هیدروسفالی به تجمع مایع در بطن‌های عمیق مغز (بطن مغز) اشاره دارد. افزایش مایع درونی باعث انبساط بطن‌های مغزی میشود و فشاری روی مغز ایجاد می‌کند. مایع مغزی نخاعی از طریق بطن‌های مغزی عبور کرده و مغز و نخاع را شستشو میدهد. با این حال، افزایش فشار مایع مغزی نخاعی، که با هیدروسفالی مرتبط است، میتواند به آسیب دیدن بافتهای مغز و اختلالات متعددی در عملکرد آن منجر شود.
هیدروسفالی سن خاصی ندارد
احتمال بروز هیدروسفالی در هر سنی وجود دارد، اما معمولا شیوع آن در میان نوزادان و افرادی که 60 سال به بالا سن دارند، بیشتر است. درمان جراحی هیدروسفالی میتواند به حفظ سطح طبیعی مایع مغزی نخاعی کمک کند. برای کنترل علائم بیماری یا رفع مشکلات ناشی از هیدروسفالی به روش‌های درمانی متعددی نیاز است.
ارتباط با متخصص
[shortcode-variables slug=”alert”]در صورتی که علائمی مانند بزرگی اندازه سر، سردرد، بی خوابی یا تشنج در خود یا یکی از نزدیکانتان مشاهده کرده‌اید لازم است حتماَ و در اسرع وقت به پزشک مراجعه کرده و مراحل تشخیص و درمان مشکل را پیگیری نمایید تا اگر این علائم به دلیل وجود هیدروسفالی بوده است از بروز عوارض بعدی مانند معلولیت جلوگیری نمایید. برای رزرو وقت ملاقات با [shortcode-variables slug=”name”]، متخصص جراحی مغز و اعصاب می‌توانید با شماره‌های [shortcode-variables slug=”number”] تماس حاصل فرمایید.[shortcode-variables slug=”alert1″]
علل بروز هیدروسفال
بالا رفتن حجم مایع مغزی نخاعی در بطن های مغزی به یکی از دلایل زیر رخ میدهد:
- انسداد: شایعترین مشکل در این موارد، انسداد بخشی از جریان مایع مغزی از یک بطن به بطن دیگر و یا از بطن ها به فضاهای دیگر مغز است.
- ضعیف بودن جذب: در موارد کمتر شایع، در مکانیسمهایی که رگهای خونی را قادر میسازد مایع مغزی نخاعی را جذب نماید مشکل پیش می آید. این اغلب به التهاب بافتهای مغزی در اثر بیماری یا جراحت، مربوط میشود.
- تولید بیش از حد مایع: در موارد نادر مایع مغزی نخاعی سریعتر از آنچه باید جذب شود، تولید میشود.
چه عواملی احتمال هیدروسفالی را بیشتر میکنند؟
در بسیاری از موارد این که دقیقا چه چیزی باعث هیدروسفالی شده است مشخص نمیشود. با این وجود شماری از مشکلات پزشکی و رشدی میتوانند در بروز این وضعیت نقش داشته باشند.
هیدروسفالی در نوزادان
هیدروسفالی اگر از بدو تولد وجود دارد یا اندکی پس از تولد ایجاد شده است، علت آن ممکن است یکی از موارد زیر باشد:
- غیر طبیعی بودن رشد دستگاه عصبی مرکزی که میتواند جریان مایع مغزی نخاعی را بند بیاورد.
- خونریزی در بطنها که میتواند یکی از عوارض تولد زودرس باشد.
- عفونت در رحم در دوران بارداری (مثلا سیفیلیس یا سرخجه) که باعث التهاب در مغز جنین میشود.
عوامل دیگر هیدروسفالی که در هر سنی ممکن است اتفاق بیفتد عبارتند از:
- وجود تومور مغزی یا ضایعه ای در مغز یا طناب نخاعی
- عفونت های دستگاه عصبی مرکزی مانند مننژیت یا اوریون
- خونریزی مغزی در اثر سکته مغزی یا جراحت سر
- جراحت های مغزی
علائم بیماری آب آوردن مغز
اولین چیزی که در نوزادان به چشم می خورد اندازه ی غیر طبیعی و بزرگ سر آنها با رگ های مغزی برآمده است که به سرعت هم می تواند اتفاق بیفتد.
مورد بعدی که خصوصا مادر نوزاد به سرعت می تواند متوجه آن شود، پایین آمدن عنبیه ی چشمان کودک است؛ به طوری که حالتی مثل غروب آفتاب ایجاد می کند.
از عوارض دیگر می توان به حالت تهوع و استفراغ، خواب آلودگی و بی حالی، تحریک پذیری، تشنج، تغذیه ضعیف، و ضعف در تون عضلانی اشاره کرد.
علائم در افراد مسن
در افراد مسن به علت شکل گیری جمجمه و بسته بودن محفظه ی آن، تجمع مایع و فشاری که به مغز می آورد باعث کوچک شدن مغز می شود. در نتیجه ی آن اختلالات حرکتی، کنترلی، و شناختی ای مانند موارد زیر بروز پیدا می کند:
- از دست دادن کنترل ادرار
- ضعف حافظه و از دست دادن پیش رونده ی سایر مهارت های شناختی
- حالت راه رفتن این افراد مانند بیماران پارکینسونی شده و با پاهای نزدیک به هم، قدم های کوتاه برمی دارند.
- از دست دادن تعادل و هماهنگی بدن
علائم در کودکان و جوانان
هنانطور که گفته شد این بیماری در نوزادان و افراد مسن شایع تر است اما در بقیه گروه های سنی هم می تواند بروز پیدا کند.
در کودکان سردرد، دید دوتایی، حرکات غیر عادی چشم، بزرگی سر، حالت تهوع و استفراغ، حالت سستی و عدم تعادل، کاهش اشتها، بی اختیاری ادرار، اختلالات شخصیتی و افت تحصیلی، و همچنین حتی اختلال در تکلم و راه رفتن می تواند اتفاق بیفتد.
در جوانان و افراد میانسال، سردرد، سستی، عدم تعادل، اختلالات دید، بی اختیاری ادرار، و اختلالات شناختی که می توانند فعالیت فرد را در مدرسه یا محل کار تحت تاثیر قرار دهد، شایع تر است.
چه زمانی مراجعه به پزشک الزامی است؟
زمانی که نوزاد یا کودک نوپا با علائم و نشانه‌های زیر مواجه شد باید فورا او را به مرکز پزشکی ارجاع داد:
- گریه کردن با صدای بلند
- اختلال در مکیدن سینه مادر یا شیشه شیر و ناتوانی در غذا خوردن
- استفراغ بی دلیل و مکرر
- عدم تمایل به حرکت دادن سر یا دراز کشیدن
- اختلال در تنفس
- تشنج
در صورت بروز این علائم و نشانه‌ها در هر سنی باید فورا بیمار را به پزشک ارجاع داد. از آنجایی این اختلالات میتوانند منجر به هیدروسفالی شود، تشخیص و درمان به موقع اهمیت بسیار زیادی دارد.
فاکتورهای خطر
تومور یا ضایعه ی مغزی یا نخاعی، عفونت هایی مثل مننژیت یا اوریون که دستگاه عصبی مرکزی را درگیر می کنند، و خونریزی مغزی که در اثر سکته هموراژیک و یا جراحات و سوانح اتفاق می افتند، ریسک فاکتور های بروز این بیماری در بزرگسالان هستند.
عوارض هیدروسفالی
عوارض بلندمدت هیدروسفالی بسیار متغیر هستند و به طور عمومی پیش‌بینی آنها دشوار است. اگر هیدروسفالی در نوزادان بزرگ شود و پیشرفت یابد، ممکن است منجر به ناتوانیهای فکری، جسمی و رشدی شود. در مواردی که وضعیت بیماری به شدت حاد نباشد، درمان مناسب و به موقع میتواند از بروز عوارض جدی جلوگیری کند. به طور کلی، در بزرگسالان و افراد میانسالی که به طور قابل توجهی مهارت‌های فکری و حافظه خود را از دست داده‌اند، میزان بهبود ضعیف است و علائم و نشانه‌های ناشی از بیماری پس از درمان نیز باقی می‌ماند. شدت عوارض به عوامل زیر وابسته است:
- مشکلات مربوط به رشد یا سایر بیماری‌ها
- شدت علائم و نشانه‌های اولیه
- تشخیص و درمان به موقع بیماری
تشخیص هیدروسفالی
معمولا هیدروسفالی براساس موارد زیر تشخیص داده میشود:
- پاسخ بیمار به سوالات پزشک در خصوص علائم و نشانه‌های بیماری
- معاینه فیزیکی بیمار
آزمایشات و عکس برداری‌هایی نیز انجام میشود که عبارتند از:
تست اعصاب
نوع تست اعصاب به سن بیمار بستگی دارد. متخصص مغز و اعصاب سوالات مختلفی را از بیمار می‌پرسد و تست ساده‌ای را در مطب خود انجام میدهد تا بتواند وضعیت عضلات، حرکات بیمار، سطح سلامت او، نحوه عملکرد حواس او را ارزیابی کند.
تصویر برداری از مغز
تصویر برداری از مغز میتواند بزرگ شدن بطن مغز به علت تجمع بیش از حد مایع را نشان دهد. از این تصاویر برای شناسایی علل ابتلا به هیدروسفالی یا سایر اختلالاتی که باعث بروز علائم و نشانه‌های بیماری شده‌اند، استفاده میشود. تست‌های تصویر برداری عبارتند از:
- اولتراسوند: در تصویر برداری اولتراستوند از امواج پر فرکانس صدا برای تولید تصاویر استفاده میشود. معمولا از این روش برای ارزیابی اولیه نوزاد استفاده می‌گردد زیرا یک روش نسبتا ساده و کم خطر است. پزشک دستگاه اولتراسوند را روی نقطه نرم سر کودک یا نوزاد قرار میدهد. اولتراسوند میتواند قبل از تولد و در هنگام انجام معاینات دوران بارداری، وجود عارضه هیدروسفالی را نشان دهد.
- ام آر آی: در این روش از امواج رادیویی و میدان مغناطیسی برای تولید تصاویر سه بعدی یا تصاویر متقاطع از مغز استفاده میشود. بیمار هیچ گونه دردی را احساس نمیکند، اما سر و صدای این دستگاه زیاد است و بیمار باید بدون حرکت روی دستگاه دراز بکشد. برای انجام ام آر آی در کودکان باید از داروی آرام بخش یا بیهوشی استفاده کرد. در برخی از بیمارستان‌ها از یک نوع ام آر آی بسیار سریع برای عکس برداری استفاده میشود که نیازی به بیهوش کردن کودک نیست.
- سی تی اسکن: سی تی اسکن یک فناوری تخصصی است که به کمک اشعه ایکس تصاویری متقاطع از مغز تهیه میشود. فرایند اسکن مغز به صورت فوری انجام میشود و بیمار هیچ گونه دردی را احساس نمیکند. بیمار باید برای انجام این تست به صورت ثابت و بدون هیچ گونه حرکتی روی میز مخصوص دراز بکشد، بنابراین انجام سی تی اسکن در کودکان باید با ماده بیهوشی انجام شود. از معایب سی تی اسکن این است که تصاویر به دست آمده از این روش در مقایسه با ام آر آی از دقت کمتری برخوردار هستند، و بیمار در معرض تشعشع قرار می‌گیرد. معمولا از سی تی اسکن برای ارزیابی اورژانسی مغز و تشخیص فوری هیدروسفالی استفاده میشود.
درمان هیدروسفالی
تکنیک‌های مختلفی میتوانند به حفظ تعادل بدن بیمار کمک کنند، از جمله بازتاب شناسی، طب سوزنی، بیوژنتیک و برخی داروهای انرژی‌زا. ماساژ بیوژنتیک نیز یکی از روش‌های توصیه شده برای درمان هیدروسفالی است، زیرا به تثبیت وضعیت طبیعی اعضا و سیستم‌های بدن کمک می‌کند. همچنین، در طب سنتی روش‌هایی برای کنترل و درمان این بیماری وجود دارد که البته باید تحت نظر یک پزشک انجام شود، مانند استفاده از دم‌کرده‌های گیاهی نظیر دارچین، پونه کوهی و بهار نارنج همراه با عسل و معجون جین سینگ.
رژیم غذایی
مصرف خوراکی‌هایی که غنی از آلکالین هستند میتوانند به کنترل بیماری هیدروسفالی کمک کنند. 80 درصد از رژیم غذایی غنی از آلکالین را مواد غذایی (میوه و سبزیجات) و 20 درصد آن را از غذاهای اسیدی و 80 درصد غذاهای خام (ترجیحا ارگانیک) و 20 درصد آن را غذاهای پخته (سبزیجات و عدم مصرف گوشت و محصولات لبنی) تشکیل میدهد. بیمار باید روزانه مقدار زیادی آب بنوشد، مصرف آب آلکالین و آب سبزیجات به صورت روزانه ضروری است.
شانت مغزی
رایج‌ترین روش درمانی برای بیماری هیدروسفالی، انجام عمل جراحی برای نصب وسیله‌ای است که شانت نامیده میشود. این وسیله به تخلیه مایع از مغز کمک می‌کند. شانت از یک لوله بلند و منعطف تشکیل شده است که دارای یک سوپاپ است و به تخلیه صحیح مایع مغزی نخاعی به درون شکم کمک می‌کند و میزان تخلیه آن را تنظیم می‌کند. قسمت ابتدای لوله درون یکی از بطن‌های مغز قرار داده میشود، سپس به سر دیگر لوله به درون یکی از اعضای بدن هدایت میشود تا بتواند مایع مغزی نخاعی اضافی را به راحتی جذب کند. پزشک میتواند انتهای لوله را درون شکم یا یکی از بطن‌های قلب قرار دهد. افراد مبتلا به هیدروسفالی به سیستم شانت نیاز دارند تا بتوانند زندگی خود را بدون هیچ گونه مشکلی ادامه دهند، این بیماران باید به صورت منظم بررسی شوند و تحت نظر قرار بگیرند.
ونتریکولوستومی اندوسکوپیک بطن سوم
ونتریکولوستومی اندوسکوپیک بطن سوم یک روش جراحی است که در برخی از بیماران برای درمان هیدروسفالی مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این روش، جراح از یک دوربین فیلمبرداری کوچک برای مشاهده قسمت‌های داخلی مغز استفاده می‌کند. جراح در قسمت تحتانی یکی از بطن‌های مغز یا بین بطنها سوراخی را ایجاد می‌کند. تا امکان تخلیه مایع مغزی فراهم شود.
عوارض جراحی
دو روش جراحی فوق میتوانند منجر به بروز عوارض متعددی شوند. گاهی اوقات به علت نقص مکانیکی، انسداد یا عفونت، سیستم شانت نمی‌تواند به خوبی مایع مغزی نخاعی را تخلیه کند یا میزان تخلیه آن را تنظیم نماید. خونریزی و عفونت از عوارض جراحی ونتریکولوستومی است. هر گونه شکست در جراحی نیازمند توجه دقیق، جراحی مجدد یا سایر مداخلات پزشکی است. علائم و نشانه‌های وجود مشکل عبارت است از:
- تب
- تحرک پذیری
- خواب آلودگی و گیجی
- تهوع و استفراغ
- سردرد
- اختلالات بینایی
- قرمزی، تورم، یا حساسیت پوست در مسیر لوله شانت
- درد شکم در مواردی که سوپاپ شانت درون شکم قرار داده میشود.
- عود مجدد علائم و نشانه‌های اولیه هیدروسفالی
سایر روش‌های درمانی
برخی از افراد مبتلا به هیدروسفالی به ویژه کودکان براساس عوارض بلند مدت هیدروسفالی به درمان‌های بیشتری نیاز دارند. تیم پزشکی برای کودکان مبتلا به هیدروسفالی شامل افراد زیر است:
- متخصص اطفال یا متخصص طب فیزیکی، که بر فرایند درمان و مراقبت پزشکی نظارت دارد.
- متخصص مغز و اعصاب اطفال، که در زمینه تشخیص و درمان اختلالات نورولوژیکی کودکان تخصص دارد.
- متخصص کاردرمانی، که در زمینه درمان و بهبود مهارت‌های روزمره مهارت دارد.
- متخصص رشد، که در زمینه رشد کودک و رفتارهای متناسب با سن او، مهارت‌های مدرسه و مهارت‌های بین فردی تخصص دارد.
- متخصص سلامت ذهن مانند روان شناس و روانکاو
- مددکار اجتماعی، که به خانواده‌ها برای دستیابی به خدمات و برنامه ریزی برای امور مربوط به درمان کمک می‌کند.
- معلم خصوصی که در زمینه ناتوانیهای یادگیری، و تعیین نیازهای آموزشی کودک، و تشخیص منابع آموزشی مناسب تخصص دارد.
افراد بزرگسال مبتلا به هیدروسفالی که با عوارض بسیار شدید بیماری مواجه هستند، به خدمات متخصص کار درمانی، متخصص مغز و اعصاب، و سایر متخصصین نیاز دارند.
“کپی فقط با ذکر منبع و لینک بلامانع است”
