روماتیسم ستون فقرات، یکی از بیماری‌های التهابی مزمن است که به مرور زمان میتواند بر حرکت و انعطاف‌پذیری بدن تاثیر بگذارد و زندگی روزمره فرد را به چالش بکشد. این بیماری نه تنها درد و سفتی در ناحیه ستون فقرات ایجاد میکند، بلکه ممکن است به مرور زمان به سایر مفاصل و حتی اندام‌های داخلی آسیب بزند. تشخیص زودهنگام و درمان صحیح روماتیسم ستون فقرات، میتواند نقش مهمی در کاهش علائم و بهبود کیفیت زندگی بیماران داشته باشد. آگاهی از علائم و روش‌های درمانی موجود، اولین قدم در مقابله با این بیماری است. در ادامه به علائم، تشخیص و روش‌های درمانی این بیماری می‌پردازیم.
روماتیسم ستون فقرات یا اسپوندیلیت آنکیلوزان چیست؟
اسپوندیلیت آنکیلوزان یک نوع آرتروز است که با التهاب مزمن همراه است و اغلب ستون فقرات کمر و گردن را درگیر میکند. در موارد شدید استخوان‌های ستون فقرات به یکدیگر متصل میشوند ( به این وضعیت آنکیلوزیس نیز می‌گویند) و باعث سفتی و از بین رفتن انعطاف پذیری ستون فقرات میشود. در این شرایط حالت طبیعی بدن دستخوش تغییر خواهد شد. احتمال درگیر شدن سایر مفاصل بدن از قبیل لگن و زانو و مچ پا یا شانه نیز وجود دارد.
این بیماری میتواند با اختلالات سیستمیک در اعضای مختلف بدن همراه شود. در صورتی که علائم روماتیسم ستون فقرات باعث اختلال در زندگی روزمره شما شده است، باید بدانید که روش‌های درمانی متعددی می‌توانند به شما کمک کنند. شما می‌توانید با مراجعه به یک پزشک متخصص با روش‌های درمانی مناسب آشنا شوید و از مزایای دارو درمانی بهره مند گردید.
اسپوندیلیت آنکیلوزان یک اختلال مزمن است اما می‌‌توان به کمک روش‌های مختلف به کنترل آن پرداخت. انتخاب برنامه درمانی مناسب، به تدریج و با گذر زمان نتایج مطلوبی را ایجاد خواهد کرد و شما می‌توانید مجدداً توانایی انجام فعالیت روزمره خود را به دست بیاورید.
طبقه بندی روماتیسم ستون فقرات
روماتیسم ستون فقرات به یک گروه از بیماری‌هایی که تحت عنوان اسپوندیلوآرتروپاتی شناخته میشوند تعلق دارد. سایر انواع اسپوندیلوآرتروپاتی به شرح زیر می‌باشد:
- آرتریت واکنشی
- آرتریت پسوریاتیک
- آرتریت انتروپاتیک
اسپوندیلوآرتروپاتی با توجه به اینکه کدام مفاصل درگیر شده اند به دو دسته محوری یا محیطی تقسیم میشود. کلمه محوری به درگیر شدن ستون فقرات اشاره دارد و کلمه محیطی به سایر مفاصل خارج از ستون فقرات اشاره میکند. آنکیلوزان اسپوندیلیت یک نوع اسپوندیلوآرتروپاتی محوری است.
علائم روماتیسم ستون فقرات
علائم اسپوندیلیت آنکیلوزان شامل درد و سفتی در قسمت پایین کمر هستند. این علائم معمولا پس از سن ۴۵ سال شروع میشوند و با گذشت زمان به علائم مزمن تبدیل میشوند. عموما درد روماتیسم ستون فقرات با استراحت طولانی بدتر میشود و انجام فعالیت جسمانی منجر به بهبود آن میشود. در صبحگاهی ممکن است سفتی در قسمت پایین کمر به مدت بیش از ۳۰ دقیقه وجود داشته باشد. به مرور زمان، درد و سفتی ناحیه گردن نیز درگیر میشود و ممکن است استخوان‌های ستون فقرات و گردن به یکدیگر متصل شده و باعث کاهش حرکت و انعطاف‌پذیری ستون فقرات شوند. همچنین، مفاصل شانه، لگن و سایر مفاصل بدن نیز ممکن است درگیر شوند.
درد لگن در افراد مبتلا به اسپوندیلیت آنکیلوزان بسیار شایع است و میتواند با درد کشاله ران یا باسن و همچنین مشکلات در راه رفتن همراه باشد. در صورتی که قسمت قفسه سینه درگیر شده باشد، بیمار ممکن است مشکلات تنفسی داشته باشد. همچنین، احتمال درگیر شدن رباط‌ها و تاندون‌ها نیز وجود دارد، به عنوان مثال تاندون آشیل و پلانتار فاسیا.
اسپوندیلیت آنکیلوزان در واقع یک بیماری سیستمیک است که ممکن است با تب، خستگی، التهاب چشم یا روده همراه شود. در برخی موارد نادر، قلب یا ریه نیز درگیر میشوند. اسپوندیلیت آنکیلوزان بیشتر در مردان رخ میدهد و احتمال ابتلا به آن در مردان دو تا سه برابر بیشتر از زنان است. با این حال، احتمال ابتلا به روماتیسم ستون فقرات در تمام افراد وجود دارد. این بیماری معمولا در سنین ۱۷ تا ۳۵ سال شروع میشود.
علل روماتیسم ستون فقرات
علل ابتلا به روماتیسم ستون فقرات مشخص نیست اما عوامل ژنتیکی در بروز اسپوندیلیت آنکیلوزان نقش مهمی را ایفا میکنند. به طور کلی وجود عوامل ژنتیکی در ۹۰ درصد از بیماران مبتلا به این اختلال مشاهده شده است، اما نکته ای که باید به آن توجه داشته باشید این است که مشاهده مارکرهای ژنتیکی در همه افراد به این معنا نیست که دچار روماتیسم ستون فقرات میشوند. حدود ۶۰ مارکر ژنتیکی دیگر وجود دارد که نشان میدهد ممکن است فرد دچار اسپوندیلیت آنکیلوزان شود. محققان عقیده دارند که عوامل محرک محیطی در کنار فاکتورهای ژنتیکی احتمال بروز روماتیسم ستون فقرات را افزایش می‌دهند.
تشخیص روماتیسم ستون فقرات
تشخیص روماتیسم ستون فقرات با توجه به علائمی که ایجاد کرده است، معاینات جسمانی، آزمایش خون و عکسبرداری از ستون فقرات انجام میشود. علائم اولیه روماتیسم ستون فقرات شبیه سایر بیماری‌ها است به همین دلیل پزشک درخواست تست‌های تشخیصی را میدهد تا وجود سایر بیماری‌های روماتیسمی را رد نماید. وجود فاکتورهای روماتیسمی و گره‌های روماتیسمی میتواند به تشخیص روماتیسم ستون فقرات کمک کند. اگر چه هیچ آزمایش خونی نمی‌تواند به طور دقیق ابتلا به روماتیسم ستون فقرات را تشخیص دهد انجام تست ژنتیک به ویژه در گروه‌های خاصی از بیماران مهمترین فاکتور تشخیصی محسوب میشود.
به عنوان مثال روماتیسم ستون فقرات در بیمارانی که سفید پوست هستند تشخیص داده نمیشود. استفاده از تست التهاب غیر اختصاصی میتواند اطلاعات خوبی را در اختیار پزشک قرار دهد اما یک روش تشخیصی نیست. عکسبرداری از ستون فقرات میتواند تغییرات ایجاد شده در استخوان‌های مفاصل ساکروایلیاک را نشان دهد. اگرچه این تغییرات در عکسبرداری توسط اشعه ایکس دیده میشوند ممکن است چند سال پس از شروع علائم اولیه این تغییرات قابل مشاهده باشند.
در برخی موارد پزشک از اسکن ام آر آی برای مشاهده تغییرات ایجاد شده در مفاصل ساکروایلیاک استفاده میکند زیرا اسکن ام آر آی در مقایسه با عکس برداری توسط اشعه ایکس نتایج دقیق تری را در اختیار پزشک قرار میدهد. از عکسبرداری توسط اشعه ایکس به منظور ارزیابی علائم مرتبط با آسیب دیدگی ستون فقرات استفاده میشود.
درمان روماتیسم ستون فقرات
درمان روماتیسم ستون فقرات عمدتا بر کاهش درد، سفتی و التهاب تمرکز دارد. هدف از درمان اسپوندیلیت آنکیلوزان جلوگیری از بدشکلی، حفظ عملکرد و حالت صحیح بدن است.
دارو درمانی
برخی از داروهایی که برای درمان روماتیسم ستون فقرات مورد استفاده قرار میگیرند به شرح زیر می‌باشند:
- داروهای غیر استروئیدی ضد التهاب اولین خط درمان اسپوندیلیت آنکیلوزان محسوب میشوند. در اکثر افراد استفاده از این داروها به کنترل بیماری کمک میکند.
- در مواردی که داروهای غیر استروئیدی ضد التهاب تاثیری در کاهش درد بیماران نداشته باشند پزشک به تجویز داروهای قوی‌تر خواهد پرداخت.
- برخی از TNF بلاکرها (هومیرا آدالیموماب) ، رمیکاد ( اینفلیکسیماب)، انبرل ( اتانرسپت)، سیمزیا (سرتولیزوماب پگول)، و سیمپونی (گولیموماب) با نتایج خوبی در درمان روماتیسم ستون فقرات همراه هستند و به بهبود توانایی حرکتی کمک میکنند.
- کوزنتیکس، به عنوان یک بازدارنده IL-17 در ژانویه ۲۰۱۶ برای درمان روماتیسم ستون فقرات مورد تایید قرار گرفت.
- داروهای تغییر دهنده سیر بیماری روماتیسم برای کند کردن روند پیشرفت بیماری استفاده میشوند. معمولاً از سولفاسالازین در بیماران مبتلا به اسپوندیلیت آنکیلوزان محیطی که از بلاکرهای TNF استفاده نکرده اند تجویز میشود. متوترکسات نیز میتواند به تنهایی به برخی از این بیماران کمک کند اما معمولاً به عنوان یک داروی موثر در درمان اسپوندیلیت آنکیلوزان در نظر گرفته نمیشود. داروی دیگری که لفلونومید نام دارد با تاثیرات بسیار خفیف در بهبود اسپوندیلیت آنکیلوزان همراه است.
- به ندرت از کورتیکواستروئیدهای خوراکی استفاده میشود اما در صورت تجویز باید به مدت کوتاه مصرف گردد زیرا مصرف آنها به مدت طولانی با عوارض متعدد همراه است.
اجتناب از استعمال دخانیات
اجتناب از استعمال دخانیات به بهبود علائم حاصل از روماتیسم ستون فقرات کمک میکند. شواهد نشان داده است که سیگار کشیدن باعث بدتر شدن علائم بیماری میشود.
ورزش کردن
ورزش کردن یک بخش مهم از برنامه درمان روماتیسم ستون فقرات محسوب میشود. اهمیت ورزش کردن به عنوان یک بخش مهم در کنترل بیماری و حفظ توانایی حرکتی و عملکردی بیمار نباید نادیده گرفته شود. ورزش روزانه میتواند به کاهش علائم و افزایش توانایی حرکتی، قدرت و انعطاف پذیری ستون فقرات کمک کند. حفظ حالت صحیح بدن از بروز عوارض مختلف در بلندمدت جلوگیری می‌نماید. پزشک با توجه به شرایط بیمار برنامه درمانی خاصی را طراحی میکند که هیچگونه خطری برای او ندارد و در عوض نتایج مطلوبی را به وجود می‌‌آورد.
رژیم غذایی
اگرچه رژیم غذایی به عنوان یک بخش از فرآیند درمان به طور گسترده مورد بررسی قرار نگرفته است مصرف مواد غذایی ضد التهاب و سرشار از امگا ۳ توانسته است به بهبود سایر بیماری‌های التهابی کمک کند. مصرف مکمل امگا ۳ با مزایای بسیار زیاد همراه است.
فیزیوتراپی
پزشک علاوه بر دارو درمانی انجام جلسات فیزیوتراپی را به افراد مبتلا به روماتیسم ستون فقرات توصیه میکند که به بهبود علائم التهابی از قبیل درد و سفتی مفاصل کمک میکند. تحقیقاتی که در خصوص فیزیوتراپی انجام شده است حکایت از تاثیرات بی نظیر آن در کاهش درد و بهبود توانایی حرکتی ستون فقرات، بهبود حالت بدن، انعطاف پذیری فعالیت جسمانی و سلامت عمومی بیمار دارد.
خبر خوبی که در این رابطه وجود دارد این است که فیزیوتراپی با کمترین خطر یا عوارض جانبی همراه است. بیمار میتواند در منزل نیز به انجام حرکات کششی و تقویتی توصیه شده توسط متخصص فیزیوتراپی بپردازد. اما محققان توصیه میکنند که این تمرینات ورزشی تحت نظر انجام شوند. یکی از بخش‌های دلپذیر فیزیوتراپی در افراد مبتلا به روماتیسم ستون فقرات، ورزش کردن در آب گرم است که با ماساژ بدن و شل شدن عضلات سفت همراه است.
داروهای مکمل/ جایگزین
برخی از افراد تصمیم میگیرند برای درمان روماتیسم ستون فقرات خود از روش‌های جایگزین استفاده کنند. اگرچه این روش‌های درمانی به عنوان جایگزین داروهای تجویز شده مورد پذیرش نیستند برخی از بیماران از روش‌های زیر بهره میگیرند:
- درمان دستی
- طب سوزنی
- یوگا
- ماساژ درمانی
- تحریک الکتریکی عصب از طریق پوست
نکته مهمی که باید به آن توجه داشته باشید این است که مزایای این روش‌ها و مورد ارزیابی قرار نگرفته است و بحث و گفتگو در خصوص درمان دستی بسیار داغ است زیرا برخی از پزشکان عقیده دارند که ممکن است باعث بروز عوارضی از قبیل شکستگی ستون فقرات شود.
عمل جراحی
در موارد نادر از عمل جراحی برای درمان روماتیسم ستون فقرات استفاده میشود. عمل معمولاً در آن دسته از افرادی که دچار آسیب دیدگی شدید مفصل لگن و درد شده اند توصیه میشود. در این شرایط معمولاً پزشک به تعویض کامل مفصل لگن می‌پردازد. جراحی‌های پرخطر به ویژه جراحی ستون فقرات در مواردی انجام میشوند که بیمار دچار روماتیسم شدید ستون فقرات شده به نحوی که ستون فقرات او به سمت پایین متمایل شده است.
نمای کلی بیماری
روماتیسم ستون فقرات در برخی از بیماران به صورت خفیف بروز کرده است و بیمار همچنان میتواند به طور طبیعی کار کند و راه برود. اما در برخی موارد که فرد دچار بیماری محوری شده است زندگی او به طرز قابل توجهی مختل شده و بیمار نمی‌تواند درست راه برود. برخی از بیماران مبتلا به روماتیسم ستون فقرات دچار عوارض بسیار شدیدی میشوند که البته همه افراد را درگیر نمی‌کند.
معمولا بیماران در مراحل نوسانی بیماری قرار دارند که در اکثر مواقع قابل کنترل است و درصد کمی از آنها در مرحله پیشرفته قرار میگیرند که نمی‌‌توان کاری برای کاهش علائم و درد آنها انجام داد. در صورتی که هر گونه سوال یا نگرانی در خصوص بیماری و سیر درمان خود دارید بهتر است با پزشکتان مشورت کنید. برنامه درمان و روش‌هایی که برای کنترل بهتر زندگی توصیه میشود به شما برای بهبود شرایط زندگی و احساس رضایت بیشتر کمک خواهد کرد.
