شبکه عصبی براکیال (بازویی) مسئول انتقال پیام‌های عصبی از نخاعی به سمت شانه، بازو و دست‌ها است. وقوع آسیب و تنگی در این اعصاب، یا جدا شدن و پاره شدن آنها، باعث بروز وضعیتی به نام آسیب دیدگی شبکه بازویی (brachial plexus injury) می‌شود. سندرم برنرز استینگر به عنوان یک نوع خفیف از آسیب دیدگی شبکه بازویی شناخته می‌شود و در ورزش‌های با برخورد شدید مانند فوتبال بسیار رایج است. همچنین، نوزادان ممکن است در زمان تولد با این نوع آسیب مواجه شوند. عواملی مانند التهاب و وجود تومورها نیز می‌توانند به شبکه براکیال تأثیر بگذارند.
تصادف، عامل شدیدترین آسیب‌های شبکه بازویی
شدیدترین آسیب‌دیدگی‌های شبکه بازویی معمولاً در اثر حوادث خودرو یا موتورسیکلت رخ می‌دهد. آسیب‌دیدگی شدید شبکه براکیال می‌تواند باعث فلج شدن بازو شود، به‌نحوی‌که بازو عملکرد و حس خود را از دست می‌دهد. روش‌های مختلف جراحی مانند پیوند اعصاب، انتقال عصب و پیوند عضلات می‌تواند به بازگرداندن عملکرد بیمار کمک کند.
ارتباط با متخصص
[shortcode-variables slug=”alert”]در صورت داشتن علائمی مانند دردی شبیه به شوک الکتریکی در بازو یا بی‌حسی و ضعیف شدن دست و بازو، حتماً در اسرع وقت به پزشک معالجه کنید تا با درمان به‌موقع و مناسب از بروز عوارضی مانند خشکی مفاصل یا از دست دادن حس لامسه، جلوگیری نمایید. برای رزرو وقت ملاقات با [shortcode-variables slug=”name”]، متخصص جراحی مغز و اعصاب می‌توانید با شماره‌های [shortcode-variables slug=”number”] تماس حاصل فرمایید.[shortcode-variables slug=”alert1″]
علل بروز آسیب‌های شبکه بازویی
آسیب‌دیدگی اعصاب فوقانی شبکه بازویی معمولاً زمانی ایجاد می‌شود که نیرویی شانه را به سمت پایین تحت‌فشار قرار داده و گردن نیز در جهت مخالف شانه آسیب‌دیده، کشیده شود. آسیب‌دیدگی اعصاب تحتانی نیز معمولاً زمانی رخ می‌دهد که بازوی شما در بالای سرتان تحت ضربه و فشار قرار بگیرد. این آسیب‌دیدگی‌ها ممکن است در شرایط مختلفی ایجاد شوند، ازجمله:
- ورزش‌های پربرخورد: ممکن است بسیاری از بازیکنان فوتبال، دچار آسیب خفیف شبکه بازویی (سندرم برنرز- استينگر) شوند، این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که در اثر برخورد با سایر بازیکنان شبکه عصبی براکیال دچار کشیدگی می‌شود.
- زایمان‌های سخت و پیچیده: نوزادانی که سخت متولد می‌شوند، مانند زایمان بریچ (هنگامی که جنین با پا یا باسن از رحم به دنیا می‌آید)، یا زایمان‌های طولانی، ممکن است جنین دچار آسیب‌دیدگی شبکه بازویی شود. اگر شانه‌های نوزاد در کانال زایمان گیر کند، خطر بالقوه‌ی آسیب شبکه بازویی افزایش می‌یابد. در اغلب موارد اعصاب فوقانی شبکه دچار آسیب‌دیدگی می‌شوند که به آن فلج زایمانی براکیال (Erb’s palsy) گفته می‌شود. فلج زایمانی کامل براکیال زمانی رخ می‌دهد که همزمان شبکه فوقانی و تحتانی بازویی دچار آسیب‌دیدگی شده باشند.
- تروما و ضربه: انواع مختلف تروما (ازجمله حوادث ناشی از تصادف خودرو، حوادث مربوط به موتورسیکلت، سقوط یا زخم گلوله) می‌تواند موجب آسیب‌دیدگی شبکه براکیال یا بازویی شود.
- التهاب: التهاب می‌تواند منجر به آسیب شبکه عصبی بازویی شود. یک بیماری نادر به نام سندرم پارسونگ ترنر (التهاب شبکه بازویی)، بدون هیچ ضربه‌ای می‌تواند باعث التهاب شبکه بازویی شود، درنتیجه موجب فلج برخی از عضلات بازو می‌شود.
- تومورها: تومورهای غیر سرطانی (خوش‌خیم) یا سرطانی می‌توانند در محدوده شبکه بازویی رشد کنند یا بر شبکه عصبی بازویی فشار وارد کرده یا اعصاب ناحیه را درگیر کنند، درنتیجه ممکن است شبکه بازویی دچار آسیب‌دیدگی شود.
- پرتودرمانی: پرتودرمانی می‌تواند شبکه عصبی بازویی را در معرض آسیب‌دیدگی قرار دهد.
علائم آسیب شبکه براکیال
علائم و نشانه‌های آسیب‌دیدگی شبکه براکیال، بسته به شدت و موقعیت آسیب‌دیدگی ممکن است بسیار متفاوت باشد. معمولاً تنها یک بازو تحت تأثیر قرار می‌گیرد. نشانه‌های این عارضه را می‌توان در چند دسته طبقه‌بندی کرد که عبارتند از:
آسیب‌دیدگی‌های خفیف
آسیب‌دیدگی خفیف در طی ورزش‌های پربرخورد، مانند فوتبال یا کشتی ایجاد می‌شود، معمولاً زمانی رخ می‌دهد که شبکه عصبی بازویی تحت کشش یا فشار قرار می‌گیرد. به این حالت سندروم برنرز استينگر گفته می‌شود که می‌تواند علائم زیر را ایجاد نماید:
- احساسی مانند شوک الکتریکی یا احساس سوزش، که به سمت بازوها گسترش می‌یابد.
- احساس ضعف و یا بی‌حسی در بازوها
این علائم معمولاً فقط چند ثانیه یا چند دقیقه طول می‌کشند، اما در بعضی افراد ممکن است چند روز یا بیشتر نیز ادامه داشته باشند.
آسیب‌دیدگی شدید
علائم آسیب‌دیدگی شدید زمانی ایجاد می‌شود که شبکه بازویی به‌طورجدی دچار آسیب‌دیدگی و یا حتی پارگی شود. جدی‌ترین آسیب‌دیدگی شبکه بازویی زمانی ایجاد می‌شود که ریشه‌های عصبی از نخاع دچار پارگی شوند. علائم و نشانه‌های آسیب‌دیدگی شدید می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- ضعف یا ناتوانی در استفاده از ماهیچه‌های دست، بازو یا شانه
- عدم وجود حرکت و احساس در بازو، شانه و یا دست
- درد شدید
چه موقع به پزشک مراجعه کنیم؟
فلج شبکه بازویی می‌تواند باعث ضعف دائمی یا معلولیت شود. حتی اگر ازنظر شما آسیب‌دیدگی خفیف است، ممکن است به مراقبت‌های درمانی نیاز داشته باشید. در صورت داشتن علائم زیر به پزشک مراجعه کنید:
- احساس سوزش یا سوزن سوزن شدن مکرر
- ضعف در دست یا بازوها
- ضعف در هر بخشی از بازو پس از ضربه
- فلج کامل اندام‌های فوقانی پس از ضربه
- گردن درد
- بروز علائم در هر دو دست
- وجود علائم در اندام‌های فوقانی و تحتانی
مهم است که در عرض شش تا هفت ماه پس از آسیب‌دیدگی بیمار ارزیابی و درمان شود. تأخیر درمان ممکن است نتیجه درمان را تحت تأثیر قرار داده و یا فرد را نیازمند جراحی اعصاب کند.
عوامل خطر
شرکت در ورزش‌های پربرخورد، به‌خصوص فوتبال و کشتی و یا تصادفات با سرعت بالا، خطر آسیب‌دیدگی شبکه عصبی بازویی را افزایش می‌دهد.
عوارض
در صورت داشتن استراحت کافی، بسیاری از آسیب‌دیدگی‌های شبکه بازویی در کودکان و بزرگسالان بدون هیچ عارضه ماندگاری، بهبود پیدا می‌کند. اما بعضی از آسیب‌دیدگی‌ها می‌تواند مشکلات موقت یا دائمی برای فرد ایجاد کنند:
- خشکی مفاصل: اگر بیمار به فلج بازو یا دست مبتلا شده باشد، ممکن است مفاصل دچار خشکی شوند و حرکت آنها دشوار گردد، حتی اگر دوباره اندام عملکرد خود را به دست آورد. به همین دلیل، احتمالاً پزشک در طول بهبودی، درمان فیزیوتراپی را برای شما توصیه می‌کند.
- درد: ممکن است در اثر آسیب عصبی، شما دچار درد شوید که می‌تواند مزمن و طولانی شود.
- کاهش حس: اگر حس دست یا بازو کاهش یابد، ممکن است بدون آنکه متوجه شوید، دست شما دچار سوختگی یا آسیب‌دیدگی شود.
- آتروفی (تحلیل) عضله: اعصاب خیلی به‌کندی رشد می‌کنند که ممکن است پس از آسیب‌دیدگی چندین سال طول بکشد. در طول این مدت، عدم استفاده از اندام آسیب‌دیده، می‌تواند باعث ضعف و تحلیل عضلات شود.
- ناتوانی دائمی: میزان بهبودی شما پس از آسیب‌دیدگی شبکه عصبی براکیال، به عوامل متعددی بستگی خواهد داشت، ازجمله: سن، نوع، محل و شدت آسیب‌دیدگی. حتی ممکن است بعضی افراد باوجود جراحی، دچار ناتوانی دائمی شوند، از ضعف دست یا شانه‌ها گرفته تا فلج شدن بازوها.
تشخیص
برای تشخیص وضعیت بیمار، پزشک علائم او را بررسی کرده و یک معاینه کامل بالینی انجام می‌دهد. برای کمک به تشخیص میزان و شدت آسیب‌دیدگی، ممکن است یک یا چند آزمایش زیر برایتان درخواست شود:
الکترومیوگرافی (EMG)
در طول الکترومیوگرافی، پزشک الکترودهای را وارد عضلات مختلف شما می‌کند. این آزمایش فعالیت الکتریکی عضلات را هنگام انقباض و استراحت ارزیابی می‌کند. در هنگام قرار دادن الکترود، ممکن است کمی احساس درد داشته باشید، اما اکثر افراد می‌توانند بدون ناراحتی زیاد تست را انجام دهند.
ازمایشات هدایت عصبی
این آزمایش‌ها معمولاً به‌عنوان بخشی از الکترومیوگرافی انجام می‌شود. زمانی که جریان خفیفی از عصب عبور می‌کند، این آزمایش سرعت هدایت اعصاب را اندازه‌گیری می‌کند. درنتیجه درباره نحوه عملکرد اعصاب اطلاعات مفیدی در اختیار پزشک قرار می‌گیرد.
تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (ام آر آی)
در این آزمایش به کمک میدان‌های مغناطیسی قوی و امواج رادیویی، تصاویر دقیقی از مقاطع مختلف بدن تهیه می‌شود. این تصاویر اغلب در تعیین میزان آسیب‌دیدگی شبکه براکیال مؤثر هستند. همچنین به ارزیابی وضعیت شریان‌ها که برای ترمیم و بازسازی اندام‌ها بسیار مهم هستند، کمک می‌کند. امروزه روش جدیدی از MRI با وضوح‌بالا، به نام نوروگرافی مغناطیسی در دسترس است که می‌تواند در این زمینه مورد استفاده قرار بگیرد.
سی‌تی‌اسکن (CT) میلوگرافی
در توموگرافی کامپیوتری (CT) با استفاده از اشعه ایکس، از مقاطع مختلف بدن تصاویر دقیقی تهیه می‌شود. در میلوگرافی از یک ماده حاجب کمک می‌گیرند که از طریق پونکسیون نخاعی در ستون فقرات تزریق می‌شود. درنتیجه به کمک سی‌تی‌اسکن تصاویر دقیقی از نخاع و ریشه‌های عصبی آن به دست می‌آید. این آزمایش معمولاً زمانی انجام می‌شود که تصویربرداری ام آر ای اطلاعت کافی را در اختیار ما قرار ندهد.
آنژیوگرافی
در صورتی که پزشک شک داشته باشد رگ‌های خونی که نواحی آسیب‌دیده را تامین می‌کنند مسدود شده‌اند، ممکن است آزمایش آنژیوگرافی را توصیه کند. در این آزمایش، با تزریق مواد حاجب به رگ‌ها، تصاویر دقیقی از وضعیت خون‌رسانی آن رگ‌ها به دست می‌آید. این اطلاعات بسیار اهمیتی در مراحل برنامه‌ریزی جراحی شما دارند.
درمان آسیب و فلج شبکه عصبی بازویی
درمان آسیب‌دیدگی شبکه عصبی بازویی به عوامل متعددی بستگی دارد، از جمله شدت و نوع آسیب، مدت زمانی که از آسیب می‌گذرد، وجود شرایط و بیماری‌های همراه با بیمار و وضعیت عمومی او. در برخی موارد که عصب‌ها فقط تحت کشش قرار گرفته‌اند، بیمار ممکن است بدون درمان خاصی بهبود یابد. در صورت لزوم، پزشک ممکن است درمان فیزیوتراپی را برای بهبود عملکرد مفاصل و عضلات، افزایش دامنه حرکت و جلوگیری از ایجاد خشکی در مفاصل توصیه کند. در بعضی موارد، ایجاد بافت اسکار در طول فرآیند بهبود ممکن است و در این صورت نیاز به جراحی برای برطرف کردن بافت اسکار و بهبود عملکرد عصبی می‌باشد. معمولاً جراحی برای ترمیم آسیب‌دیدگی شبکه عصبی بازویی باید در عرض 6 تا 7 ماه پس از آسیب انجام شود. در صورتی که جراحی بعد از 6 تا 7 ماه از زمان آسیب انجام شود، ممکن است عملکرد عضلات بهبود نیابد. جزئیات و مراحل درمان به طور دقیقتر بستگی به وضعیت و شرایط هر بیمار دارد.
تمرینات مربوط به آسیب فلج شبکه بازویی
اگر به متخصص فیزیوتراپی مراجعه کنید، او می‌تواند بر اساس نوع آسیب‌دیدگی و شرایط شما، مناسب‌ترین تمرینات را ارائه دهد. بااین‌حال تمرینات معرفی شده در قسمت زیر، برای اکثر آسیب‌دیدگی‌های شبکه عصبی بازویی مناسب هستند. در صورت شک و تردید در مورد توانایی انجام یا مناسب بودن آنها برای آسیب‌دیدگی شما، قبل از انجام بهتر است با پزشک خود به مشورت بپردازید. انواع حرکات مؤثر در این زمینه عبارتند از:
کشش گردن برای آسیب‌دیدگی شبکه براکیال
تمرینات مربوط به فلج شبکه بازویی با تمرکز بر روی گردن، به شما کمک می‌کند تا پس از آسیب‌دیدگی دوباره دامنه حرکتی خود را بازیابید. بنشینید و به دیوار تکیه دهید. دست خود را در سمتی که دچار آسیب‌دیدگی شده است، بر روی سرتان قرار دهید، سپس سر خود را در جهت مخالف خم کنید. آرنج خود را روی دیوار نگه دارید و به‌آرامی عمل دم و بازدم را انجام دهید. این حالت را حدود 30 ثانیه نگه دارید. سپس تمرین را تا 9 بار تکرار کنید. نتایج آن بعد از ده روز باید آشکار گردد.
بالا بردن شانه‌ها
این تمرین می‌تواند به‌صورت نشسته و یا ایستاده انجام شود، اما درهرصورت باید سر خود را صاف نگه داشته و کمی چانه خود را بکشید. سپس شانه‌ها را به سمت بالا بیاورید و در بالاترین موقعیتی که می‌توانید این وضعیت را حدود سه ثانیه نگه دارید. بعدازآن به موقعیت اولیه خود بازگردید. این تمرین را 10 بار در روز انجام دهید.
تمرین آبداکشن شانه
فضایی پیدا کنید که در آن بتوانید به‌راحتی بایستید یا بنشینید. در حالت نشسته یا ایستاده بدن خود را مستقیم و صاف نگه دارید و دست‌های خود را در دو طرف بدن قرار دهید. به‌آرامی عمل دم و بازدم را انجام دهید. هنگام بازدم به‌آرامی دست‌های خود را از پهلو بازکرده تا جایی که انگشتان دست به سمت سقف قرار بگیرند و بازوها بالای شانه‌ها قرار داشته باشند. حدود 5 ثانیه این وضعیت را نگه داشته و سپس دست‌های خود را پایین آورید. ده بار تکرار این تمرین به‌صورت روزانه به جلوگیری از خشکی مفاصل کمک می‌کند.
انواع جراحی
عمل جراحی برای معالجه این بیماری انواع مختلفی دارد که عبارتند از:
پیوند عصب
در این روش، بخش آسیب‌دیده شبکه عصبی براکیال برداشته می‌شود و با اعصابی که از سایر قسمت‌های بدن برداشت می‌شود، جایگزین می‌گردد. این کار به بازگشت عملکرد بازو کمک خواهد کرد.
انتقال یا جابجایی عصب
هنگامی که ریشه عصبی از طناب نخاعی جدا می‌شود، جراحان عصبی عموماً از روشی استفاده می‌کنند که ریشه عصبی که هنوز به نخاع متصل است را به عصب پاره شده وصل می‌کند، زیرا این روش کارکرد کمتری دارد. در برخی موارد، جراحان ممکن است این روش را در نزدیکی عضله هدف انجام دهند تا با بهبود عضلات، به جای ترمیم عصب آسیب‌دیده (پیوند عصب)، بهبودی سریعتری برای بیمار فراهم کنند. همچنین، در بعضی موارد، پزشکان ممکن است همزمان از هر دو روش پیوند عصب و انتقال عصب استفاده کنند. بافت عصبی بسیار کند رشد می‌کند و به طور متوسط حدود 2.5 سانتی‌متر در ماه رشد می‌کند. بنابراین، ممکن است چندین سال طول بکشد تا نتایج کامل جراحی ظاهر شود. در طول فرآیند بهبودی، تمرینات و حرکات تمرینی باید انجام شود تا انعطاف پذیری عضلات حفظ شود. برای جلوگیری از چرخش دست به سمت داخل، پزشک ممکن است استفاده از آتل یا اسپلینت را توصیه کند.
انتقال عضله
انتقال عضلانی روشی است که در آن جراح یک عضله یا تاندون با کارکرد کمتر را از بخش دیگری از بدن (معمولاً ران) جدا کرده، و آنها به بازوی شما انتقال می‌دهد، سپس عصب‌ها و رگ‌های خونی به عضله پیوند داده می‌شوند.
کنترل درد
در موارد آسیب‌دیدگی شدید شبکه عصبی بازویی، درد به‌صورت درد عذاب‌آور، سوزن سوزن شدن یا حس سوزش به‌صورت ثابت توصیف می‌شود. اغلب در ابتدا داروهای تخدیری مورد استفاده قرار می‌گیرند، اما ممکن است به دلیل پیشرفت بهبودی شما، نوع مسکن‌ها تغییر کند.
پیشگیری از صدمه به اعصاب شبکه براکیال چگونه امکان‌پذیر است؟
اگرچه در غالب موارد نمی‌توان از آسیب‌دیدگی شبکه عصبی براکیال جلوگیری نمود، اما با انجام اقداماتی می‌توان عوارض پس از آسیب‌دیدگی را کاهش داد.
در مورد خودتان
اگر به‌طور موقت نمی‌توانید از دست یا بازوی خود استفاده کنید، تمرین روزانه حرکات افزایش‌دهنده دامنه حکمتی و تمرینات فیزیوتراپی می‌تواند از خشکی و سفت شدن مفاصل شما جلوگیری به عمل آورد. اگر میزان حس دست شما کاهش پیدا کرده است مراقب سوختگی یا مجروح شدن دست خود باشید، چراکه به‌طورمعمول متوجه این امر نخواهید شد. اگر شما ورزشکار هستید و شبکه بازویی شما دچار آسیب‌دیدگی‌های متعدد شده است، با پوشیدن پدهای مخصوص طبق توصیه پزشک، می‌توانید از شبکه بازویی خود در حین ورزش محافظت کنید.
در مورد فرزند شما
اگر والدین یک کودک مبتلا آسیب‌دیدگی شبکه بازویی هستید، مهم است که هرروز مفاصل و ماهیچه‌های اصلی کودک خود را ورزش دهید، این کار باید از حدود هفته سوم تولد آغاز شود. این کار از خشک و سفت شدن دائمی مفاصل کودک شما جلوگیری می‌کند و ماهیچه‌های او را قوی و سالم نگه می‌دارد.
