معنای ناموفق بودن جراحی نیست. تشنج‌های بعد از جراحی نتیجه وارد شدن فشار و استرس مستقیم به مغز در طول جراحی است و ارتباطی با سابقه صرع ندارد. مدت زمان بستری بودن بعد از جراحی صرع به نوع جراحی و نظر پزشک دربارهی روند بهبودی بیمار بستگی دارد. بیماران معمولاً می‌توانند فعالیت‌های روزمره را شش هفته بعد از جراحی از سر بگیرند، البته شرایط تمام بیماران یکسان نیست.

خطرها و عوارض احتمالی جراحی

پس از تمام عمل‌های جراحی خطراتی در ارتباط با چگونگی واکنش نشان دادن بیمار به بیهوشی یا بروز عوارض حین عمل وجود دارد. خطرات جراحی صرع به نوع جراحی بستگی دارد. متداولترین نوع جراحی صرع برداشتن بخشی از لوب گیجگاهی است که از عوارض احتمالی آن میتوان به مشکلات حافظه، کاهش قدرت بینایی، افسردگی یا دیگر اختلالات رفتاری اشاره کرد. احتمال بروز این خطرها در تمام بیماران یکسان نیست و عوارض بروز یافته در بعضی موارد موقتی است. حافظه و وضعیت روانی برخی بیماران بعد از جراحی صرع بهبود می‌یابد. بنابراین قبل از تصمیمگیری برای انجام جراحی حتماً باید با پزشک درباره عوارض احتمالی آن صحبت کنید تا تصمیمی آگاهانه بگیرید.