تومور نخاع چیست و چه علائمی دارد؟

تومور نخاعی یکی از علل اصلی آسیب‌های نخاع و ستون فقرات است و به عنوان یکی از مسائل جدی پزشکی شناخته می‌شود. تومور، که به شکل توده‌ای در نقاط مختلف بدن ظاهر می‌شود، در این حالت به استخوان‌ها، رباط‌های ستون فقرات یا خود نخاع و ریشه‌های نخاعی حمله می‌کند. این تومورها می‌توانند خوش‌خیم یا بدخیم (سرطانی) باشند و می‌توانند عوارض متعددی برای فرد ایجاد کنند و فعالیت‌های روزمره او را تحت تاثیر قرار دهند. در این مقاله، به بررسی تومور نخاعی، عوامل بروز آن، علائم، روش‌های تشخیص و درمان خواهیم پرداخت. با ما همراه باشید تا اطلاعات جامع و کاربردی در این زمینه کسب کنید.

تومور نخاعی چیست؟

تومور نخاعی یک جرم یا توده است که در داخل کانال نخاع یا درون استخوان‌های ستون فقرات رشد می‌کند، و ممکن است سرطانی یا غیر سرطانی باشد. تومورهایی که استخوان‌های ستون فقرات (مهره‌ها) را درگیر می‌کنند، به عنوان تومورهای مهره‌ای شناخته می‌شوند. همچنین، تومورهایی که از داخل خود طناب نخاعی شروع به رشد می‌کنند، تومورهای نخاعی نامیده می‌شوند. دو نوع اصلی تومور وجود دارند که ممکن است نخاع را درگیر کنند.

تومورهای اینترامدولاری (داخل نخاع)، که از سلول‌های داخل خود طناب نخاعی شروع می‌شوند، مانند سرطان آستروسیتوما یا اپاندیموم. تومورهای اكسترامدولاری که از داخل شبکه سلول‌های حمایت کننده اطراف نخاع شروع به رشد می‌کند. اگرچه این نوع از تومورها از داخل خود نخاع شروع نمی‌شوند، اما ممکن است با ایجاد فشار و دیگر مشکلات برای نخاع، عملکرد آن را تحت تاثیر قرار دهند. از جمله تومورهای اكسترامدولاری که ممکن است بر عملکرد نخاع تاثیر بگذراند می‌توان از شوانوما، مننژیوما و نوروفیبروما نام برد. تومورها از دیگر بخش های بدن نیز ممکن است به شبکه محافظ اطراف طناب نخاعی یا در موارد نادر به خود طناب نخاعی متاستاز کرده و گسترش یابند.

انواع تومور نخاع

---

تومورهای ستون فقرات، با توجه به موارد زیر دسته بندی می شوند: 

• با توجه به ناحیه ای از ستون فقرات که در آن به وجود آمده اند. نواحی اساسی عبارتند از: گردن، قفسه ی سینه، کمر و ساکروم.
• با توجه به محل قرار گیری آن ها در ستون فقرات.
• آستروسیتوما
• کوردوما
• گلیوما 
• مننژیوما
• نروفیبروم
• شوانوما 

تومورهای اینترادورال-اکسترامدولاری 

تومورها در داخل پوشش نازک اطراف نخاع (دورا) ولی خارج از نخاع واقعی (اعصاب نخاع) قرار دارند. احتمال وجود تومور در این ناحیه حدود 40 درصد است. این نوع تومورها شامل مننژیوما (تومورهای غشاء عنکبوتی نخاع)، شوانوما و نوروفیبروما (تومورهای ریشه‌های عصبی خارجی نخاع) و اپاندیمومای انتهایی نخاع (تومورهای در پایه طناب نخاعی) است. اغلب مننژیوماها خوش‌خیم هستند، اما برداشتن کامل آنها دشوار و بروز بازگشت ممکن است. تومورهای ریشه‌های عصبی نیز به طور کلی خوش‌خیم هستند، با این حال نوروفیبروماها ممکن است به مرور زمان بدخیم شوند. اپاندیموماها در انتهای طناب نخاعی می‌توانند بزرگ بوده و به دلیل حساسیت ساختارهای عصبی ظریف در آن ناحیه، برداشت آنها ممکن است دشوار باشد.

اینترامدولاری

این تومورها در داخل نخاع رشد می کنند. آن ها معمولاً از سلول های گلیال یا اپاندیمال (نوعی سلول گلیال) که در سرتاسر فضای بینابینی نخاع یافت می شود، تشکیل می شوند. احتمال وقوع در این مکان تقریباً 5 درصد است. آستروسیتوما و اپاندیموم دو نوع شایع هستند. آستروسیتوم در ناحیه ی قفسه ی سینه و گردن شایع تر است. اپاندیموم ها بیشتر در فیلوم (ناحیه ی پایینی نخاع) و ناحیه ی گردنی هستند. آن ها اغلب خوش خیم هستند (در مقایسه با تومورهای داخل جمجمه ای)، اما برداشتن آن ها دشوار است. لیپوما های اینترامدولاری، تومورهای مادرزادی نادری هستند که بیشتر در نخاع گردنی قرار دارند.

اکسترادورال 

تومور در خارج از دورا، پوشش نازکی که طناب نخاعی را احاطه کرده است، قرار دارد. احتمال وقوع در این مکان تقریباً 55 درصد است که با موارد فوق مقایسه می‌شود. این ضایعات معمولا به سرطان متاستاتیک، و بدرستی با احتمال کمتر، به شوانومای ناشی از سلول‌های پوشش دهنده ریشه‌های عصبی، نسبت داده می‌شوند. گاهی اوقات، یک تومور اکسترادورال از داخل سوراخ بین مهره‌ای بیرون می‌آید و بخشی از آن در داخل و بخشی دیگر در خارج از کانال نخاعی قرار می‌گیرد.

قسمت استخوانی ستون فقرات، شایع‌ترین محل متاستاز استخوان است. برآوردها نشان می‌دهد که حداقل 30 تا 70 درصد از بیماران مبتلا به سرطان، گسترش سرطان به ستون فقرات خود را تجربه می‌کنند. شایع‌ترین تومور اولیه ستون فقرات (منشاء آن در ستون فقرات استخوانی باشد) همانژیوما مهره‌ای است؛ این ضایعات خوش‌خیم هستند و به ندرت با درد همراه هستند.

سرطان‌های اولیه شایعی که به ستون فقرات گسترش می‌یابند، عبارتند از: سرطان ریه، سینه و پروستات. شایع‌ترین علت سرطان متاستاز استخوان در مردان سرطان ریه و در زنان سرطان سینه است. سایر سرطان‌هایی که به ستون فقرات سرایت می‌کنند، عبارتند از: مولتیپل میلوما، لنفوم، ملانوم و سارکوم، و همچنین سرطان‌های دستگاه گوارش، کلیه و تیروئید. تشخیص سریع و شناسایی بدخیمی اولیه برای درمان تومور نخاع بسیار مهم است. عوامل متعددی می‌توانند بر نتیجه تأثیر بگذارند، از جمله ماهیت سرطان اولیه، تعداد ضایعات، وجود متاستازهای غیراسکلتی دور و وجود و یا شدت فشرده‌سازی نخاع.

بروز و شیوع تومور

---

تومورهای داخل جمجمه ای (مغزی) 85-90 درصد از تومورهای اولیه سیستم عصبی مرکزی (CNS) را تشکیل می دهند. تومورهای اولیه ی به وجود آمده در طناب نخاعی، ریشه های عصبی نخاعی و سخت شامه در مقایسه با تومورهای CNS که در مغز ایجاد می شوند، نادر هستند. میزان شیوع کلی، به ازای هر چهار تومور داخل جمجمه ای یک تومور نخاعی است.

وقتی صحبت از تومورهای ستون فقرات می شود، علل متفاوتی برای تومورهای مربوط به عناصر عصبی/دورال در مقایسه با قسمت استخوانی ستون ثقرات وجود دارد. تومورهای اینترامدولاری در مقایسه با تومورهای متاستاتیک ستون فقرات نادر هستند. همانژیوم مهره ای شایع ترین تومور اولیه ی خوش خیم ستون فقرات است. متاستازهای اپیدورال نخاعی، شایع ترین نوع تومور ستون فقرات هستند؛ آن ها در 10 درصد بیماران سرطانی رخ می دهند. تومورهای متاستاتیک ستون فقرات معمولا در قسمت استخوانی ستون فقرات قرار می گیرند و سپس رشد می کنند و باعث فشرده شدن عناصر عصبی (طناب نخاعی و ریشه های عصبی) می شوند.

علت ایجاد تومور نخاعی چیست؟

تومورهای اینترامدولاری (داخل نخاع)، که مستقیماً از سلول‌های درون خود طناب نخاعی منشأ می‌گیرند، مانند سرطان‌های آستروسیتوما یا اپاندیموم، یکی از انواع تومورهای نخاعی هستند. از سوی دیگر، تومورهای اکسترامدولاری از سلول‌های حمایتی اطراف نخاع رشد می‌کنند. اگرچه این تومورها از خود نخاع شروع نمی‌شوند، اما می‌توانند با فشاری که به نخاع وارد می‌کنند، عملکرد آن را مختل کنند. نمونه‌هایی از این تومورها شامل شوانوما، مننژیوما و نوروفیبروما هستند. علاوه بر این، تومورها می‌توانند از سایر نقاط بدن به شبکه محافظ اطراف طناب نخاعی یا به‌ندرت به خود نخاع متاستاز دهند و باعث مشکلات جدی شوند.

عوامل ایجاد تومور نخاع

تومورهای نخاعی ممکن است از سلول‌های مختلف نخاعی منشأ بگیرند و دلایل متعددی برای ایجاد آنها وجود دارد. به طور خلاصه، عوامل زیر می‌توانند باعث تشکیل تومور نخاعی شوند:

تغییرات ژنتیکی: تغییرات در ساختار ژن‌ها می‌تواند منجر به تشکیل تومورهای نخاعی شود.

تکثیر غیر طبیعی سلول‌ها: رشد غیرطبیعی و سریع سلول‌های نخاعی ممکن است به ایجاد تومور منجر شود.

عوامل محیطی: عواملی مانند تابش‌های X، مواد شیمیایی و ویروس‌ها ممکن است با ایجاد تغییرات ژنتیکی در سلول‌ها به تشکیل تومور نخاعی کمک کنند.

وراثت ژنتیکی: افرادی که سابقه خانوادگی دارند ممکن است به دلیل عوامل ژنتیکی بیشتر در معرض خطر تومورهای نخاعی باشند.

آسیب به نخاع: تروما یا آسیب‌دیدگی نخاع می‌تواند منجر به تشکیل تومور شود.

تومورهای اولیه یا ثانویه: تومورهایی که از دیگر قسمت‌های بدن به نخاع گسترش یافته‌اند نیز می‌توانند به عنوان تومور نخاعی شناخته شوند.

تحقیقات نشان داده است که خطر بروز تومور نخاعی در افرادی که سابقه سرطان دارند، بیشتر در معرض مواد شیمیایی و تابش قرار گرفته‌اند، یا سابقه بیماری‌های ژنتیکی مانند نوروفیبروماتوز در خانواده‌شان وجود دارد، بیشتر است.

 

 

در تعداد کمی از موارد، تومورهای اولیه ممکن است ناشی از وجود این دو بیماری ژنتیکی باشند:

• نوروفیبروماتوز 2: در این اختلال ارثی (ژنتیکی)، تومورهای خوش خیم ممکن است در لایه عنکبوتیه نخاع یا در سلول های گلیال پشتیبان ایجاد شوند. با این حال، تومورهای شایع‌تر مرتبط با این اختلال، بر اعصاب مرتبط با شنوایی تأثیر می‌گذارند و می‌توانند منجر به از دست دادن شنوایی در یک یا هر دو گوش شوند.
• بیماری فون هیپل-لیندو: این اختلال نادر و چند سیستمی با تومورهای خوش خیم عروق خونی (همانژیوبلاستوم) در مغز، شبکیه و نخاع و با انواع دیگر تومورها در کلیه ها یا غدد فوق کلیوی همراه است.

علائم تومور نخاع

---

کمر درد غیر مکانیکی، به خصوص در وسط و یا پایین کمر، شایع ترین علامت تومورهای خوش خیم و بدخیم نخاعی است. این کمردرد به طور خاص به دلیل آسیب، فشار یا فعالیت بدنی نیست. با این حال، درد ممکن است با فعالیت افزایش یابد و در شب هنگام دراز کشیدن بدتر شود. درد ممکن است علاوه بر کمر به باسن، ران ها، پاها یا بازوها گسترش یابد و ممکن است به مرور زمان، حتی با درمان با روش‌های محافظه‌کارانه و غیرجراحی که اغلب می‌تواند به کاهش کمردرد به دلایل مکانیکی کمک کند، بدتر می شود. بسته به محل و نوع تومور، علائم و نشانه‌های دیگری می‌تواند ایجاد شود، به‌ویژه زمانی که تومور رشد می‌کند و روی نخاع، ریشه‌های عصبی، رگ‌های خونی یا استخوان های ستون فقرات فشار می آورد.

 

علائم دیگر می تواند شامل موارد زیر باشد:

• بی حسی یا ضعف عضلانی در پاها، بازوها یا قفسه ی سینه
• سفت شدن و خشکی گردن یا کمر
• درد و علائم عصبی (مانند سوزن سوزن شدن) که با مانور والسالوا افزایش می یابد
• مشکل در راه رفتن که ممکن است باعث زمین خوردن شود
• کاهش حساسیت به درد، گرما و سرما
• از دست دادن عملکرد روده یا مثانه
• فلج که ممکن است بسته به اینکه کدام اعصاب تحت فشار قرار می گیرند، در درجات مختلف و در قسمت های مختلف بدن رخ دهد
• اسکولیوز یا سایر ناهنجاری های ستون فقرات ناشی از یک تومور بزرگ یا مخرب

تشخیص تومور نخاع

فشردگی ناشی از رشد تومور در طناب نخاعی باید به‌سرعت تشخیص داده شده و درمان شود تا از بروز آسیب‌های دائمی جلوگیری شود.

در بیمارانی که نوعی سرطان در سایر قسمت‌های بدن دارند و در ناحیه ستون فقرات درد، ضعف یا بی‌حسی در اندام‌ها احساس می‌کنند، پزشک ممکن است به وجود تومور در طناب نخاعی مشکوک شود. با توجه به ساختار خاص طناب نخاعی، پزشک می‌تواند با بررسی نواحی که عملکرد طبیعی خود را از دست داده‌اند، محل دقیق تومور را تشخیص دهد.

علاوه بر این، پزشک می‌تواند احتمال وجود اختلالات دیگر مانند فتق دیسک، آسیب‌ها، التهابات طناب نخاعی، کمبود خون‌رسانی به نخاع، یا فشردگی ناشی از آماس یا لخته‌ی خون را بررسی و رد کند.

روش‌های تشخیص تومور نخاع

برای تشخیص تومور نخاعی، از چندین روش استفاده می‌شود، که عبارت‌اند از:

• اشعه ی ایکس: استفاده از تابش برای تولید فیلم یا تصویر بخشی از بدن می تواند ساختار مهره ها و طرح کلی مفاصل را نشان دهد. اشعه ی ایکس از ستون فقرات، برای جستجوی سایر علل بالقوه درد مانند تومورها، عفونت ها، شکستگی ها و غیره استفاده می شود؛ اما اشعه ی ایکس در تشخیص تومورها چندان قابل اعتماد نیست.
• اسکن توموگرافی کامپیوتری (CT یاCAT scan) یک تصویر تشخیصی است که پس از خواندن اشعه ایکس توسط کامپیوتر ایجاد می شود، یک CT/CAT اسکن می تواند شکل و اندازه کانال نخاعی، محتویات آن و ساختارهای اطراف آن را نشان دهد. همچنین در به تصویر کشیدن ساختارهای استخوانی بسیار خوب است.
• تصویربرداری تشدید مغناطیسی (MRI): یک آزمایش تشخیصی است که با استفاده از آهنرباهای قدرتمند و فناوری رایانه، تصاویر سه بعدی از ساختارهای بدن تولید می کند. MRI می تواند طناب نخاعی، ریشه های عصبی و نواحی اطراف و همچنین بزرگ شدن، انحطاط و تومورها را نشان دهد.
• اسکن استخوان: یک آزمایش تشخیصی است که با استفاده از تکنسیوم-99 به عنوان کمکی برای شناسایی تومورهای استخوانی (مانند تومورهای استخوانی اولیه ی ستون فقرات)، عفونت و بیماری‌های مرتبط با متابولیسم غیرطبیعی استخوان استفاده می شود.

مطالعات رادیولوژی که در بالا ذکر شد، یافته های تصویربرداری را ارائه می دهد که محتمل ترین نوع تومور را نشان می دهد. با این حال، در برخی موارد، اگر تشخیص نامشخص باشد یا اگر نگرانی از بدخیمی تومور باشد، ممکن است بیوپسی (نمونه برداری) نیاز باشد. اگر تومور بدخیم باشد، بیوپسی همچنین به تعیین نوع سرطان کمک می کند که متعاقباً گزینه های درمانی را تعیین می کند.

مرحله‌بندی، نئوپلاسم‌ها (بافت غیرطبیعی) را بر اساس وسعت تومور طبقه‌بندی می‌کند و درگیری استخوان، بافت نرم و کانال نخاعی را ارزیابی می‌کند. پزشک ممکن است اسکن کل بدن را با استفاده از فناوری هسته ای و همچنین سی تی اسکن از ریه ها و شکم برای اهداف مرحله بندی تجویز کند. برای تأیید تشخیص، پزشک نتایج آزمایشات آزمایشگاهی و یافته های اسکن های فوق الذکر را با علائم بیمار مقایسه می کند.

آیا تومور نخاع خطرناک و کشنده است؟

تومورهای نخاعی، مانند هر نوع تومور دیگری، در صورت عدم تشخیص و درمان به موقع، می‌توانند عوارض جدی و حتی خطر مرگ را به همراه داشته باشند. اما لازم به ذکر است که همه تومورهای نخاعی خطرناک و کشنده نیستند. بسیاری از این تومورها با تشخیص زودهنگام و درمان مناسب قابل کنترل بوده و بیمار می‌تواند بهبود یابد. عوامل مختلفی مانند نوع تومور، مرحله آن، محل و اندازه تومور و وضعیت سلامت عمومی بیمار در نتیجه درمان نقش دارند. تومورهای خوش‌خیم کمتر احتمال دارد که به مرگ منجر شوند، در حالی که تومورهای بدخیم خطر بیشتری دارند و ممکن است در صورت عدم درمان مناسب، تهدید کننده زندگی باشند. بنابراین، درمان و مراقبت‌های به موقع از سوی تیم درمانی متخصص می‌تواند به طور قابل توجهی خطرات و عوارض ناشی از تومورهای نخاعی را کاهش دهد.

سوالات متداول

سخن پایانی

تومور نخاع یک بیماری جدی است که نیازمند ارزیابی دقیق، تشخیص درست و درمان مناسب است. این تومورها می‌توانند به طور قابل توجهی عملکرد نخاع و سیستم عصبی را تحت تاثیر قرار دهند و حتی سایر اندام‌های بدن را نیز درگیر کنند. در برخی موارد، این تومورها خوش‌خیم هستند، اما در موارد دیگر ممکن است خطرناک باشند و علائم و عوارض جدی ایجاد کنند. دکتر مهران مرادی به عنوان یکی از برجسته‌ترین جراحان در این حوزه شناخته می‌شود، و توصیه می‌شود که در صورت بروز این بیماری حتما از ایشان مشاوره بگیرید.