شیمی درمانی تومور مغزی و نخاعی:عوارض کموتراپی در سرطان مغز

تومور مغزی (تومور مغز) یا تومور نخاع (تومور نخاع) زمانی به وجود می‌آیند که سلول‌ها به صورت غیرطبیعی رشد کرده و در اثر این رشد غیر طبیعی یک توده ایجاد می‌شود. امکان دارد تومور خوش‌خیم (غیرسرطانی) یا بدخیم (سرطانی) باشد، ولی هر دو نوع تومور می‌توانند خطرناک باشند و نیاز به درمان فوری دارند. در شیمی‌درمانی یا کموتراپی به عنوان یک روش مؤثر از داروهای سیتوتوکسیک (ضدسرطانی) برای نابود کردن سلول‌های سرطانی استفاده می‌شود. پزشک با توجه به نیازهای شخصی شما از داروها و برنامه ویژه شیمی‌درمانی استفاده می‌کند. همچنین امکان دارد از روش‌های درمانی دیگری نیز استفاده شود.

تومورهای مغزی اولیه و ثانویه

تومور مغزی (تومور مغزی) می‌تواند اولیه و یا ثانویه باشد. سرطانی که ابتدا در مغز ایجاد می‌شود، سرطان اولیه مغز نامیده می‌شود. این نوع سرطان به ندرت به دیگر قسمت‌های بدن گسترش می‌یابد، ولی امکان دارد به دیگر بخش‌های مغز گسترش پیدا کند.
گاهی سرطان ابتدا در قسمت دیگری از بدن ایجاد شده و سپس بوسیله جریان خون به مغز منتقل می‌شود. این نوع سرطان، سرطان ثانویه یا متاستاز نام دارد. نام سرطان اصلی با نام متاستاز همراه می‌شود. برای مثال سرطان روده که به مغز گسترش یافته باشد، سرطان متاستاز روده نام دارد، اگرچه امکان دارد که علائمی که در بیمار وجود دارند در اثر آسیب‌دیدگی مغز بوسیله سرطان ایجاد شده باشند.

علت ایجاد تومور مغز یا تومور نخاع

علت ایجاد بیشتر تومورهای مغزی و نخاعی نامشخص هستند. البته عوامل زیر در ایجاد تومور مغزی مؤثر هستند:

• سابقه خانوادگی : در موارد نادر، وجود مشکلی در ژن‌ها که معمولاً از یکی از والدین منتقل می‌شود می‌تواند خطر ایجاد تومور مغزی را افزایش دهد. برای مثال برخی از افراد مبتلا به عارضه‌ای به نام نوروفیبروماتوز هستند که می‌تواند منجر به ایجاد تومور در نورون‌ها (سلول عصبی) شود.
• پرتودرمانی : در موارد نادر انجام پرتودرمانی در قسمت سر، خصوصاً برای درمان سرطان خون در کودکان می‌تواند باعث افزایش احتمال ایجاد تومور شود.

مزایای شیمی‌درمانی تومور مغزی

شیمی‌درمانی به دلایل مختلفی انجام می‌شود از جمله:

• نابود کردن سلول‌های سرطانی که پس از جراحی باقی مانده‌اند و کاهش خطر بازگشت سرطان (شیمی‌درمانی تکمیلی)
• از بین بردن تومورهای عودکننده همراه یا پس از پرتودرمانی
• درمان سرطانی که از قسمت‌های دیگر بدن به ستون فقرات گسترش پیدا کرده باشد.

برنامه‌ریزی برای شیمی‌درمانی تومور مغزی

پزشک شما را در مورد شرایط قبل، بعد و در حین شیمی‌درمانی مشاوره خواهد کرد. احتمالاً اطلاعات کتبی در مورد برنامه‌ریزی شیمی‌درمانی و عوارض جانبی احتمالی به شما ارائه خواهد شد.

بهتر است با پزشک خود در مورد شیمی‌درمانی سوالات خود را مطرح کنید. قبل از شروع درمان، می‌توانید سؤالات خود را آماده کنید. ممکن است بخواهید اطلاعاتی درباره خطرات، مزایا و درمان‌های جایگزین بدست آورید. قبل از اعلام رضایت خود برای شروع درمان، بهتر است در مورد روش درمانی به طور کامل آگاه شوید. همچنین، قبل از شروع درمان، باید فرم رضایت‌نامه را امضا کنید.

انجام آزمایش‌های مورد نیاز

امکان دارد قبل و بعد و همچنین در حین شیمی‌درمانی آزمایش‌های انجام شوند. این آزمایش‌ها شامل موارد زیر هستند:

• آزمایش خون و ادرار که برای بررسی تعداد سلول‌های خونی مختلف در خون و همچنین نحوه کار کلیه‌ها و کبد انجام می‌شود.
• نوار قلب (ECG) یا اکوکاردیوگرافی که برای بررسی نحوه کار قلب انجام می‌شوند.
• تصویربرداری با اشعه ایکس، سی تی اسکن یا ام آر آی که برای تعیین نحوه درمان به پزشک کمک می‌کنند.
• پزشک یا پرستار وزن و قد شما را اندازه‌گیری می‌کنند تا دوز و مقدار داروی مورد نیاز برای شیمی‌درمانی را تعیین کنند.
• پیش از انجام شیمی‌درمانی پرستار دمای بدن شما را اندازه‌گیری می‌کند. در صورتی که دمای بدن بالا باشد یا عفونت وجود داشته باشد، پیش از انجام شیمی‌درمانی این موارد بایستی برطرف شوند.

شیمی‌درمانی تومور مغزی و تومور نخاعی

شیمی‌درمانی به طور عمومی به عنوان یک روش درمانی سیستمیک شناخته می‌شود؛ به این معنی که داروها وارد جریان خون شده و به سلول‌های سرطانی در سراسر بدن می‌رسند و آن‌ها را نابود می‌کنند. این سلول‌ها شامل سلول‌هایی هستند که از تومور اولیه در مغز یا نخاع جدا شده‌اند. تومورهای مغزی با تومورهای سرطانی دیگر تفاوت دارند، زیرا به ندرت از سیستم مرکزی عصبی (CNS) به سایر بخش‌های بدن گسترش می‌یابند. امکان وجود گسترش تومور به بافت همجوار نیز وجود دارد.

سد خونی-مغزی یک شبکه محافظ از رگ‌ها و سلول‌ها است که جریان خون به مغز را فیلتر می‌کند. این سد ورود برخی مواد مانند داروهای ضدسرطانی به مغز را دشوار می‌کند و از رسیدن بسیاری از داروهای شیمی‌درمانی به سلول‌های سرطانی مغز برای نابودی آن‌ها جلوگیری می‌کند. برای اینکه داروهای شیمی‌درمانی تومورهای مغزی را نابود کنند، باید از سد خونی-مغزی عبور کنند. انواع مختلف شیمی‌درمانی به شرح زیر می‌باشند:

شیمی‌درمانی منطقه‌ای

در این نوع شیمی‌درمانی، داروها در قسمت خاصی از بدن استفاده می‌شوند.

شیمی‌درمانی داخل بطنی

داروی مخصوص شیمی‌درمانی برای از بین بردن تومور مغز (تومور مغز) ممکن است مستقیماً در مایع مغزی‌نخاعی در بطن‌های مغز وارد شود. این دارو بوسیله مخزن اومایا وارد مغز می‌شود. اومایا یک مخزن کوچک با لوله‌ای کوتاه می‌باشد که در حین جراحی استفاده می‌شود. داروی مخصوص شیمی‌درمانی با استفاده از یک سوزن کوچک از راه سر وارد مخزن اومایا می‌شود.

شیمی‌درمانی داخل شامه‌ای

امکان دارد داروی شیمی‌درمانی از راه سوراخ یا پونکسیون کمری به فضای اطراف طناب نخاعی که حاوی مایع مغزی‌نخاعی است وارد شود.

شیمی‌درمانی موضعی

در برخی از انواع تومورهای مغزی (تومور مغز)، جراح در قسمتی که تومور خارج شده است از ویفر مخصوص (ویفر گلیال یا گلیادل) استفاده کند. این ویفرها حاوی داروی کارموستین (BiCNU، BCNU) است که با حل شدن ویفر در بافت مغز آزاد می‌شود.

این روش شیمی‌درمانی مقادیر زیادی دارو را در محلی که تومور در آنجا قرار داشته است وارد می‌کند، و در عین حال مقدار سلول‌های طبیعی در بدن که تحت تأثیر دارو می‌باشند را محدود می‌کند.

داروهای مورد استفاده برای تومورهای مغز و نخاع

متداول‌ترین داروهای مورد استفاده برای از بین بردن تومورهای مغز و نخاع عبارتند از:

• تموزولاماید (تمودال)
• کارموستین
• لوموستین (CeeNU، CCNU)
• سیس‌پلاتین (پلاتینول AQ)
• کربوپلاتین (پاراپلاتین، پاراپلاتین AQ)
• اتوپوساید (وپسید، VP-16)
• ایرینوتکان (کمپتوسار)
• متوترکسات
• پروکاربازین (ماتولین)
• وین‌کریستین (اونکوین)
• سیکلوفسفامید (سیتوکسان، پروسیتوکس)

متداول‌ترین ترکیب دارویی برای شیمی‌درمانی تومور مغز و نخاع PCV (پروکاربازین، لوموستین و وین‌کریستین) می‌باشد.

عوارض شیمی‌درمانی

عوارض (علائم و عوارض تومور مغزی) از شخصی به شخص دیگر و بسته به نوع داروی استفاده شده متفاوت است. با توجه به اینکه شیمی‌درمانی به طور موقتی به غیر از سلول‌های تومور بر سلول‌های سالم نیز اثر می‌گذارد، امکان دارد عوارض جانبی کوتاه‌مدتی را ایجاد کند، از جمله:

• کاهش قدرت ایمنی بدن (افزایش خطر عفونت)
• افزایش خطر کبودی / خونریزی (خونریزی بینی، قاعدگی شدید، خونریزی لثه)
• خستگی – در این صورت بیمار باید به اندازه کافی استراحت کند.
• کم‌خونی
• حالت تهوع – قرص‌های ضد تهوع می‌توانند به کاهش این حالت کمک کنند
• نازک شدن موها- پس از پایان درمان این حالت برطرف می‌شود، ولی امکان دارد رنگ موها تغییر کند.
• موکوزیت دهانی یا زخم دهان – مکیدن تکه‌های یخ یا بستنی یخی یا مصرف برخی از داروها می‌تواند باعث تسکین این حالت شود.
• تغییر در ذائقه، اشتها و هضم غذا – در دفعات بیشتر و به مقدار کمتر غذا بخورید
• ایجاد تغییراتی در پوست و ناخن‌ها، از جمله حساسیت به نور خورشید و کلر – از ضدآفتاب‌هایی که جلوی پرتوهای فرابنفش UVA و UVB را می‌گیرند (با فاکتور محافظتی حداقل 30 تا 50) استفاده کنید. از قرار گرفتن در معرض نور خورشید در گرم‌ترین زمان روز خودداری کنید.
• بی‌حسی یا خارش دست‌ها و پاها
• واکنش به برخی از مواد غذایی مانند پنیر طبیعی، مارمایت، سالامی که می‌توانند باعث سرگیجه، حالت تهوع یا تنگی نفس شوند.

بهبودی پس از شیمی‌درمانی

واکنش افراد به شیمی‌درمانی متفاوت می‌باشد. بهبودی پس از شیمی‌درمانی به زمان نیاز دارد.

• پس از شیمی‌درمانی احتمالاً بایستی به طور منظم به پزشک یا پرستار خود مراجعه کنید. امکان دارد مجدداً از اسکن‌ها یا تصویربرداری با اشعه ایکس استفاده شود. ملاقات مجدد پزشک یا پرستار به شما این امکان را می‌دهد تا نگرانی‌ها و مشکلات خود را با آن‌ها در میان بگذارید.
• در حین درمان و پس از آن شما قادر هستید که فعالیت‌های روزمره خود را ادامه دهید. با کاهش علائم سرطان، حال شما رو به بهبود می‌رود. در مورد برخی از افراد بازگشت به روند طبیعی زندگی کمی زمان می‌برد.
• پس از شیمی‌درمانی امکان دارد تمایل داشته باشید تا تغییراتی در نحوه زندگی خود ایجاد کنید. برای مثال امکان دارد بخواهید تا فعالیت جسمانی بیشتری داشته باشید، از رژیم غذایی سالم استفاده کنید، وزن اضافی را کاهش داده یا سیگار کشیدن را ترک کنید. این موارد می‌توانند در روند بهبود به شما کمک کنند و همچنین خطر ایجاد بیماری‌های دیگر از جمله سرطان را در آینده کاهش می‌دهند.

هزینه شیمی‌درمانی تومور مغزی

هزینه شیمی‌درمانی برای هر فرد نسبت به تعداد جلسات مورد نیاز، روش و میزان داروی استفاده شده برای درمان متفاوت است. در صورت داشتن هر گونه سؤال درباره قیمت شیمی‌درمانی و پرداخت میزان تقریبی هزینه توسط بیمه با پزشک خود قبل از شروع درمان مشورت کنید.

سؤالات رایج شیمی‌درمانی تومور مغزی

شیمی‌درمانی چقدر زمان می‌برد؟

برنامه درمانی برای هر شخصی متفاوت می‌باشد. معمولاً شیمی‌درمانی 6 تا 12 ماه زمان می‌برد و دارای 6 تا 12 دوره می‌باشد. امکان دارد هر چند هفته یکبار، برای چندین روز شیمی‌درمانی انجام شود.

آیا بیمار در زمان شیمی‌درمانی بایستی در بیمارستان بماند؟

شیمی‌درمانی معمولاً یک درمان سرپایی می‌باشد و نیازی نیست که بیمار در بیمارستان بستری شود. البته در بعضی از موارد خاص، بیمار بایستی بستری شود. پیش از آغاز شیمی‌درمانی، یکی از اعضای تیم درمانی اطلاعات لازم را در این مورد به بیمار خواهد داد.

نحوه اطلاع از تأثیر شیمی‌درمانی

هنگام انجام شیمی‌درمانی و پس از آن، تغییرات ایجاد شده در تومور بررسی خواهند شد. این کار با استفاده از سی‌تی‌اسکن و ام‌آرآی جهت اطلاع از کوچک شدن تومور انجام می‌شود.

چه زمانی پس از شیمی‌درمانی موها مجدد رشد خواهند کرد؟

بعضی از داروهای شیمی‌درمانی باعث ریزش مو می‌شوند. امکان دارد موها نازک شوند و در قسمت‌هایی دچار ریزش شوند و یا ممکن است که همه موها بریزند. معمولاً پس از 2 تا 3 هفته از آغاز شیمی‌درمانی، ریزش موها شروع می‌شود. ریزش مو تدریجی می‌باشد، ولی امکان دارد هنگام مصرف شامپو یا شانه زدن، ریزش مقدار زیادی از موها مشاهده شود.
پس از درمان موها مجدداً رشد می‌کنند، البته امکان دارد این روند چند ماه زمان ببرد. در ابتدا امکان دارد که موها پس از رشد نازک‌تر از قبل می‌باشند. پس از پایان شیمی‌درمانی ممکن است موها با حالت متفاوتی رشد کنند؛ برای مثال امکان دارد رنگ مو متفاوت شده یا مثلاً موها مجعد باشند.

آیا شیمی‌درمانی تاثیری بر باروری دارد؟

بعضی از داروهای شیمی‌درمانی بر قدرت باروری تأثیر می‌گذارند. برخی دیگر از داروها باعث یائسگی زودهنگام می‌شوند. پیش از آغاز شیمی‌درمانی بایستی موارد فوق را با پزشک در میان بگذارید. پزشک برای درمان مشکلات باروری در آینده به شما توصیه می‌کند تا از روش‌هایی مانند نگهداری تخمک، جنین، بافت تخمدان یا اسپرم استفاده کنید.