مننژیت نامی است که برای التهاب غشاهای (مننژهای) اطراف مغز و نخاع استفاده میشود. ورم ناشی از مننژیت معمولاً باعث بروز علائمی مانند سردرد، تب و خشکی گردن میشود. علت بیشتر موارد مننژیت عفونت ویروسی است، اگرچه عفونت‌های قارچی و باکتریایی نیز میتوانند به بروز مننژیت منجر شوند. برخی از موارد مننژیت بدون درمان در چند هفته بهبود می‌یابند، اما موارد دیگر این بیماری خطرناک هستند و نیاز به درمان فوری با آنتی‌بیوتیک دارند.
[shortcode-variables slug=”alert”]برای اطلاع بیشتر از راه‌های درمان آن می‌توانید با [shortcode-variables slug=”name”] از طریق شماره‌های [shortcode-variables slug=”number”] تماس حاصل فرمایید.[shortcode-variables slug=”alert1″]
زمان مراجعه به پزشک
چنانچه خود یا یکی از اعضاء خانواده‌تان با علائم مننژیت مواجه شدید، به سرعت به پزشک مراجعه کنید:
- تب
- سردرد شدید و تسکین ناپذیر
- گیجی
- استفراغ
- خشکی گردن
مننژیت باکتریایی جدی است وچنانچه فوراً با آنتی بیوتیک درمان نشود، ظرف چند روز به مرگ منجر خواهد شد. تاخیر در شروع درمان خطر وارد شدن آسیب دائمی به مغز یا مرگ را افزایش میدهد. همچنین اگر یکی از همکاران یا اعضاء خانواده‌تان به مننژیت مبتلا است، حتماً با پزشک مشورت کنید تا در صورت لزوم دارو برای پیشگیری از ابتلا به عفونت تجویز کنند.
انواع مننژیت
انواع بیماری مننژیت عبارتند از:
- مننژیت باکتریایی
- مننژیت ویروسی
- مننژیت مزمن
- مننژیت قارچی
دلایل ایجاد مننژیت
عفونت‌های ویروسی شایع‌ترین علت مننژیت به شمار می‌آید و پس از آن عفونت‌های باکتریایی و به ندرت عفونت‌های قارچی عامل ابتلا به مننژیت هستند. چون عفونت های باکتریایی خطرناک و کشنده هستند، تشخیص علت بیماری مننژیت بسیار مهم است.
علت مننژیت باکتریایی
چنانچه باکتری وارد جریان خون شود و به مغز و نخاع برسد، مننژیت باکتریایی حاد شروع میشود. البته گاهی نیز باکتری مستقیماً به مننژها حمله میکند؛ حمله مستقیم میتواند پیامد عفونت گوش یا سینوس یا شکستگی جمجمه باشد؛ موارد نادری از بیماری نیز پس از جراحی مشاهده شده است. باکتریایی مختلفی میتوانند علت مننژیت باکتریایی حاد باشند که شایع‌ترین آنها را در زیر معرفی می‌کنیم:
- استرپتوکوک پنومونیه (پنوموکوک): این باکتری شایع‌ترینی علت مننژیت باکتریایی در نوزادان، خردسالان و بزرگسالان ایالات متحده است. پنوموکوک بیشتر عامل ذاتالریه یا عفونت‌های گوش یا سینوس است. با تزریق واکسن می‌توان از ابتلا به این نوع عفونت پیشگیری کرد.
- نایسریا مننژیتیدیس (مننگوکوک): این باکتری یکی دیگر از علل اصلی مننژیت باکتریایی محسوب میشود. این باکتری‌ها معمولاً عامل ایجاد عفونت های تنفسی هستند، اما اگر وارد جریان خون بشوند، میتوانند باعث مننژیت مننگوکوک نیز بشوند. این نوع عفونت به شدت مسری است و عموماً نوجوانان و جوانان را درگیر میکند. این باکتری باعث بروز اپیدمی محلی در خوابگاه‌های دانشگاه‌ها، مدارس و پایگاه‌های ارتشی میشود. واکسن برای پیشگیری از این نوع عفونت وجود دارد.
- هموفیلوس آنفلوآنزا (هموفیلوس): باکتری نوع بی هموفیلوس آنفلوآنزا (هیب) زمانی یکی از علل اصلی مننژیت باکتریایی در کودکان بود. اما واکسنهای جدید هیب تعداد موارد این نوع مننژیت و درصد شیوع آن را به میزان قابل توجهی کاهش داده است.
- لیستریا مونوسیتوژنز (لیستریا): این باکتری‌ها در پنیرهای غیرپاستوریزه، هات داگ و گوشت ساندویچی (سوسیس و کالباس و … ) وجود دارند. بانوان باردار، نوزادان، سالمندان و بیماران دارای سیستم ایمنی ضعیف، بیشتر مستعد ابتلا به این نوع عفونت هستند. لیستریا میتواند از سد جفت عبور کند و ابتلا به آن در اواخر بارداری برای جنین بسیار خطرناک است.
علت مننژیت ویروسی
مننژیت ویروسی معمولاً خفیف است و غالباً خود به خود برطرف میشود. ویروس‌هایی مانند ویروس هرپس سیمپلکس، HIV، اوریون، وست نایل و انواع دیگر عامل مننژیت ویروسی به شمار می‌آید.
علت مننژیت مزمن
ارگانیسم‌های با رشد آهسته، مانند قارچ و مایکوباکتری سل، که به غشاها و مایع اطراف مغز حمله میکنند، عامل مننژیت مزمن به شمار می‌آیند. مننژیت مزمن ظرف مدت دو هفته یا بیشتر بروز می‌یابد.
علت مننژیت قارچی
مننژیت قارچی به طور نسبتاً نادر رخ میدهد و میتواند به ابتلا به مننژیت مزمن منجر شود. علائم مننژیت قارچی شبیه به مننژیت باکتریایی است، اما مننژیت قارچی ناشی از عفونت قارچی است. یکی از گونه‌های شایع قارچی در مننژیت، مننژیت کریپتوکوک است که به ویژه افرادی را که نقص ایمنی مانند ایدز دارند، تحت تأثیر قرار میدهد. اگر مننژیت قارچی به موقع با داروهای ضدقارچ درمان نشود، میتواند منجر به مرگ بیمار شود.
علل دیگر مننژیت
مننژیت علل غیرعفونی نیز دارد؛ واکنش به مواد شیمیایی، حساسیت‌های دارویی، بعضی انواع سرطان و بیماری‌های التهابی مانند سارکوئیدوز از علل غیرعفونی مننژیت محسوب میشود.
عامل‌های خطر
عامل‌های خطر مننژیت به شرح زیر است:
- فراموش کردن واکسن: چنانچه واکسیناسیون در دوران کودکی یا بزرگسالی کامل نشود، خطر ابتلا به مننژیت افزایش می‌یابد.
- سن: اکثر موارد مننژیت ویروسی در کودکان زیر پنج سال مشاهده میشود. مننژیت باکتریایی در افراد زیر 20 سال شایع است.
- زندگی کردن در جمع: دانشجویانی که در خوابگاه زندگی میکنند، پرسنل ارتش و کودکانی که به مدارس شبانه روزی یا مهد کودک میروند، بیشتر در معرض ابتلا به مننژیت مننگوکوک هستند. دلیل بالاتر بودن درصد شیوع در جمع این است که این باکتری از راه مجاری تنفسی منتقل میشود و به سرعت در میان گروه‌های بزرگ منتشر میشود.
- بارداری: بارداری خطر ابتلا به لیستریوز، عفونتی که عامل آن باکتری لیستریا است، را افزایش میدهد که میتواند به مننژیت نیز منجر شود. لیستریوز خطر سقط جنین، مردهزایی و زایمان زودرس را بالاتر میبرد.
- نقص سیستم ایمنی: ایدز، دیابت، مصرف داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی و عامل‌های دیگری که سیستم ایمنی را ضعیف میکند، بیمار را در برابر مننژیت آسیبپذیر می‌سازد. برداشتن طحال نیز خطر ابتلا به مننژیت را افزایش میدهد و افراد بدون طحال باید واکسن برای به حداقل رساندن این خطر دریافت کنند.
نشانه‌های بیماری مننژیت
علائم اولیه مننژیت شبیه به آنفلوآنزا است. علائم ممکن است ظرف چند ساعت یا چند روز ایجاد شود.
علائم در بیماران بالای دو سال
- تب بالای ناگهانی
- خشکی گردن
- سردرد شدیدی که با همیشه تفاوت دارد
- سردرد همراه با حالت تهوع و استفراغ
- گیجی یا دشواری در تمرکز کردن
- تشنج
- خواب آلودگی یا به سختی از خواب بیدار شدن
- حساسیت به نور
- بی‌اشتهایی یا تشنه نشدن
- راش یا حساسیت پوستی نیز گاهی در موارد مانند مننژیت مننگوکوک مشاهده میشود.
نشانه‌های مننژیت در نوزادان
نشانه‌های مننژیت در نوزادان عبارت است از:
- تب بالا
- گریه مداوم
- تحریک‌پذیری یا خواب آلودگی شدید
- بی‌حالی یا عدم فعالیت
- خوب غذا نخوردن
- وجود برجستگی در ملاج یا نقطه نرم بالای سر
- خشکی گردن و بدن نوزاد
- نوزادان مبتلا به مننژیت را به سختی می‌توان آرام کرد و حتی زمانی که نوزاد بیمار را در آغوش می‌گیرید، گریه‌اش شدیدتر میشود.
تشخیص مننژیت
موارد و آزمایش‌های زیر برای تشخیص مننژیت انجام میشود:
- معاینه بالینی و بررسی پرونده پزشکی: تشخیص مننژیت با معاینه بالینی و بررسی پرونده پزشکی بیمار شروع میشود. سن، اقامت در خوابگاه یا رفتن به مهد کودک نکات مهمی برای تشخیص مننژیت است. پزشک حین معاینه بالینی به تب، بالا رفتن ضربان قلب، خشکی گردن و کاهش هوشیاری توجه میکند.
- نمونه برداری از مایع مغزی ـ نخاعی (اسپاینال تب): پزشک پونکسیون کمری را به منظور بررسی افزایش فشار در سیستم عصبی مرکزی انجام میدهد. وجود باکتری یا التهاب در مایع نخاعی نیز با انجام این عمل مشخص میشود.
- کشت خون به تعیین باکتری‌های موجود در خون کمک میکند. باکتری‌ها میتوانند همراه با خون به مغز برسند. ان. مننژیتیدیس و اس. پنومونیه مواردی هستند که هم باعث عفونت خون (سپسیس) و هم مننژیت می‌شوند.
- شمارش کامل خون یکی از شاخص‌های عمومی سلامتی است. در این آزمایش تعداد گلبول‌های سفید و قرمز خون شمرده میشود. گلبول‌های سفید با عفونت مقابله میکنند و تعداد آنها در بیماران مبتلا به مننژیت معمولاً بالاتر از حد نرمال است.
- رادیوگرافی قفسه سینه ابتلا به ذاتالریه، سل یا عفونت‌های قارچی را نشان میدهد. مننژیت گاهی پس از ذاتالریه شروع میشود.
- سی تی اسکن سر وجود مشکلاتی مانند سینوزیت یا آبسه مغزی را نشان میدهد. باکتری‌های گاهی از سینوس‌ها در مننژها منتشر می‌شوند.
درمان مننژیت
درمان مناسب با توجه به علت مننژیت توصیه میشود. روش‌های درمان مننژیت عبارت است از:
- بیماران مبتلا به مننژیت باکتریایی باید به سرعت بستری شوند. تشخیص و درمان زودهنگام از آسیب دیدن مغز و مرگ جلوگیری میکند. مننژیت باکتریایی با آنتی بیوتیک درون وریدی درمان میشود. آنتی بیوتیک خاصی برای درمان مننژیت باکتریایی وجود ندارد و داروی مناسب با توجه به باکتری عامل ایجاد بیماری انتخاب میشود.
- مننژیت قارچی با داروهای ضدقارچ درمان میشود.
- در درمان مننژیت انگلی یا فقط علائم درمان میشود یا عفونت مستقیماً تحت درمان قرار می‌گیرد. بعضی موارد مننژیت انگلی با توجه به علت بیماری، حتی بدون دریافت آنتی بیوتیک بهبود می‌یابد. با این حال چنانچه بیماری تشدید شود، پزشک سعی می کند که عفونت را درمان کند.
- مننژیت ویروسی گاهی خود به خود برطرف میشود، اما بعضی موارد را باید با داروهای ضدویروسی درون وریدی درمان کرد.
پیشگیری از مننژیت
باکتری‌ها یا ویروس‌های شایع عامل مننژیت از راه سرفه، عطسه، بوسیدن یا استفاده از وسایل غذاخوری، مسواک یا سیگار مشترک منتقل میشود. رعایت توصیه‌های زیر به پیشگیری از مننژیت کمک میکند:
- شستن دست‌ها: شستشوی کامل دست‌ها میکروب‌های روی دست را از بین میبرد. به فرزندتان یاد بدهید که دست‌هایش را مرتب، به ویژه قبل از غذا خوردن و بعد از استفاده از سرویس بهداشتی، بودن در مکان‌های شلوغ یا بازی کردن با حیوانات بشوید. روش شستشوی کامل و آبکشی دست ها را به فرزندتان یاد بدهید.
- بهداشت را رعایت کنید: نوشیدنی، غذا، نی، وسایل غذاخوری، بالم لب یا مسواک را با هیچ کس به طور مشترک استفاده نکنید. استفاده شخصی از این وسایل را به کودکان و نوجوانان نیز یاد بدهید.
- سلامت خود را حفظ کنید: سیستم ایمنی را با استراحت کافی، ورزش منظم و رعایت تغذیه سالم حاوی مقدار زیادی میوه‌های تازه، سبزیجات و غلات کامل تقویت کنید.
- دهانتان را بپوشانید: حتماً بینی و دهانتان را هنگام سرفه یا عطسه کردن بپوشانید.
- اگر باردار هستید، مراقب تغذیه خود باشید: خطر ابتلا به لیستریوز را با طبخ گوشت‌هایی مانند هات داگ و گوشتهای ساندویچی در دمای 74 درجه سانتیگراد کاهش دهید. پنیرهای تهیه شده از شیر غیرپاستوریزه میل نکنید و پنیری را انتخاب کنید که روی بسته بندی آن به وضوح درج شده باشد که از شیر پاستوریزه تهیه شده است.
واکسیناسیون برای جلوگیری از مننژیت
با تزریق واکسنهای زیر می‌توان از ابتلا به بعضی گونه‌های مننژیت باکتریایی پیشگیری کرد:
- واکسن هیب (هموفیلوس آنفلوآنزای نوع بی): کودکان این واکسن را در قالب بخشی از برنامه واکسیناسیون معمول خود دریافت میکنند، اولین واکسن هیب در دو ماهگی تزریق میشود. این واکسن به برخی بزرگسالان، از جمله افرادی که به بیماری کم‌خونی داسی شکل یا ایدز مبتلا هستند یا طحال ندارند، نیز توصیه میشود.
- واکسن پنوموکوک کونژوگه (PCV13): این واکسن نیز بخشی از ایمن‌سازی معمول برای کودکان زیر دو سال است. دوزهای تکمیلی به کودکان دو تا پنج سالی توصیه میشود که به دلایلی مانند ابتلا به سرطان، بیماری ریوی یا قلبی مزمن، مستعد دچار شدن به بیماری پنوموکوک و ذاتالریه هستند.
- واکسن پنوموکوک پلی ساکاریدی (PPSV23): کودکان بزرگتر و بزرگسالانی که به محافظت در برابر باکتری پنوموکوک نیاز دارند، این واکسن را دریافت میکنند. مرکز کنترل و پیشگیری بیماری توصیه میکند که تمام افراد بالای 65 سال، کودکان زیر 2 سال، جوانان و کلیه افرادی که طحال ندارند یا به دلیل ابتلا به بیماری قلبی، دیابت یا کم‌خونی سلول‌های داسی شکل سیستم ایمنی ضعیف دارند، واکسن PPSV را دریافت کنند.
- واکسن مننگوکوک کنژوگه: مرکز کنترل و پیشگیری بیماری توصیه میکند که یک دوز از این واکسن در بازه سنی 12 ـ 11 سال و یک دوز در 16 سالگی تزریق شود. چنانچه واکسن اول در 15 ـ 13 سالگی تزریق شود، واکسن بعدی باید بین 18 ـ 16 سالگی تزریق شود. چنانچه واکسن اول در سن 16 سالگی یا بالاتر تزریق شود، نیازی به تزریق دوم نیست.
این واکسن را می‌توان برای کودکان کوچکتری که مستعد ابتلا به مننژیت باکتریایی هستند یا با فرد مبتلا به مننژیت تماس داشته‌اند، نیز تزریق کرد. ایمنی تزریق این واکسن برای نوزادان 9 ماه به بالا تایید شده است. همچنین این واکسن برای ایمن‌سازی افراد سالمی به کار برده میشود که تا به حال واکسنی دریافت نکرده‌اند و به تازگی در معرض اپیدمی بیماری قرار گرفته‌اند.
عوارض بیماری مننژیت
مننژیت میتواند عوارض شدیدی را به دنبال داشته باشد. هر چه خود یا فرزندتان مدت بیشتری به بیماری مبتلا بوده و برای درمان اقدام نکرده باشید، خطر تشنج و بروز آسیب‌های عصبی دائمی، مانند موارد زیر بیشتر میشود:
- ضعیف شدن شنوایی
- مشکلات حافظه
- ناتوانی در یادگیری
- آسیب مغزی
- اختلال در راه رفتن
- تشنج
- نارسایی کلیه
- شوک
- مرگ
حتی بیماران مبتلا به مننژیت شدید نیز با بهره‌گیری از درمان مناسب بهبود می‌یابند.
سوالات رایج
آیا بازی کردن با کسی که قبلا مننژیت داشته است خطرناک است؟
خیر، بازی کردن با فردی که قبلاً به مننژیت مبتلا بوده، هیچ خطری ندارد. آنتی بیوتیک‌هایی که بیمار در بیمارستان دریافت میکند، باکتری‌ها را از بین میبرد و بیمار دیگر عفونتی در بدن ندارد که بتواند آن را منتقل کند.
آیا همه میتوانند دچار مننژیت شوند؟
همه در معرض خطر ابتلا به مننژیت قرار دارند، اما گروه‌های زیر بیشتر مستعد دچار شدن به این بیماری هستند:
- کودمان زیر 5 سال، به ویژه زیر 1 سال آسیب‌پذیرتر هستند.
- گروه آسیبپذیر بعدی نوجوانان و جوانان هستند.
- افراد بالای 55 سال نیز در معرض خطر قرار دارند.
آیا ممکن است فردی بیشتر از یک بار دچار مننژیت شود؟
بعید است که فردی بیشتر از یک بار دچار مننژیت شود، اما غیرممکن نیست. بدن اکثر افراد نسبت به ارگانیسم عامل ایجاد بیماری ایمن میشود. با این حال چون مننژیت علل مختلفی دارد، احتمال اندکی وجود دارد که فردی بیشتر از یک بار در طول عمر خود به مننژیت مبتلا شود.
آیا ممکن است فردی که علائمی ندارد، ناقل بیماری باشد؟
حدود ۵ تا ۲۵ درصد افراد میتوانند بدون اظهار علائم بیماری، باکتری‌های مننژیت را در بینی یا گلو خود حمل کرده و آنها را به دیگران منتقل کنند. فرد ممکن است تا قبل از حذف خود به خود باکتری را به مدت چند روز یا چند ماه حمل کند و ناقل بیماری باشد. بیشتر موارد مننژیت ناشی از تماس با افرادی است که هیچگونه علائمی از ابتلا به بیماری ندارند.
