برای آشنایی با بیماری فشار بالای مغز بهتر است ابتدا با ساختار مغز و جمجمه آشنا شویم. مغز اصلی‌ترین بخش در جمجمه است و تقریبا ۸۰ درصد از فضای آن را اشغال می‌کند. ۲۰ درصد باقی‌مانده را هم خون داخل مغزی و مایع مغزی نخاعی فرا می‌گیرند.
آنچه مسلم است این موضوع است که بخش‌های داخل جمجمه باید همیشه در حالت تعادل با هم قرار داشته باشند تا بتوانند عملکرد صحیحی را نشان دهند وگرنه با بالا یا پایین رفتن حجم یکی از آنها اختلالات بروز می‌کند. در بیماری فشار بالای مغزی میزان مایع مغزی نخاعی بیشتر از حجم ۱۰ درصدی آن می‌شود و چون جمجمه گنجایش لازم را ندارد، به بافت مغز و عصب‌ها فشار وارد می‌شود و مشکلاتی را برای فرد ایجاد می‌کند.
چرا باید ICP را جدی بگیریم؟
افزایش فشار داخل مغز ممکن است به دلایل مختلفی از جمله عوامل محیطی، بیماری‌ها، عوامل عصبی و احساسی رخ دهد. افزایش فشار درون جمجمه یک وضعیت خطرناک است و نیازمند تشخیص و درمان فوری می‌باشد. تشخیص و درمان به موقع می‌تواند از وقوع عوارض جدی مانند کما و مرگ جلوگیری کند. پس از تشخیص علت افزایش فشار مغز، پزشک ممکن است از داروهای کاهش تورم مغز، کاهش فشار خون و کاهش مایع نخاعی مغزی استفاده کند. در صورت عدم پاسخ به درمان دارویی، روش‌های دیگری مانند خروج مایع نخاعی مغز و کاشت شانت ممکن است در نظر گرفته شود. در صورتی که افزایش فشار مغز ناشی از وجود تومور باشد، احتمالاً نیاز به جراحی برداشت تومور وجود دارد.
ارتباط با ما
[shortcode-variables slug=”alert”]برای اطلاع بیشتر از بیماری افزایش فشار درون جمجمه‌ای و راه‌های درمان آن می‌توانید با [shortcode-variables slug=”name”] از طریق شماره‌های [shortcode-variables slug=”number”] تماس حاصل فرمایید.[shortcode-variables slug=”alert1″]
ICP یا افزایش فشار داخل جمجمه چیست؟
حجم کلی مربوط به سه بخش تشکیل دهنده جمجمه، فشار داخل جمجمه را اعمال می‌کند. حجم مربوط به بافت مغز، خون و مایع مغزی نخاعی در حالت تعادل دینامیک قرار دارند. چنانچه حجم هر یک از این اجزاء افزایش یابد، باید حجم دو جزء دیگر کاهش یابد، در غیر این صورت فشار داخل جمجمه افزایش می‌یابد.
علل افزایش فشار داخل مغز
بالارفتن فشار مغز تحت تاثیر یک عامل نیست و چندین عامل آن را تحت تاثیر قرار می‌دهند. بیماری‌ها و شرایط ویژه‌ای که باعث فشار مغز می‌شود شامل موارد زیر است.
فشار مغز به علت خونریزی مغزی
پاره شدن عروق داخل مغز یکی از عواملی است که باعث می‌شود فشار در فضای داخل جمجمه افزایش پیدا کند. خونریزی مغزی به دلایل مختلفی مانند ضربه و آسیب به سر، بالا رفتن فشار خون و کنترل نکردن آن، آنوریسم عروقی یا موارد نظیر آن اتفاق می‌افتد.
فشار بالای مغز به علت تومور مغزی
تومور به توده‌ای از سلول‌ها گفته می‌شود که به طور غیر طبیعی در بافت مغز رشد می‌کنند و به فضای مغز فشار می‌آورند. بزرگ شدن فضای مغز و افزایش حجم آن موجب بالا رفتن فشار داخل جمجمه و بروز علائم مرتبط با آن می‌شود.
به طور مثال برخی از بیماری‌ها مانند بیماری آدیسون، نارسایی‌های مزمن کلیه، کم خونی فقر آهن و بیماری کوشینگ می‌توانند موجب بالارفتن فشار مغز شوند.
بالا رفتن فشار مغز از طریق مصرف دارو
تاثیر فشار بالای بر مغز از طریق مصرف برخی از داروها هم ایجاد می‌شود. تاثیر این داروها بر بدن به شکلی است که در برخی از افراد فشار مغز آنها را بالا می‌برد. این داروها شامل موارد زیر است.
- سیکلوسپورین
- ایزوترتینوئین
- مینوسایکلین
- نالیدیکسیک اسید
- نیتروفورانتوئین
- فنی توئین
- تاموکسیفن
- تتراسایکلین
همچنین درصورتی‌که فردی به صورت خودسرانه و بیش از حد ویتامین A مصرف کند در معرض بالا رفتن فشار مغز قرار می‌گیرد. همچنین مصرف داروهای ضد بارداری در برخی از خانم‌ها فشار داخل جمجمه را بالا می‌برد.
فشار مغز و بارداری
بارداری به خودی خود عامل ایجاد کننده‌ی فشار بالای مغز نیست. اما کسانی که درگیر پرفشاری خون در دوران بارداری یا پره‌اکلامسی می‌شوند احتمال بالارفتن فشار مغز در بارداری بیشتر از سایر خانم‌های باردار است.
مننژیت و فشار بالای مغز
یکی دیگر از عواملی که موجب افزایش فشار داخل مغز می‌شود بیماری مننژیت است. در مننژیت پرده‌های اطراف مغز ملتهب و عفونی می‌شوند و همین امر فشار داخل جمجمه را افزایش می‌دهد.
فشار بالای مغز به علت تشنج و صرع
از بیماری‌های سیستم عصبی که می‌تواند عاملی برای بالابردن فشار مغز تلقی شود می‌توان به تشنج و صرع اشاره کرد. این بیماری‌ها ممکن است به صورت ژنتیکی ایجاد شود یا اینکه در اثر آسیب محیطی ایجاد شود. به هر حال عامل ایجاد کننده تشنج و صرع هر چیزی که باشد در بالارفتن فشار مغز تاثیرگذار است.
فشار بالای مغز به علت پارگی آنوریسم
آنوریسم مغزی یکی از عارضه‌هایی است که موجب بیماری فشار بالای مغز می‌شود. در آنوریسم جداره رگ ضعیف می‌شود و باعث می‌شود جریان خون به آن فشار وارد کند و برآمدگی‌های بادکنگی شکلی را روی آن ایجاد کند. این تغییر شکل موجب ایجاد فشار مضاعف به مغز می‌شود. همچنین درصورتی‌که فشار داخل رگ ضعیف شده زیاد شود خونریزی ایجاد می‌شود و با افزایش حجم خون در مغز علائمی نظیر سرگیجه و سردرد یا عدم تعادل که مربوط به فشار بالای مغز است بروز می‌کند.
فشار بالای مغز به علت سکته مغزی
سکته مغزی از عوامل دیگر است که موجب زیاد شدن فشار در بافت مغز می‌شود. زیرا انسداد و پاره شدن رگ‌های خونی که منجر به سکته مغزی می‌شود گردش خون را در مغز مختل می‌کند و باعث می‌شود فشار اعمال شده روی مغز زیاد شود.
فشار بالای مغز به علت استرس و اضطراب
شاید تصور کنید همیشه بیماری‌های مغز و اعصاب یا داروهای خاص هستند که موجب ایجاد عوارض و بیماری‌ها می‌شوند. اما استرس از عوامل با اهمیتی است که بر سیستم عصبی تاثیر می‌گذارد و سلامتی را مختل می‌کند. به طوری‌که حتی افرادی که در معرض استرس بالا قرار دارند ممکن است درگیر عارضه‌ی بالا رفتن فشار داخل جمجمه و علائم مرتبط با آن شوند.
نشانه‌های افزیش ICP
علائم اصلی فشار مغز شبیه تومور مغزی است و کسی که مبتلا به این عارضه شود سردردهای شدیدی را تجربه می‌کند. فشار مغز و سردرد صبحگاهی هنگام بیدار شدن از خواب ارتباط قوی با هم دارند و تقریبا تمام مبتلایان این درد را تجربه می‌کنند. همچنین باید به تاثیر فشار مغز بر چشم هم اشاره کنیم.
زیرا فشار بالای مغز و تاری دید و دوبینی با هم ارتباط دارند و کسی که فشار مغزی بالایی داشته باشند دچار تاری دید و دوبینی هم می‌شود. در نهایت اینکه از همراه بودن فشار بالای مغز و حالت تهوع هم نباید تعجب کنید، زیرا از بارزترین علائم دیگر فشار مغزی تهوع و استفراغ است که به صورت جهنده بروز می‌کند.
اما علائم فشار بالای مغز محدود به این علائم نیست و شامل موارد زیر نیز می‌شود.
- از دست رفتن تعادل هنگام راه رفتن
- سرگیجه همراه با سردرد و وزوزکردن گوش
- کم شدن سطح هوشیاری
- خشک شدن گردن
- مشکلات و اختلالات عصبی و رفتاری
- اختلال در حافظه
- متورم شدن بافت مغز
به این نکته هم توجه داشته باشید که در برخی از افراد مبتلا به فشار بالای مغز در حالت نشسته یا خوابیده سردرد و سرگیجه بروز نمی‌کند، اما وقتی سرپا می‌ایستند یا ورزش می‌کنند نشانه های فشار بالای مغز بروز می‌کند.
عوارض
افزایش فشار درون جمجمه‌ای عوارضی جدی را به دنبال دارد که شایع‌ترین آنها به شرح زیر است:
- تشنج
- سکته مغزی
- آسیب عصبی
- مرگ
تشخیص ICP
وقتی فردی با علائم سرگیجه و سردرد یا اختلال در بینایی به پزشک مراجعه می‌کند و مشکوک به فشار بالای مغز است، در ابتدا پزشک از معاینه فیزیکی استفاده می‌کند. به این منظور مردمک چشم را بررسی می‌کند و از بیمار می‌خواهد در مورد علائم بالینی توضیحاتی بدهد.
همچنین برای تشخیص فشار مغز لازم است پزشک شرح حالی از بیمار بگیرد و سابقه‌ی بیماری‌ها را بررسی کند تا بتواند تشخیص درستی دهد. اما این موارد برای یک تشخیص دقیق کافی نیست و لازم است از آزمایش‌های تشخیص هم کمک گرفته شود.
فشار بالای مغز تست دارد و به همین دلیل پزشک از موارد زیر هم کمک می‌گیرد تا ارزیابی دقیقی در مورد بیماری داشته باشد.
- ام آر آی
- سی‌تی اسکن
- لومبار پانکچر یا نوار نخاعی
- ارزیابی عملکرد چشم
روش‌های درمان افزایش فشار داخل جمجمه
افزایش فشار داخل جمججمه یک مورد اورژانسی است که از روش‌های زیر برای درمان آن استفاده می‌شود:
موقعیت‌دهی
سر بیمار باید اندکی بالا قرار بگیرد و گردنش صاف نگه داشته شود. خون و مایع مغزی نخاعی در این موقعیت از مغز خارج می‌شود و به این ترتیب فشار درون جمجمه‌ای کمتر می‌شود.
پرهیز از مایعات
محدودیت مصرف مایعات یکی از بخش‌های اصلی درمان افزایش ICP است. مغز مانند یک اسفنج عمل می‌کند و پس از جذب مایع اضافی ورم می‌کند. بنابراین کاهش مصرف مایعات به مدیریت ورم و افزایش فشار مغز کمک می‌کند.
درمان دارویی
داروهای مختلفی که برای درمان افزایش فشار درون جمجمه‌ای و ورم مغزی به کار برده می‌شود، به شرح زیر است:
- داروهای مدر: این داروها مقدار آب موجود در بدن را کاهش می‌دهد. در نتیجه مایع کمتری در اختیار مغز قرار می‌گیرد و ورم کمتر می‌شود.
- داروهای ضدتشنج: این دسته از داروها برای پیشگیری یا متوقف کردن تشنج مصرف می‌شود. تشنج معمولاً پی‌آمد فعالیت الکتریکی اضافی مغز است. تشنج انواع مختلفی دارد که شایع‌ترین نوع آن با حرکت پا و حرکتهای تند و سریع دستها پس از بیهوش شدن بیمار همراه است.
- باربیتورات‌ها: چنانچه فشار داخل جمجمه بسیار بالا و کنترل آن بسیار دشوار باشد، باربیتورات تجویز می‌شود. این دارو بیمار را به خواب عمیقی فرومی‌برد که اصطلاحاً کمای باربیتورات گفته می‌شود. این خواب از آسیب بیشتر ناشی از ورم جلوگیری می‌کند.
اسموتراپی
در صورتی که مغز ورم کند، ممکن است مایع اضافی در آن جمع شود. اسموتراپی یک تکنیک است که با هدف برداشتن آب اضافی از مغز استفاده می‌شود. این تکنیک با استفاده از عوامل اسمزی مانند مانیتول یا محلول آب نمک غلیظ انجام می‌شود. اسموتراپی بهبود گردش خون را نیز تسهیل می‌کند و به کاهش ورم و کاهش فشار داخل جمجمه کمک می‌کند.
تهویه شدید ریه
بعضی پزشکان تهویه شدید ریه (hyperventilation ) تحت کنترلی را برای پایین آوردن فشار داخل جمجمه انجام می‌دهند. تهویه شدید ریه باعث می‌شود که عمل بازدم بیشتر از دم انجام شود و به این ترتیب میزان دی اکسید کربن در جریان خون کاهش یابد. جریان خون مناسب مغز به دی اکسید کربن بستگی دارد. کنترل کردن این فرایند جریان خون را در مغز کمتر می‌کند و در نتیجه ICP نیز کاهش می‌یابد.
هیپوترمی
هیپوترمی نیز یکی از روش‌های درمان فشار سر است. پایین آمدن دمای بدن متابولیسم را در مغز کاهش می‌دهد که کم شدن ورم و فشار درون جمجمه‌ای را در پی دارد.
جایگذاری شنت بطنی ـ صفاقی
کاشت شانت نسبت به دیگر روش‌های درمان تهاجم بیشتری دارد و به منظور تخلیه کردن مایع از مغز انجام می‌شود.
روش
عمل کارگذاری شنت بطنی صفاقی معمولاً تحت بیهوشی عمومی انجام می‌شود. بیمار حین جراحی بیهوش است و هیچ دردی حس نمی‌کند. کل عمل تقریباً 90 دقیقه زمان می‌برد. پرستار ناحیه پشت گوش، یعنی محل ورود کاتتر را می‌تراشد تا بیمار برای شنت‌گذاری آماده شود. کاتتر یا سوند لوله باریک و منعطفی است که برای تخلیه مایع اضافی به کار برده می‌شود. جراح برش بسیار کوچکی را زیر گوش ایجاد می‌کند و سوراخ کوچکی را در جمجمه به وجود می‌آورد، سپس یک کاتتر را از راه این حفره وارد مغز می‌کند. کاتتر دیگر پشت گوش قرار می‌گیرد و زیرجلدی است، یعنی این که زیر پوست باقی می‌ماند. این لوله از قفسه سینه می‌گذرد و وارد شکم می‌شود تا به این ترتیب مایع مغزی ـ نخاعی اضافی از مغز خارج و وارد حفره شکم شود تا در آنجا بدن آن را جذب کند. جراح پمپ کوچکی را به هر دو کاتتر وصل می‌کند و آن را زیر پوست پشت گوش قرار می‌دهد. زمانی که فشار داخل جمجمه بالا می‌رود، پمپ به طور خودکار فعال می‌شود و مایع اضافی را تخلیه می‌کند. حتی می‌توان به پمپ یا دریچه برنامه دارد تا در صورتی که حجم مایع از مقدار معینی بیشتر شود، فعال شود.
دوران نقاهت
دوران نقاهت جایگذاری شنت بطنی صفاقی سه تا چهار روز است. اکثر بیماران بیمارستان را ظرف هفت روز بعد از عمل ترک می‌کنند. کارکنان بیمارستان در دوران بستری بودن بیمار فشار خون و ضربان قلب وی را تحت نظر می‌گیرند و پزشک معالج نیز آنتی بیوتیک برای پیشگیری از عفونت تجویز می‌کند. پزشک قبل از ترخیص بیمار از عملکرد مناسب شنت مطمئن می‌شود.
خطرها و عوارض احتمالی کارگذاری شنت
شنت‌گذاری عملی کاملاً ایمن است، بااین حال احتمال بروز عوارض در طول عمل و بعد از آن وجود دارد. عفونت و خونریزی شدید جزء خطرهایی است که در تمام عمل‌های جراحی احتمال بروز آنها وجود دارد. همچنین ممکن است بیمار واکنش شدیدی را به بیهوشی نشان دهد و برای مثال دچار مشکلات تنفسی، تغییر ضربان قلب یا تغییر فشار خون بشود. خطرهای خاص شنت‌گذاری عوارضی جدی است که اگر درمان نشود، جان بیمار را به خطر می‌اندازد. این عوارض عبارت است از:
- عفونت شانت یا مغز
- لخته شدن خون
- خونریزی داخل مغز
- آسیب دیدن بافت مغز
- ورم کردن مغز
جراحی
چنانچه ورم مغزی شدیدتر باشد، عمل جراحی برای کاهش فشار درون جمجمه‌ای ضرورت می‌یابد. جراح بخشی از جمجمه یا منشأ ورم، برای مثال تومور را برمی‌دارد. هدف از جراحی این است که بیشترین مقدار ممکن از سلول‌های سرطانی، بدون آسیب زدن به بخش‌های سالم مغز برداشته شود. بعضی تومورها در محلی قرار دارند، که می‌توان آنها را به سادگی جراحی کرد، اما بعضی تومورها در ناحیه‌هایی قرار می‌گیرند که نمی‌توان تمام تومور را برداشت. درهر حال برداشتن حتی بخشی از تومور سرطانی مغز نیز مفید است.
پیشگیری
همان‌طور که بیان کردیم بیماری فشار بالای مغز در اثر عوامل مختلفی ایجاد می‌شود که برخی از آنها را می‌توان کنترل کرد، درحالی‌که برخی دیگر قابل کنترل و پیشگیری نیستند. به طور مثال اگر بالا رفتن فشار داخل مغز در اثر بیماری‌هایی مانند مننژیت، هیدوروسفالی یا تومور باشد نمی‌توان راهی برای پیشگیری از آن در نظر داشت. همچنین در مواردی که ضربه خوردن به سر یا سوانح موجب خونریزی مغزی و بالا بردن فشار مغز شود نمی‌توان اقدام مناسب پیشگیرانه انجام داد. جز اینکه موارد ایمنی را رعایت کنیم و مراقبت باشیم.
به خصوص هنگامی که قرار است ورزش‌هایی انجام دهید که احتمال آسیب به سر وجود دارد یا هنگام موتور سواری حتما کلاه ایمنی به سر بگذارید. موارد زیر از اقدامات مناسبی است که می‌تواند بالا بردن فشار مغز را کنترل کند.
- زندگی آرامی داشته باشید و میزان استرس و اضطراب زندگی و محیط کار را کنترل کنید.
- رژیم غذایی سالم داشته باشید و از میوه و سبزیجات به قدر کافی استفاده کنید.
- مصرف سیگار و الکل و نوشیدنی‌های حاوی کافئین را محدود کنید.
- به طور دائمی فشار خون را کنترل کنید و در صورت بالا بودن درمان‌های لازم را انجام دهید.
- برای پیشگیری از ابتلا به فشار مغزی دیابت را کنترل کنید.
- با توجه به اینکه افتادن از علت‌های شایع افزایش فشار مغزی است، توصیه می‌شود سالمندانی که در خانه تنها زندگی می‌کنند باید اقدامات لازم برای زمین نخوردن مانند نصب نرده یا کف‌پوش‌های فومی در حمام و سرویس بهداشتی را انجام دهند.
“کپی فقط با ذکر منبع و لینک بلامانع است”
