در تحریک عصب واگ از یک دستگاه الکتریکی برای تحریک عصب واگ استفاده میشود. دستگاه قابل کشت تحریک کننده عصب واگ برای درمان صرع و افسردگی مورد تایید سازمان غذا و دارو است. در دو طرف از بدن یک عصب واگ وجود دارد که از ساقه مغز به سمت گردن و از آنجا به قفسه سینه و شکم هدایت میشود. در روش تحریک عصب واگ یک دستگاه به کمک عمل جراحی زیر پوست قفسه سینه قرار داده میشود و یک سیم از زیر پوست این دستگاه را به عصب واگ در سمت چپ بدن متصل می‌‌نماید. هنگامی که این دستگاه فعال میشود سیگنال‌های الکتریکی را به نقاط خاصی از مغز ارسال می‌‌نماید. از عصب واگ که در سمت راست بدن قرار دارد استفاده نمیشود زیرا احتمال آنکه فیبرهایی که وظیفه تامین ملزومات اعصاب به قلب را بر عهده دارند با خود حمل کند وجود دارد. دستگاه غیر تهاجمی تحریک عصب واگ که بدون نیاز به عمل جراحی پیچیده انجام میشود برای درمان صرع، افسردگی و درد مورد استفاده قرار میگیرد.
عصب واگ چیست؟
در بدن همه ما ۱۲ عصب جمجمه‌ای وجود دارد که به صورت جفت می‌باشند و به متصل کردن مغز به سایر نقاط بدن از قبیل سر و گردن و بالا تنه کمک می‌کنند. برخی از این اعصاب وظیفه ارسال اطلاعات حسی از قبیل برخی جزئیات درباره بوها، بینایی، مزه و صداها را بر مغز برعهده دارند. این اعصاب به لحاظ داشتن عملکرد حسی کاملاً شناخته شده هستند. سایر اعصاب جمجمه‌ای به کنترل حرکات عضلات مختلف و عملکرد برخی قدرت خاص بدن می‌پردازند و در این حالت به خاطر عملکرد حرکتی اهمیت بسیار زیادی دارد. برخی از اعصاب جمجمه‌ای دارای عملکرد حسی یا حرکتی هستند و برخی دیگر هر دو عملکرد را به طور همزمان دارند و عصب واگ دارای چنین خاصیتی است. اعصاب جمجمه‌ای به کمک اعداد رومی و بر اساس محل قرارگیری آنها دسته بندی میشوند.
آناتومی و عملکرد عصب واگ به چه صورت است؟
کلمه واگ در زبان لاتین به معنای سرگردان است و این اسم برای عصب واگ کاملا مناسب و شایسته است. این عصب بلندترین عصب جمجمه‌ای محسوب میشود که از ساقه مغز شروع شده و تا قسمتی از کولون ادامه می‌یابد. عملکرد حسی عصب واگ به دو بخش تقسیم میشود که به شرح زیر می‌باشند:
- بخش بدنی که به احساسات گفته میشود که توسط بدن یا عضلات آن احساس میشوند.
- بخش احشایی نیز احساسات مختلفی را از طریق اعضای داخلی بدن دریافت میکند.
عملکرد حسی عصب واگ به شرح زیر می‌باشد:
- اطلاعات حسی بدنی را برای پوست پشت گوش، بخش خارجی مجرای گوش و نقاط خاصی از گلو آماده میکند.
- به ارائه اطلاعات حسی احشایی برای حنجره، مری و نای، قلب و اکثر نقاط دستگاه گوارش میپردازد.
- یک نقش مهم را در خصوص احساس طعم‌های مختلف در ریشه زبان ایفا میکند.
عملکرد حرکتی عصب واگ به شرح زیر می‌باشد:
- به تحریک عضلات گلو و حنجره و کام نرم میپردازد که کام نرم در نزدیکی پشت سقف دهان قرار دارد.
- به تحریک عضلات قلب میپردازد و به پایین آوردن ضربان آن در هنگام استراحت کمک میکند.
- به تحریک انقباضات غیر ارادی دستگاه گوارش از قبیل مری، معده و روده میپردازد تا غذا بتواند در طول دستگاه گوارش حرکت کند.
دلایل تحریک عصب واگ شامل چه مواردی است؟
حدود یک سوم از افرادی که دچار صرع هستند به خوبی به داروهای ضد صرع پاسخ نمی‌دهند که در این حالت کاشت دستگاه تحریک کننده عصب واگ میتواند به یک روش مناسب برای کاهش تعداد دفعات بروز تشنج تبدیل شود و به افرادی که مشکل آنها با مصرف دارو کنترل نمیشود کمک کند. تحریک عصب واگ میتواند برای افرادی که بدن آنها به خوبی به درمان افسردگی و مصرف داروهای ضد افسردگی، مشاوره روانشناختی و روش درمان با ضربه الکتریکی تشنج آور یا شوک الکتریکی پاسخ نداده است نیز سودمند باشد. سازمان غذا و دارو استفاده از روش تحریک عصب واگ را برای افراد زیر تایید کرده است:
- افرادی که چهار سال به بالا سن دارند.
- افرادی که دچار صرع خفیف هستند.
- مشکل صرع در آنها به کمک دارو درمانی کنترل نمیشود.
سازمان غذا و دارو کاربرد تحریک عصب واگ را برای درمان افسردگی در بزرگسالان که شرایط زیر را دارند تایید کرده است:
- افرادی که افسردگی شدید دارند و درمان آنها دشوار است.
- نسبت به درمان مقاوم هستند.
- پس از امتحان کردن داروهای مختلف یا درمان با شوک الکتریکی و یا امتحان کردن هر دو روش بهبود پیدا نکرده‌اند.
- در کنار روش تحریک عصب واگ از سایر روش‌های استاندارد درمان افسردگی نیز استفاده می‌کنند.
در حال بررسی و تحقیق برای تحریک عصب واگ به عنوان یک روش درمانی بالقوه در تعداد زیادی از اختلالات از قبیل سردرد، آرتریت روماتوئید، بیماری التهاب روده، اختلال دوقطبی، چاقی و بیماری آلزایمر هستند.
چگونه برای کاشت دستگاه تحریک عصب واگ آماده شویم؟
اگر در حال تحقیق و بررسی در خصوص کاشت دستگاه تحریک عصب واگ هستید بهتر است قبل از تصمیم گیری در خصوص انجام این روش به طور کامل به بررسی نقاط ضعف و قوت آن بپردازید. قبل از هر کاری با سایر روش‌های درمانی موجود آشنا شوید تا هم شما و هم پزشک شما به این نتیجه برسید که تحریک عصب واگ بهترین روش برای درمان مشکل شما است. به طور دقیق از پزشک خود در خصوص آنچه که باید در حین جراحی و بعد از کاشت دستگاه انجام دهید سوال بپرسید.
غذا و دارو
ممکن است پزشک از شما بخواهد که قبل از شروع کاشت دستگاه تحریک کننده عصب واگ از مصرف برخی داروهای خاص خودداری کنید و یک شب قبل از جراحی از خوردن مواد غذایی اجتناب نمایید.
قبل از جراحی چه اتفاقی رخ میدهد؟
پزشک قبل از انجام جراحی کاشت دستگاه تحریک عصب واگ به انجام معاینه جسمانی خواهد پرداخت و درخواست انجام آزمایش خون و سایر آزمایشات لازم را خواهد داد تا اطمینان حاصل کنند که شما هیچ گونه بیماری احتمالی ندارید. پزشک قبل از جراحی به شما آنتی بیوتیک میدهد تا ریسک بروز عفونت پس از جراحی به حداقل برسد.
در حین جراحی کاشت دستگاه تحریک عصب واگ چه اتفاقی رخ میدهد؟
می‌توان جراحی کاشت دستگاه تحریک عصب واگ را به صورت سرپایی انجام داد اگرچه معمولا جراح پیشنهاد میکند که شما یک شبانه روز در بیمارستان بستری شوید. معمولا فرایند جراحی حدود یک ساعت تا یک ساعت و نیم طول می‌کشد و ممکن است شما به طور کامل بیهوش نشوید اما برای بی حس شدن موضع تحت جراحی به شما داروی مخصوص بی حسی داده میشود اما گاهی اوقات پزشک تصمیم میگیرد که شما را در طول جراحی به طور کامل بیهوش کند. در این جراحی پزشک هیچ گونه عملی را روی مغز انجام نخواهد داد و فقط به ایجاد دو برش خواهد پرداخت که باید یکی را روی قفسه سینه یا زیر بغل و دیگری را در سمت چپ گردن ایجاد کند. ژنراتور امواج الکتریکی در سمت چپ و بخش فوقانی قفسه سینه کاشته میشود که یک دستگاه دائمی است و با هدف عملکرد دائمی کاشته میشود اما گاهی اوقات در صورت لزوم می‌توان به خارج کردن آن پرداخت. این دستگاه تقریباً به اندازه یک کرنومتر است که به کمک انرژی باتری کار میکند و یک سیم رسانا به آن متصل شده است که این سیم از زیر پوست قفسه سینه به سمت گردن هدایت میشود و از طریق برش دوم به عصب واگ که در سمت چپ قرار دارد متصل می‌گردد.
پس از جراحی چه اتفاقی رخ میدهد؟
چند هفته پس از جراحی پزشک از شما می‌خواهد که به مطب او مراجعه کنید تا ژنراتور امواج الکتریکی را روشن کند تا دستگاه بتواند در فواصل زمانی مختلف و با فرکانس و جریان‌های مختلف به ارسال امواج الکتریکی به عصب واگ بپردازد. معمولاً تحریک عصب واگ با فرکانس کم شروع میشود و به تدریج افزایش پیدا میکند که البته این مسئله به علائم و نشانه‌ها و عوارض جانبی که شما با آنها مواجه هستید بستگی دارد. دستگاه تحریک کننده عصب واگ در دوره‌های مختلف روشن و خاموش میشود به عنوان مثال ۳۰ ثانیه روشن است و پنج دقیقه خاموش میشود و هنگامی که دستگاه روشن است و در حال ارسال امواج الکتریکی است ممکن است دچار درد یا سوزش خفیف در ناحیه گردن شوید. این دستگاه به شناسایی فعالیت بیماری صرع یا علائم و نشانه‌های افسردگی نمی‌‌پردازد. هنگامی که دستگاه روشن است در فواصل زمانی تعیین شده توسط پزشک روشن و خاموش میشود و شما می‌توانید از یک آهنربای دستی برای شروع فرآیند تحریک عصب در فواصل زمانی مختلف استفاده کنید و در صورتی که احساس کردید ممکن است دچار حمله صرع شوید آن را روشن نمایید. همچنین می‌توانید از آهنربا برای خاموش کردن دستگاه استفاده کنید. در از فاصله زمانی منظم به پزشک مراجعه کنید تا پزشک از عملکرد صحیح دستگاه و عدم جابجا شدن آن از جای اصلی خود اطمینان حاصل کند. قبل از انجام هر گونه آزمایشی از قبیل اسکن ام آر آی با پزشک خود مشورت کنید و اطمینان حاصل کنید که انجام آن باعث تداخل در عملکرد دستگاه شما نمیشود.
نتایج حاصل از درمان به چه صورت خواهد بود؟
کاشت دستگاه تحریک کننده عصب واگ روشی برای درمان قطعی صرع نیست. اکثر افرادی که دچار صرع هستند اغلب پس از کاشت دستگاه نیز همچنان به مصرف دارو نیاز دارند و حملات صرع در آنها قطع نمیشود. اما در تعداد زیادی از این بیماران تعداد دفعات بروز حملات صرع حدود ۲۰ تا ۵۰ درصد کاهش پیدا میکند و ممکن است از شدت حملات نیز کاسته شود. حتی ممکن است حدود یک سال یا بیشتر طول بکشد تا شما متوجه شوید که از تعداد دفعات حمله صرع کاسته شده است. تحریک عصب واگ حتی ممکن است دوران بهبود پس از تشنج کوتاه کند. بیمارانی که از طریق عصب واگ برای درمان صرع استفاده می‌کنند شاهد بهبود کیفیت زندگی و خلق و خوی خود خواهند بود. هنوز تحقیقات در خصوص بررسی مزایای کاشت دستگاه تحریک عصب واگ برای درمان افسردگی ادامه دارد و برخی دیگر از تحقیقات حاکی از آن است که مزایای حاصل از تحریک عصب واگ برای درمان افسردگی با گذر زمان افزایش خواهد یافت و ممکن است حداقل چند ماه طول بکشد تا بیمار بتواند شاهد بهبود علائم و نشانه‌های افسردگی خود باشد. تحریک عصب واگ برای همه افراد اثر ندارد و به عنوان یک روش جایگزین برای درمان‌های قدیمی تلقی نمیشود. تحقیقات بسیار کمی در خصوص تحریک عصب واگ به عنوان روشی برای درمان برخی از بیماری‌ها از قبیل بیماری آلزایمر و سردرد و آرتریت روماتوئید انجام شده است و به همین دلیل نمی‌‌توان یک نتیجه گیری قطعی در خصوص آثار مثبت آن برای درمان این مشکلات دست یافت به همین دلیل به تحقیقات بیشتری نیاز داریم.
خطرات تحریک عصب واگ شامل چه مواردی است؟
در اکثر افراد تحریک عصب واگ یک روش ایمن است اما عمل جراحی برای کاشت دستگاه و هم تحریک مغز با خطراتی همراه است که نباید آنها را نادیده گرفت.
خطرات عمل جراحی شامل چه مواردی است؟
خطرات و عوارض عمل جراحی در تحریک عصب واگ نادر است و مانند خطرات سایر عمل‌های جراحی است. این عوارض و خطرات به شرح زیر می‌باشند:
- احساس درد در محل برش برای کاشت دستگاه
- بروز عفونت
- بروز مشکل در بلعیدن مواد غذایی
- فلج موقت یا دائمی حنجره
عوارض جانبی پس از جراحی شامل چه مواردی است؟
برخی از عوارض جانبی پس از جراحی کاشت دستگاه تحریک عصب واگ به شرح زیر می‌باشد:
- تغییر کردن صدای فرد
- گرفتگی صدا
- درد گلو
- سرفه
- سردرد
- کوتاه بودن تنفس
- اختلال در بلعیدن مواد غذایی
- سوزن سوزن شدن پوست
- بی‌خوابی
- بدتر شدن آپنه خواب
در اکثر افراد این عوارض جانبی قابل تحمل است اما ممکن است با گذر زمان کمتر شود اما برخی از عوارض جانبی تا زمانی که دستگاه تحریک عصب واگ در بدن قرار دارد باعث ناراحتی و مشکلات متعدد برای بیمار خواهد شد. تنظیم امواج الکتریکی میتواند این عوارض جانبی را به حداقل برساند. در صورتی که عوارض جانبی قابل تحمل نباشد پزشک به طور موقت یا دائمی میتواند به خارج کردن دستگاه بپردازد.
سوالات متداول در خصوص تحریک عصب واگ
آیا ممنوعیتی در خصوص کاشت دستگاه تحریک عصب واگ وجود دارد؟
در برخی موارد از قبیل بارداری، آسم، بیماری مزمن تنفسی، داشتن زخم فعال و دیابت وابسته به انسولین کاشت دستگاه تحریک عصب واگ مجاز نیست.
چه مدت پس از مصرف دارو پزشک کاشت دستگاه تحریک عصب واگ را توصیه خواهد کرد؟
به طور کلی زمان مشخصی برای انجام این کار وجود ندارد اما معمولاً پزشک حداقل دو داروی مختلف را برای بیمار تجویز میکند و دوز مناسب آن را با توجه به نوع تشنج بیمار مشخص می‌‌نماید اما در صورتی که مصرف داروها هیچ گونه تاثیری در بهبود حال بیمار نداشته باشد پزشک کاشت دستگاه را پیشنهاد خواهد داد. پزشک و بیمار می‌توانند در خصوص کاشت دستگاه تحریک عصب واگ با هم صحبت کنند و به نتیجه قطعی برسند و با هم در خصوص سایر روش‌های درمانی موجود از قبیل مصرف سایر داروها، امکان انجام عمل جراحی، رعایت یک رژیم غذایی خاص، تغییر سبک زندگی و مواردی از این قبیل مشورت نمایند.
آیا ممکن است تحریک عصب واگ برای یک نوع خاص از صرع کاربرد نداشته باشد؟
تحقیقات نشان داده است که کاشت دستگاه عصب واگ برای درمان تشنج خفیف و جزئی مناسب است اما مدرکی دال بر اینکه این روش تاثیری در درمان سایر انواع صرع ندارد ارائه نشده است.
