تنگی کانال نخاعی چیست و چگونه درمان می‌شود؟

تنگی کانال نخاعی یکی از مشکلات جدی ستون فقرات است. وقتی فضای داخل کانال نخاعی باریک می‌شود، فشار روی اعصاب ایجاد شده و باعث درد، بی‌حسی یا ضعف در اندام‌ها می‌شود. شاید شما هم این علائم را تجربه کرده‌اید و نمی‌دانید چرا روز به روز درد در این ناحیه بدتر می‌شود یا چطور باید درمان شوید. در این مقاله قرار است همه چیز درباره تنگی کانال نخاعی را توضیح دهیم تا بتوانید بهتر متوجه شوید مشکل شما چیست و بهترین راه‌های مقابله با آن کدام‌اند. بنابراین تا پایان همراه ما باشید.

تنگی کانال نخاعی چیست؟

درد مزمن پشت یکی از مشکلات شایع بین بزرگسالان است که بسیاری از افراد حداقل یک بار آن را تجربه می‌کنند. یکی از دلایل اصلی این درد، تنگی کانال نخاعی (Spinal stenosis) است؛ وضعیتی که باعث باریک شدن مسیر عبور نخاع و اعصاب در ستون فقرات می‌شود و فشار اضافی روی آنها درد کمر، سیاتیک و مشکلات عصبی مختلفی ایجاد می‌کند. علائم این بیماری بیشتر در ناحیه گردن و کمر بروز می‌کند و در موارد پیشرفته می‌تواند کنترل مثانه و روده را نیز مختل کند. درمان‌های تنگی کانال نخاعی عبارتند از: دارو، ورزش، فیزیوتراپی و در موارد شدید جراحی است که بسته به شدت علائم انتخاب می‌شود.

ستون مهره‌ها ساختاری است از ۲۶ استخوان کوچک که پشت بدن را حمایت می‌کند و حرکت را ممکن می‌سازد. تنگی کانال نخاعی ناشی از فرسایش بافت‌ها به دلیل افزایش سن و بیماری دیسک دژنراتیو است، اما میانسال‌ها و حتی برخی جوانان نیز ممکن است به آن مبتلا شوند. در افراد جوان‌تر، این عارضه ممکن است به‌ صورت مادرزادی وجود داشته باشد و محدودیت‌هایی در حرکت ایجاد کند.

تنگی کانال نخاع چه علائمی دارد؟

علائم تنگی کانال نخاع با توجه به محل و شدت فشار روی نخاع و اعصاب متفاوت است، اما رایج‌ترین آنها عبارتند از:

• درد کمر یا گردن که ممکن است به باسن، پاها یا بازوها هم کشیده شود.
• بی‌حسی و گزگز در نواحی تحت تأثیر مانند پاها، دست‌ها یا انگشتان.
• ضعف عضلانی که باعث سختی در راه رفتن، ایستادن طولانی یا بلند کردن اجسام می‌شود.
• کاهش تعادل و هماهنگی حرکتی که خطر زمین خوردن را افزایش می‌دهد.
• دردی که با فعالیت بیشتر شده و با استراحت بهتر می‌شود، مخصوصا هنگام راه رفتن یا ایستادن طولانی.
• در موارد شدید، مشکلات کنترل مثانه یا روده که نیاز به توجه فوری پزشکی دارد.

اگر این علائم را دارید، بهتر است برای تشخیص دقیق و درمان به بهترین متخصص ستون فقرات مراجعه کنید.

چرا تنگی کانال نخاعی بروز پیدا می‌کند؟

تنگی کانال نخاعی عمدتا به دلیل باریک شدن فضای مجرای نخاع رخ می‌دهد که فشار بیشتری روی نخاع و ریشه‌های عصبی ایجاد می‌کند. در ادامه به مهم‌ترین دلیل بروز تنگی کانال نخاعی می‌پردازیم:

فرسایش و ساييدگی در اثر افزايش سن

با بالا رفتن سن، ديسک‌ها نازک‌تر و رباط‌ها سفت‌تر مي‌شوند؛ همين موضوع مي‌تواند فضای داخل کانال نخاعی را کم کند و زمينه فشار روی اعصاب را فراهم آورد.

بيماری ديسک دژنراتيو

فرایند تخريب تدريجی ديسک‌ها فاصله مهره‌ها را کاهش داده و باعث جابه‌جايي يا تورم ساختارهای اطراف می‌شود که نهايتا به باریک شدن مجرای نخاع منجر مي‌گردد.

عوامل مادرزادی

برخی افراد از بدو تولد کانال نخاعی باریک‌تری دارند و اين ساختار ژنتيکی باعث می‌شود احتمال بروز تنگی در سنين مختلف افزايش يابد.

آسيب‌ها و جراحت‌هاي ستون فقرات

شکستگی، ناپايداري مهره يا به‌هم‌خوردن تراز ستون فقرات در اثر ضربه مي‌تواند ساختار کانال را تغيير داده و فشار اضافي بر نخاع و ريشه‌هاي عصبي وارد کند.

رشد غيرطبيعي استخوان يا تومورها

تشکيل استخوان اضافه (مثلاً به‌خاطر استئوآرتريت) يا وجود تومور در کانال نخاعي فضا را محدود کرده و باعث تنگي مي‌شود.

انواع تنگی کانال نخاعی

تنگی کانال نخاعی بر اساس محل درگیری و مکانیسم ایجاد به انواع زیر تقسیم می‌شود:

تنگی کانال نخاعی کمری

در این حالت باریک ‌شدن کانال در ناحیه کمر باعث فشار روی ریشه‌های عصبی کمری می‌شود. بیماران اغلب با درد تیر­کشنده در باسن و پشت ران مواجه‌اند که به ‌خصوص پس از پیاده ‌روی یا ایستادن طولانی تشدید می‌شود (کلافۀ عصبی). با خم شدن به جلو یا نشستن درد کاهش می‌یابد. در موارد پیشرفته ممکن است ضعف عضلانی و اختلال در حس پوست پاها هم دیده شود.

تنگی کانال نخاعی گردنی

فشرده شدن نخاع یا ریشه‌های عصبی در ناحیه گردن می‌تواند علاوه بر درد موضعی، علائمی مانند گزگز و بی‌حسی در شانه‌ها، بازوها و دست‌ها ایجاد کند. در صورت فشار طولانی‌ مدت روی نخاع، ممکن است علامت‌های میلوپاتی مانند اختلال در تعادل، ضعف راه‌رفتن و حرکات ناهماهنگ اندام تحتانی هم بروز کند.

تنگی کانال نخاعی سینه‌ای

این نوع کمتر شایع است و اغلب با درد مبهم در ناحیه میانی پشت یا سینه آغاز می‌شود. افراد ممکن است احساس سنگینی یا گرفتگی در قفسه سینه و گاهی ضعف یا بی‌حسی در پاها را گزارش کنند. تشخیص دیرهنگام می‌تواند به آسیب دائمی نخاع منجر شود.

تنگی کانال نخاعی مادرزادی

در برخی افراد کانال نخاعی از ابتدا کوچک‌تر است؛ این حالت ممکن است در نوجوانی یا اوایل بزرگسالی با درد یا علائم عصبی خفیف تا متوسط خود را نشان دهد. سابقه خانوادگی مثبت دارد و برخی فعالیت‌های ورزشی یا ضربه‌های جزئی می‌توانند منجر به ظهور علائم شوند.

تنگی کانال نخاعی اکتسابی

این نوع شایع‌ترین فرم است و به‌ تدریج (با افزایش سن یا پس از آسیب) رخ می‌دهد. عواملی مانند آرتروز مهره‌ها، بیرون‌ زدگی دیسک، ضخیم شدن رباط‌ها یا تشکیل خارهای استخوانی زمینه‌ساز آن هستند. شروع علائم تدریجی است و با پیشرفت بیماری درد، گزگز و ضعف بیشتر می‌شود.

تنگی کانال نخاعی چگونه تشخیص داده می شود؟

تشخیص تنگی کانال نخاعی از بررسی علائم بالینی شروع شده و سپس آزمایش‌های تصویربرداری انجام می‌شود. پزشک ابتدا با بررسی شرح حال بیمار و معاینه فیزیکی، نواحی دردناک و علائم عصبی مانند ضعف عضلانی، بی‌حسی یا کاهش رفلکس‌ها را ارزیابی می‌کند.

برای تعیین دقیق محل و شدت تنگی کانال نخاعی، پزشک ممکن است از روش‌های تصویربرداری زیر استفاده کند:

• ام آر آی (MRI): بهترین روش برای مشاهده ساختارهای نرم مانند نخاع، دیسک‌ها و ریشه‌های عصبی است و به‌ طور دقیق محل تنگی و میزان فشار روی اعصاب را نشان می‌دهد.
• سی تی اسکن (CT scan): مخصوصاً زمانی که ام آر آی انجام‌پذیر نیست، برای دیدن ساختار استخوانی کانال نخاع به کار می‌رود.
• رادیوگرافی ساده (X-ray): برای بررسی تغییرات استخوانی، مانند تشکیل خارهای استخوانی یا کاهش فضای بین مهره‌ها کاربرد دارد.
• الکترومیوگرافی (EMG): در برخی موارد برای بررسی عملکرد عصب‌ها و عضلات استفاده می‌شود تا شدت آسیب عصبی مشخص شود.

این ترکیب از معاینات و آزمایش‌ها کمک می‌کند تا بهترین روش درمانی برای هر بیمار انتخاب شود.

روش‌های درمان تنگی کانال نخاعی چیست؟

با توجه به شدت علائم و شرایط جسمی هر فرد، گزینه‌های مختلفی برای درمان تنگی کانال نخاعی وجود دارد. در بسیاری از بیماران، این مشکل بدون نیاز به جراحی قابل مدیریت است و اغلب از روش‌های غیرتهاجمی مانند فیزیوتراپی، مصرف دارو، تزریق داروهای ضد التهاب در ناحیه ستون فقرات و اصلاح سبک زندگی برای کنترل علائم و بهبود عملکرد روزمره استفاده می‌شود.

فیزیوتراپی و ورزش درمانی

فیزیوتراپی یکی از ستون‌های اصلی درمان غیرجراحی تنگی کانال نخاعی است. در این روش با تمرینات تقویتی عضلات مرکزی بدن (عضلات شکم و کمر) و کشش‌های ملایم، انعطاف‌ پذیری ستون فقرات افزایش یافته و فشار روی اعصاب کاهش می‌یابد. ورزش برای تنگی کانال نخاعی مانند پیاده‌ روی کنترل‌ شده و تمرین در آب (آب‌ درمانی) نیز با کاهش وزن موثر بر مهره‌ها، به تسکین درد کمک می‌کند.

دارودرمانی

برای کاهش التهاب و درد در تنگی کانال نخاعی از مسکن‌های ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن یا ناپروکسن استفاده می‌شود. در صورت وجود اسپاسم عضلانی، داروهای شل‌ کننده عضلانی تجویز می‌شوند و در برخی موارد خاص برای کنترل درد عصبی، داروهایی نظیر گاباپنتین به کار می‌روند.

تزریقات اپیدورال یا استروئیدی

تزریق مستقیم داروهای استروئیدی در فضای اپیدورال ستون فقرات باعث کاهش التهاب موضعی و تسکین موقت درد می‌شود. این روش می‌تواند توان حرکتی را بهبود دهد و اغلب در کنار فیزیوتراپی برای افزایش اثربخشی درمان به کار می‌رود.

بریس‌ها و کمربندهای حمایتی

بریس‌ها و کمربندهای طبی با محدود کردن حرکت‌های اضافی و حفظ وضعیت صحیح ستون فقرات به کاهش فشار روی مهره‌ها کمک می‌کنند. استفاده از این وسایل کوتاه ‌مدت بوده و باید تحت نظر متخصص توصیه و تنظیم شود.

تغییر سبک زندگی

کاهش وزن جهت کم کردن بار وارد بر ستون فقرات، اصلاح وضعیت نشستن و ایستادن، و پرهیز از بلند کردن اشیای سنگین، از مهم‌ترین تغییرات سبک زندگی در مدیریت تنگی کانال نخاعی هستند. این اصلاحات به همراه ورزش مستمر، فرایند درمان را تسریع می‌کنند.

روش‌های تکمیلی (طب سوزنی، ماساژ و TENS)

تکمیل درمان با روش‌هایی مانند طب سوزنی، ماساژ درمانی و تحریک الکتریکی عصب از راه پوست (TENS) می‌تواند به کاهش درد و بهبود کیفیت زندگی کمک کند. این روش‌ها معمولاً در کنار درمان‌های اصلی فیزیوتراپی و دارودرمانی انجام می‌شوند.

درمان با جراحی

در برخی موارد این بیماری با درمان های غیرجراحی درمان نمی شود و نیاز است تا جراحی تنگی کانال نخاعی توسط بهترین جراح تنگی کانال نخاعی انجام شود تا مشکل بیمار درمان شود. جراحی تانگی کانال نخاعی با روش‌های مختلفی انجام می شود که عبارتند از:

لامینکتومی (Decompressive Laminectomy)

لامینکتومی یک روش جراحی است که در آن بخش کوچکی از لامینا (پشت مهره) برداشته می‌شود تا فضای بیشتری برای نخاع و اعصاب فراهم گردد. این کار فشار را کاهش داده و علائم عصبی را تسکین می‌دهد.

لمینوتومی یا فورامینوتومی

در این جراحی با ایجاد برش کوچکتر در لامینا یا فورامن‌های بین‌مهره‌ای، فضای عبور ریشه عصبی گشاد می‌شود. این روش کمتر تهاجمی است و دوره نقاهت کوتاه‌تری نسبت به لامینکتومی کامل دارد.

فیوژن ستون فقرات (Spinal Fusion)

در این روش دو یا چند مهره با یکدیگر ادغام می‌شوند تا پایداری ستون فقرات افزایش یابد. با کاهش حرکت بین مهره‌ها، فشار روی اعصاب کمتر شده و درد کنترل می‌شود.

تنگی کانال نخاعی چه خطراتی را به همراه دارد؟

در ادامه مهم‌ترین خطرات و عوارضی که تنگی کانال نخاعی می‌تواند به همراه داشته باشد، آورده شده است:

آسیب عصبی دائمی

وقتی فشار طولانی‌مدت روی نخاع یا ریشه‌های عصبی ادامه پیدا کند، ممکن است به تدریج باعث تغییرات ساختاری در عصب و کاهش توانایی هدایت سیگنال‌های عصبی شود. این موضوع می‌تواند به بی‌حسی یا ضعف دائمی در اندام‌ها منجر شود.

درد و سیاتیک شدید

تنگی کانال نخاعی اغلب با تحریک یا فشردگی عصب سیاتیک همراه است. سیاتیک شدید می‌تواند باعث تیر‌کشیدن مداوم از ناحیه کمر به پایین پا شده و انجام فعالیت‌های روزمره مثل راه‌رفتن یا ایستادن را مشکل کند.

سندرم دم اسبی

در موارد نادر و بسیار شدید، فشار بیش از حد بر مجموعه عصبی «دم اسب» (nerves at the base of the spinal canal) می‌تواند باعث ضعف سریع عضلات پا، بی‌اختیاری ادرار یا مدفوع و از دست رفتن حس ناحیه پرینه شود. این وضعیت اورژانسی بوده و نیاز به مداخله جراحی فوری دارد.

اختلال در کنترل مثانه و روده

فشردگی ریشه‌های عصبی که وظیفه کنترل عملکرد مثانه و روده را بر عهده دارند، می‌تواند به بی‌اختیاری یا احتباس ادرار و تغییرات غیرارادی در عملکرد دستگاه گوارش منجر شود.

کاهش تحرک و خطر زمین‌خوردن

درد و ضعف عضلانی ناشی از تنگی کانال نخاعی ممکن است تعادل و توانایی راه‌رفتن فرد را مختل کند. این امر خطر سقوط و آسیب‌های ثانویه (مثلاً شکستگی استخوان) را بالا می‌برد.

کاهش کیفیت زندگی و مشکلات روانی

درد مزمن، محدودیت در فعالیت‌های روزمره و ترس از تشدید علائم می‌تواند به کاهش انگیزه، انزوای اجتماعی و در نهایت افسردگی یا اضطراب منجر شود.

شناخت این خطرات و پیگیری زودهنگام با پزشک یا فیزیوتراپیست، کلید پیشگیری از عوارض جدی و حفظ سطح فعالیت و کیفیت زندگی است.

توصیه‌های نهایی برای مراقبت از ستون فقرات

در پایان، تنگی کانال نخاعی اگر به ‌موقع تشخیص داده و مدیریت نشود، می‌تواند منجر به مشکلات جدی عصبی، کاهش کیفیت زندگی و حتی ناتوانی شود. اما با آگاهی از علائم، مراجعه به موقع به پزشک یا فیزیوتراپیست و بهره‌گیری از روش‌های غیرجراحی مانند ورزش هدفمند، دارودرمانی و اصلاح سبک زندگی، می‌توان پیشرفت بیماری را کند کرده و درد و محدودیت‌های حرکتی را کاهش داد. یادتان باشد که همکاری مداوم با تیم درمانی و پیگیری منظم، کلید حفظ سلامت ستون فقرات و ادامه زندگی فعال و باکیفیت است.

سوالات متداول