بیشتر مننژیوم‌ها یک تومور مغزی خوش خیم و با رشد آهسته هستند که در لایه بیرونی مغز و ستون فقرات تشکیل می‌شوند. مننژیوم شایعترین نوع تومور مغزی غیر سرطانی است و این عارضه بسیار نادر است. اغلب، مننژیوم بدون هیچ علامت واضحی وجود دارد که می‌تواند شناسایی و تشخیص را دشوار کند. تومور ممکن است تنها به طور تصادفی از طریق آزمایش‌های تصویربرداری برای بررسی عارضه‌های دیگر کشف شود.
از آنجایی که تومور به کندی رشد می‌کند، علائم در یک دوره زمانی طولانی ایجاد می‌شوند. بسته به اندازه و محل تومور و اینکه کدام قسمت از مغز یا ستون فقرات تحت تأثیر قرار گرفته است، علائم متفاوت خواهد بود. مننژیوم پاراساژیتال می‌تواند منجر به علائمی مانند سردرد، تشنج و ضعف اندام شود. فشار داخل جمجمه ممکن است افزایش یافته و منجر به تورم عصب بینایی (پاپیلودم) و تاری دید شود. سایر نقص‌های بینایی نیز ممکن است رخ دهند.
گزینه‌های درمانی بسته به اندازه و محل تومور، سلامت کلی شما و سرعت رشد تومور متفاوت است. متداول‌ترین رویکردهای درمانی عبارتند از: انتظار آگاهانه، برداشتن جراحی و پرتو درمانی یا ترکیبی از این گزینه‌ها. دکتر مرادی با شما همکاری خواهد کرد تا یک برنامه درمانی مناسب با وضعیت شما ایجاد کند.
مننژیوم چیست؟
مننژیوم شایعترین تومور اولیه مغز است که بیش از 30٪ از کل تومورهای مغزی را تشکیل می‌دهد. مننژیوم از مننژ شروع میشود، سه لایه بافت بیرونی که مغز را درست زیر جمجمه پوشانده و محافظت می‌کند.
مننژیوم‌ها از لایه میانی مننژ به نام عنکبوتیه رشد می‌کنند. آنها به کندی رشد می‌کنند و ممکن است سال‌ها قبل از شناسایی وجود داشته باشند. گاهی اوقات پزشکان به طور اتفاقی مننژیوم را در اسکن تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) از سر یا نخاع می‌یابند.
انواع مننژیوم
- مننژیوم کانوکیستی: در سطح مغز مستقیماً زیر جمجمه رشد می‌کند. مننژیوم‌های کانوکیستی که تقریباً 20 درصد از مننژیوم‌ها را تشکیل می‌دهند، ممکن است تا زمانی که تومور به اندازه کافی بزرگ نشده باشد که به مغز فشار بیاورد، علائمی نداشته باشد.
- مننژیوم پارساژیتال فالسین: این تومورها در دو طرف مغز قرار گرفته‌اند.
- مننژیوم داخل عروق: این نوع تومور مننژیوم در داخل عروق بطن مغز جایی که مایع مغزی ونخاعی را حمل می‌کنند، رشد می‌کند. این تومور سبب انسداد مایع مغزی و نخاعی وسردرد و سرگیجه در فرد میشود.
- تومور مننژیوم پایه جمجمه: این تومورها همان طور که از نامشان مشخص است، روی یا نزدیک استخوان جمجمه در نزدیکی پایه‌های جمجمه رشد می‌یابند. برداشتن آنها از طریق جراحی دشوارتر از مننژیوم‌های کانوکیستی است.
- مننژیوم با درگیری کره چشم: در پایه جمجمه پشت چشم ایجاد میشود. تقریباً 20 درصد مننژیوم‌ها از مننژیوم با درگیری کره چشم تشکیل شده‌اند.
- مننژیوم شیار بویایی: در امتداد اعصابی که بین مغز و بینی قرار دارند تشکیل میشود و حدود 10 درصد مننژیوم‌ها را تشکیل می‌دهد. این نوع تومور می‌تواند باعث از دست دادن بویایی شود و به اندازه‌ای بزرگ شود که بینایی را دچار مشکل کند.
- مننژیوم پتروس/ حفره خلفی: در قسمت زیرین مغز تشکیل میشود و تقریباً 10 درصد مننژیوم‌ها را تشکیل می‌دهد. می‌تواند به اعصاب جمجمه فشار بیاورد و باعث مشکلات صورت و شنوایی شود. مننژیوم‌های پتروس می‌توانند بر روی عصب سه قلو فشار بیاورند و باعث ایجاد بیماری به نام نورالژی تریژمینال شوند.
- مننژیوم سوپراسلار: از پایه جمجمه در نزدیکی غده هیپوفیز و عصب بینایی ایجاد میشود. تومورهای این ناحیه می‌توانند باعث مشکلات بینایی و اختلال در عملکرد غده هیپوفیز شوند.
- مننژیوم راجعه: هر مننژیوم ممکن است عود کند. هنگامی که مننژیوم عود می‌کند، ممکن است به همان درجه یا شکل تهاجمی‌تر یا بدخیم باشد.
علائم رایج
علائم مننژیوم بسته به اندازه و محل تومور متفاوت است. از آنجایی که مننژیوم‌ها به کندی رشد می‌کنند، علائم اغلب در طول زمان ایجاد می‌شوند. این موضوع می‌تواند باعث شود که علائم اولیه به راحتی نادیده گرفته شوند. بسیاری از افراد هرگز علائمی را احساس نمی‌کنند.
با رشد تومور، می‌تواند به بافت نرم مغز فشار وارد کند و در نهایت در بافت مغز رشد کند. همانطور که تومور فشار بیشتری به مغز وارد می‌کند، علائم عصبی ممکن است ظاهر شوند. علائم ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- سر درد: این شایعترین علامت مننژیوم است. اکثر افراد مبتلا، می‌گویند که سر دردشان یک درد کسل کننده و گاهی ضربان‌دار است. بیشتر اوقات، درد در جلوی سر، در هر دو سمت چپ و راست احساس میشود. با این حال، درد در سمتی که تومور وجود دارد اغلب کمی بدتر است. این سر دردها در صبح هنگام بیدار شدن بیمار بدتر می‌شوند و به تدریج در طول روز بهبود می‌یابند.
- از دست دادن بویایی: مننژیوم‌های جلوی مغز می‌توانند بر روی اعصابی که اطلاعات بو را ارسال و دریافت می‌کنند فشار وارد کنند.
- تغییرات در بینایی: از دست دادن جزئی یا کلی بینایی که اغلب در یک چشم اتفاق می‌افتد، می‌تواند نشانه‌ای از فشار تومور به عصب بینایی باشد. همچنین ممکن است متوجه شوید که دیدتان تار میشود یا شروع به دوبینی می‌کنید.
- از دست دادن شنوایی: اگر تومور عصب مسئول شنوایی را تحت تأثیر قرار دهد، ممکن است شنوایی‌تان را از دست بدهید یا کم شنوا شوید.
- تغییرات در افکار یا شخصیت: مننژیوم‌های بزرگ ممکن است بر عملکرد شناختی تأثیر بگذارند و نحوه تفکر یا واکنش افراد به موقعیت‌های خاص را تغییر دهند. به عنوان مثال، برخی از افراد به راحتی عصبانی می‌شوند یا علاقه خود را به یک سرگرمی یا سایر فعالیت‌های مورد علاقه از دست می‌دهند. از دست دادن حافظه و مشکل در تمرکز نیز می‌تواند از علائم این عارضه باشد.
- تشنج: حدود 20 تا 50 درصد از افرادی که مننژیوم دارند، تشنج را تجربه می‌کنند. برخی از افراد تشنج‌های کمتری را تجربه می‌کنند که فقط برای چند ثانیه بینایی یا گفتار آنها را تحت تاثیر قرار می‌دهد. برخی دیگر ممکن است غش کنند، بدنشان سفت شود یا تکان‌های غیرقابل کنترل عضلانی را تجربه کنند.
علائم نادر
تنها 10 درصد از تمام مننژیوم‌ها در امتداد ستون فقرات تشکیل می‌شوند. هنگامی که تومور روی ستون فقرات ظاهر میشود، علائم نیز ممکن است متفاوت باشد.
با بزرگتر شدن مننژیوم یا فشار بر عصب در ستون فقرات، علائمی مانند درد یا حتی فلج در قسمت آسیب دیده بدن ممکن است ظاهر شود.
علائم شایع مننژیوم ستون فقرات عبارتند از:
- امواج معده درد شدید
- مشکل در ادرار کردن یا تخلیه روده‌ها
- مشکل در راه رفتن
- از دست دادن حس در بازوها یا پاها
- درد قفسه سینه
عوارض
مانند هر شرایط پزشکی، در این عارضه نیز احتمال بروز عوارض وجود دارد. گاهی اوقات عوارض ناشی از خود این بیماری است. در مواقع دیگر عوارض ناشی از درمان است. از آنجایی که درمان مننژیوم اغلب شامل برداشتن جراحی میشود، خطر عوارض طولانی مدت بیشتر است.
برخی از عوارض طولانی مدت مننژیوم عبارتند از:
- مشکل در تمرکز
- از دست دادن حافظه
- تغییرات در شخصیت
- ضعف در بازوها یا پاها
- مشکل در درک زبان
- تشنج
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد
اینکه فرد مبتلا به مننژیوم شرایطی را تجربه کند که در آن به مراقبت‌های اضطراری نیاز داشته باشد، بسیار نادر است. از آنجایی که این تومورها آهسته رشد می‌کنند، علائم معمولاً در یک دوره طولانی بدتر می‌شوند. در طول این مدت، پزشکان اغلب قبل از اورژانسی شدن مشکل، علت را پیدا می‌کنند.
بسیاری از افراد به دکتر مراجعه می‌کنند زیرا با درد سر شدید، سردرد مزمن یا عفونت سینوس روبرو هستند. در طول معاینه، پزشک ممکن است توصیه کند که یک آزمایش ام آر آی یا سی تی اسکن انجام دهید تا به تشخیص مشکل کمک کند. در هنگام اسکن، پزشک ممکن است به طور تصادفی یک مننژیوم را تشخیص دهد.
اگر پزشک مننژیوم را تشخیص داد و شما هیچ علامتی ندارید، این معمولاً نشانه‌ای خوب است. به طور معمول، این بدان معنی است که تومور کوچک است و همچنین از مناطق حساس مغز دور قرار دارد. بسیاری از افرادی که مننژیوم کوچک و بی‌علامت دارند، نیاز به آزمایش ام آر آی سالانه دارند تا مطمئن شوند که هیچ تغییری رخ نمی‌دهد.
بنابراین، اگر شما یا عزیزانتان با سردردهای مداومی روبرو هستید که بهبود نمی‌یابند یا بدتر می‌شوند، یا علائم عصبی مانند تغییر شخصیت، تشنج یا تغییر ناگهانی در بینایی یا شنوایی شدید را تجربه می‌کنید، باید با ارائه دهنده خدمات بهداشتی خود مشورت کنید تا علت علائم شما تعیین شود.
درمان مننژیوم پاراساژیتال
خوشبختانه، اکثر افراد مبتلا به مننژیوم می‌توانند پس از درمان، زندگی طولانی و سالمی داشته باشند. میزان بقای 10 ساله پس از درمان تومور خوش خیم 84 درصد است و افراد مبتلا به مننژیوم سرطانی نرخ بقای 10 ساله 62 درصدی دارند.
درمان مننژیوم بسته به اندازه و محل تومور، علائم و سلامت کلی شما متفاوت است. رایج‌ترین گزینه‌های درمانی عبارتند از: جراحی، پرتودرمانی، انتظار مراقب یا ترکیبی از اینها.
در این بخش به بررسی رویکردهای درمانی رایج برای مننژیوم می‌پردازد.
انتظار آگاهانه
در صورتی که مننژیوم علائم دردسرساز ایجاد نمکند، ارائه دهنده مراقبت‌های بهداشتی شما ممکن است رویکردی به نام انتظار آگاهانه یا نظارت فعال را توصیه کند.
این روش بیشتر در بیمارانی با رشد کوچکتر از 3 سانتی متر که به اندازه یک انگور است و هیچ علامتی ندارند استفاده میشود. اگر علائمی دارید اما تأثیر شدیدی بر زندگی شما نمی‌گذارد، همچنان باید صبوری کنید.
با این رویکرد درمانی، باید انتظار داشته باشید که به ارائه دهنده مراقبت‌های بهداشتی خود مراجعه کنید و هر شش ماه تا یک سال، شاید هم بیشتر، یک اسکن رزونانس مغناطیسی (MRI) انجام دهید.
در طی این مراجعات پی در پی، پزشک شما تغییرات تومور را بررسی می‌کند. پزشک همچنین از شما می‌پرسند که آیا تغییراتی در علائم شما یا علائم جدیدی ایجاد شده است. همچنین ممکن است پزشک آزمایشاتی را برای بررسی عملکرد عصبی انجام دهد و ممکن است از شما خواسته شود که راه بروید یا با چشمان بسته روی پاهایتان بایستید تا تعادل و هماهنگی شما را بررسی کند.
تست رفلکس چیست؟
در طول معاینه، پزشک احتمالاً چند آزمایش سریع و بدون درد برای بررسی رفلکس‌های شما انجام می‌دهد. رفلکس‌ها حرکات غیرارادی ماهیچه‌ای هستند که بدن شما به طور خودکار انجام می‌دهد. آزمایشات احتمالی که ممکن است انجام شوند عبارتند از:
- با چکش کوچک روی زانو یا مچ پا ضربه زده میشود.
- نوری را به چشمان شما می‌تابانند تا مطمئن شوند که عکس العمل مناسب نشان می‌دهند.
این تست‌ها ممکن است کوچک، احمقانه یا بی‌اهمیت به نظر برسند. با این حال، آنها می‌توانند هر گونه تغییر ظریف در سیستم عصبی شما را که ممکن است هنوز متوجه آن نشده باشید به پزشک شما نشان دهند.
اگر همه چیز یکسان است، می‌توانید با برنامه انتظار آگاهانه ادامه دهید. با این حال، اگر تغییراتی وجود داشته باشد، پزشک شما احتمالاً شروع به بحث در مورد سایر گزینه‌های درمانی یا افزایش دفعات ملاقات شما خواهد کرد.
جراحی
جراحی رایج‌ترین گزینه درمانی بعدی برای مننژیوم است. در حالی که جراحی تهاجمی‌ترین گزینه است و با خطراتی همراه است، اما بهترین شانس برای از بین بردن کل تومور و کاهش فرصت بازگشت تومور است.
اکثر مننژیوم‌ها با استفاده از یک روش جراحی به نام کرانیوتومی برداشته می‌شوند. در طول کرانیوتومی، جراح مغز و اعصاب برشی را در پوست سر ایجاد می‌کند. سپس تکه‌ای از جمجمه را برمی‌دارند تا بتوانند مغز و همچنین تومور را ببینند.
در طول این عمل، جراح تا حد امکان تومور را برمی‌دارد. هدف کلی از جراحی برداشتن هر چه بیشتر تومور بدون آسیب رساندن به مغز است. اکثر موارد یکی از دو نتیجه ممکن را دارند:
- برداشتن کامل: در بهترین شرایط، پزشک می‌تواند کل تومور را خارج کند و چیزی از تومور باقی نمی‌ماند. اگر این اتفاق بیفتد، احتمالاً نیازی به درمان بعدی ندارید. تنها پیگیری شما اسکن ام آر آی حداقل یک بار در سال، شاید هم بیشتر، برای اطمینان از عدم رشد مجدد مننژیوم است.
- برداشتن جزئی: در این مورد، ممکن است بخش کوچکی از تومور برای حفظ بافت مغز باقی بماند. در این نتیجه، بسته به شرایط شما ممکن است برای از بین بردن سلول‌های تومور باقی مانده نیاز به درمان پرتودرمانی داشته باشید.
اگر تومور بدخیم یا سرطانی در نظر گرفته شود، پس از جراحی نیز به پرتو نیاز خواهید داشت.
این یک جراحی جدی است. معمولاً حدود سه تا شش ساعت طول می‌کشد. با این حال، این احتمال وجود دارد که بسته به شرایط فردی بیشتر طول بکشد. همچنین نیاز به بستری چند روزه در بیمارستان و در برخی موارد، توانبخشی یا فیزیوتراپی به عنوان بخشی از روند بهبودی دارد.
پرتو
پرتودرمانی بیشتر به عنوان درمان بعد از جراحی استفاده میشود. هدف از پرتو، از بین بردن سلول‌های تومور باقی مانده و جلوگیری از بازگشت تومور است.
در حالی که پرتو درمانی عمدتاً پس از جراحی انجام میشود، این روش درمانی نیز می‌تواند اولین و تنها درمان مورد استفاده برای برخی افراد باشد. برای کسانی که تومورهای بسیار کوچک دارند، پرتو درمانی ممکن است تنها درمان مورد نیاز باشد؛ و در کسانی که تومورهای غیرقابل جراحی دارند، ممکن است از پرتو برای کاهش رشد تومور استفاده شود.
کسانی که تومورهای بسیار بزرگ دارند ممکن است نیاز داشته باشند قبل از جراحی، برای کاهش خطر آسیب مغزی، با پرتودرمانی شروع کنند. دو گزینه برای پرتودرمانی در درمان مننژیوم وجود دارد:
پرتو درمانی به صورت سنتی
پرتو درمانی به صورت سنتی رایج‌ترین شکل پرتو درمانی است. در طول این نوع درمان، پرتوهای انرژی بالا به ناحیه تومور هدایت می‌شوند تا سلول‌های تومور را از بین ببرند. پنج روز در هفته به مدت پنج تا شش هفته دوزهای کمی از پرتو را دریافت خواهید کرد.
نقطه ضعف این نوع پرتو درمانی، ناتوانی در دریافت پرتو در یک مکان کوچک بدون آسیب رساندن به بافت مجاور است. به همین دلیل است که رادیوسرجری استریوتاکتیک برای درمان مننژیوم‌ها وارد عمل میشود.
رادیوسرجری استریوتاکتیک
رادیوسرجری استریوتاکتیک درمانی است که به تیم مراقبت‌های بهداشتی این امکان را می‌دهد تا به دستگاه تخصصی بگوید که تومور کجاست و پرتوهای ریز متعدد را مستقیماً روی تومور متمرکز کند.
توانایی برنامه ریزی رادیوسرجری استریوتاکتیک در یک ناحیه دقیق به معنای آسیب کمتر به بافت مغز در اطراف تومور است. وقتی نوبت به مغز می‌رسد، آسیب کمتر بافتی به معنای شانس بهتر برای درمان بدون آسیب مغزی است.
در زمینه رادیوسرجری استریوتاکتیک، ماشین‌ها و روش‌های مختلفی وجود دارد که ممکن است برای درمان مننژیوم استفاده شود، مانند موارد زیر:
- پروتون بیم تراپی جدیدترین روش رادیوسرجری است. این روش از پروتون‌ها برای کشتن سلول‌های تومور به جای اشعه ایکس استفاده می‌کند. این شکل از درمان فقط در تعداد معدودی از بیمارستان‌ها انجام میشود اما همچنان در حال افزایش محبوبیت است.
- رادیوسرجری گاما نایف نوعی رادیوسرجری است که از پرتوهای متمرکز گاما استفاده می‌کند. نشان داده شده است که در تومورهای خوش خیم یا بدخیم تا اندازه 4 سانتی متر موثر است.
- شتاب دهنده خطی (LINAC) نوع دیگری از دستگاه است که تشعشعات انرژی بالایی را با الکتریسیته ایجاد می‌کند و سپس به طور دقیق تومور را هدف قرار می‌دهد.
درمان مننژیوم می تواند ترسناک باشد. قبل از شروع درمان، مطمئن شوید که از هدف هر درمان، همراه با عوارض جانبی احتمالی آن مطلع هستید. مطمئن شوید که نگرانی‌های‌تان را با تیم مراقبت های بهداشتی خود در میان بگذارید. آنها آنجا هستند تا به سوالات شما پاسخ دهند و شما را به سمت پشتیبانی و منابع مورد نیاز راهنمایی کنند. همچنین مهم است که در این مدت دوستان و عزیزانی داشته باشید که به آنها تکیه کنید، بنابراین با عزیزانتان تماس بگیرید و به آنها اطلاع دهید که در چه شرایطی هستید.
بهبودی پس از درمان مننژیوم نیز می‌تواند یک فرآیند باشد. برخی از افراد پس از جراحی مغز با ضعف عضلانی، مشکلات هماهنگی یا مشکلات گفتاری دست و پنجه نرم خواهند کرد، بنابراین ممکن است به فیزیوتراپی یا کاردرمانی یا گفتار درمانگر نیاز داشته باشید تا به شما در بازگشت به زندگی سالم و فعال کمک کند. بسیاری از افراد پس از درمان مننژیوم می‌توانند زندگی طولانی و رضایت بخشی داشته باشند.
