بیماری شریانی کاروتید، که به نام گرفتگی شریان کاروتید نیز شناخته می‌شود، باریک شدن شریان‌های کاروتید است که معمولاً به دلیل آترواسکلروز اتفاق می‌افتد. آترواسکلروز، ساخته شدن کلسترول، چربی و دیگر موادی است که از طریق جریان خون منتقل می‌شوند، مانند سلول‌های التهابی، مواد زائد سلولی، پروتئین و کلسیم. این مواد، با گذشت زمان و بالا رفتن سن افراد، به دیواره‌های رگ‌های خونی چسبیده و ترکیب می‌شوند تا ماده‌ای به نام پلاک را درست کنند. ساخته شدن پلاک می‌تواند به باریک شدن یا انسداد در رگ کاروتید منجر شود، که زمانی که چشم‌گیر باشد، می‌تواند فرد را در ریسک فزاینده‌ی سکتهی مغزی قرار دهد.
شریان کاروتید چیست؟
شریان‌ها، خون غنی از اکسیژن را از قلب به سر و بدن حمل می‌کنند. دو شریان کاروتید (هر کدام در یک طرف گردن) وجود دارند که خون را برای مغز تأمین می‌کنند. شریان‌های کاروتید می‌توانند در هر سمت پایین گردن، بلافاصله پایین زاویه‌ی فک، احساس شوند. شریان‌های کاروتید خون را به قسمت بزرگ و جلویی مغز می‌رسانند، جایی که فکر کردن، صحبت، شخصیت، احساس و عملکردهای حرکتی، قرار گرفته‌اند. شریان‌های مهره‌ای از میان ستون فقرات عبور کرده و خون را به بخش پشتی مغز (ساقه‌ی مغز و مخچه) می‌رسانند.
علل گرفتگی رگ گردن
بیماری شریان کاروتید، به دلیل ساخته شدن پلاک‌ها در شریان‌هایی ایجاد می‌شود که خون را به مغز شما می‌رسانند. پلاک‌ها انبوهی از کلسترول، کلسیم، فیبری و دیگر بقایای سلولی هستند که در مکان‌های آسیب دیده‌ی میکروسکوپی رگ‌ها جمع می‌شوند. این فرایند به نام آترواسکلروز شناخته می‌شود. شریان‌های کاروتید که توسط پلاک‌ها مسدود شده‌‌اند، سفت و باریک می‌باشند. شریان‌های مسدود شده‌ی کاروتید، در رساندن اکسیژن و مواد مغذی به ساختارهای حیاتی مغز که مسئول عملکرد روزانه‌ی شما هستند، مشکل دارند.
علائم گرفتگی شریان کاروتید گردن چیست؟
در مراحل اولیه‌ی آن، بیماری گرفتگی عروق گردن معمولاً هیچ نشانه و علامتی ایجاد نمی‌کند. این بیماری ممکن است آنقدر نادیده گرفته شود تا زمانی که به اندازه‌ای جدی شود که مغز را از دریافت خون محروم کرده و باعث بروز سکته یا TIA (حمله‌ی ایسکمیک گذرا) گردد. علائم و نشانه‌های سکتهی مغزی یا TIA شامل موارد زیر می‌باشند:
- بیحسی و ضعف ناگهانی در صورت یا اندام‌ها، معمولاً در یک طرف بدن
- بروز مشکل ناگهانی در صحبت کردن و فهم
- بروز مشکل ناگهانی در دیدن توسط یک یا هر دو چشم
- بروز گیجی ناگهانی یا عدم تعادل
- سردرد شدید و ناگهانی بدون هیچ علت شناخته شده‌ای
چه زمان باید به پزشک مراجعه کرد؟
در صورت تجربه‌ی هرگونه نشانه یا علامت سکتهی مغزی، فوراً به دنبال اقدامات اورژانسی باشید. حتی اگر این علائم مدت کوتاهی طول کشیده و پس از مدت کمی احساس طبیعی داشتید، فوراً به پزشک مراجعه کنید. ممکن است یک TIA را تجربه کرده باشید که علامت مهمی است از اینکه شما در خطر یک سکتهی کامل می‌باشید. اگر دارای فاکتورهای ریسک بیماری شریانی کاروتید هستید، با پزشک خود صحبت کنید. حتی اگر هیچ علامت یا نشانه‌ای ندارید، پزشک شما ممکن است مدیریت تهاجمی فاکتورهای ریسک را برای محافظت شما در مقابل سکته، توصیه کند. ملاقات زود هنگام با پزشک، شانس شما را برای پیدا شدن بیماری گرفتگی رگ گردن و درمان آن پیش از بروز سکتهی ناتوان کننده، افزایش می‌دهد.
عوارض
بیماری گرفتگی رگ گردن باعث ایجاد 10 تا 20 درصد از سکته‌های مغزی است. سکته، یک وضعیت اورژانسی است که می‌تواند باعث ایجاد آسیب دائمی به مغز شما و ضعف دائمی عضلات شود. در حالت‌های شدید، سکته می‌تواند کشنده باشد. بیماری شریان کاروتید از طرق زیر می‌تواند باعث ایجاد سکته شود:
- کاهش جریان خون: یک شریان کاروتید می‌تواند به دلیل آترواسکلروز به حدی باریک شود که دیگر قادر نباشد که مقادیر کافی خون را به مغز برساند.
- گسستگی پلاک‌ها: یک قسمت از پلاک ممکن است شکسته شده و به شریان‌های کوچکتر مغز وارد شود. این باقیمانده‌ی پلاک ممکن است به یکی از این شریان‌های کوچکتر چسبیده و باعث ایجاد انسداد شود. این انسداد، جریان خون به قسمتی از مغز را قطع می‌کند.
- انسداد لخته‌ی خون: برخی از پلاک‌ها در معرض ترک خوردن و ایجاد سطوح غیر طبیعی بر روی دیواره‌ی شریان هستند. بدن شما به صورت یک آسیب به این اتفاق واکنش نشان داده و سلول‌های خونی را برای کمک به فرایند انسداد آن ناحیه، می‌فرستد. نتیجه می‌تواند ایجاد یک لخته‌ی بزرگ خون باشد که جریان خون به مغز را مسدود کرده و باعث ایجاد سکته می‌شود.
تنگی شریان کاروتید چگونه تشخیص داده شده و ارزیابی می‌شود؟
تنگی عروق گردن گاهی باعث ایجاد صداهای غیر طبیعی در شریان می‌شود که می‌توانند با استتوسکوپ شنیده شوند. آزمایشات تصویربرداری برای تشخیص، مکان‌یابی و اندازه‌گیری تنگی شامل موارد زیر می‌باشند:
- سونوگرافی کاروتید (شامل سونوگرافی داپلر): این تست از امواج صوتی برای ایجاد تصاویر زمان واقعی از شریان‌ها و مکان‌یابی انسدادها استفاده می‌کند. داپلر، یک تکنیک سونوگرافی خاص است که می‌تواند مناطق با جریان خون محدود را در شریان، شناسایی کند.
- سی تی آنژیوگرافی: CTA از اسکنر CT برای ایجاد دیدهای جزئی بر روی شریان‌های هر جای بدن، در این مورد، گردن، استفاده می‌کند. این آزمایش بخصوص برای بیماران دارای پیس میکر یا استنت، مناسب است.
- ام آر آی: این آزمایش غیر تهاجمی اطلاعاتی مشابه با CTA را بدون تابش یونیزه، فراهم می‌کند.
- آنژیوگرافی مغزی: این آزمایش که به نام آنژیوگرافی تفریق دیجیتال درون شریان (IADSA) نیز شناخته می‌شود، یک آزمایش با تهاجم حداقل است که در آن یک کاتتر به درون شریان در ناحیه‌ی هدف هدایت می‌شود. ماده‌ی کنتراست درون تیوب تزریق شده و تصاویر با اشعه‌ی ایکس ری گرفته می‌شوند.
درمان
هدف درمان بیماری گرفتگی عروق کاروتید، پیشگیری از بروز سکته می‌باشد. وابسته به گستره‌ی انسداد در شریان‌های کاروتید، درمان‌های خاصی برای این بیماری وجود دارند. اگر انسداد در حد خفیف تا متوسط باشد، پزشک شما ممکن است موارد زیر را پیشنهاد کند:
تغییرات سبک زندگی برای آهسته کردن پیشرفت آترواسکلروز
این توصیه‌ها احتمالاً شامل ترک سیگار، کاهش وزن، خوردن غذاهای سالم، کاهش مصرف نمک و ورزش منظم می‌باشند.
داروهایی برای کنترل فشار خون و پایین آوردن کلسترول خون
پزشک شما ممکن است مصرف روزانه‌ی آسپرین یا دیگر داروهای نازک کننده‌ی رگ را برای جلوگیری از انسداد رگ‌ها تجویز کند.
جراحی
اگر انسداد شدید باشد، یا تاکنون TIA یا انسداد را تجربه کرده باشید، پزشک شما ممکن است برداشتن انسداد از شریان را پیشنهاد دهد. گزینه‌های ممکن برای این کار، موارد زیر می‌باشند:
اندآرترکتومی کاروتید
اندآرترکتومی کاروتید، رایج‌ترین درمان برای بیماری گرفتگی عروق کاروتید شدید می‌باشد. بعد از ایجاد یک برش در راستای جلویی گردن، جراح، شریان کاروتید آسیب دیده را باز کرده و پلاک‌ها را خارج می‌کند. پس از آن شریان یا با استفاده از بخیه و یا گیره، ترمیم می‌شود.
استنت زدن و آنژیوپلاستی کاروتید
اگر رسیدن به انسداد از طریق اندآرترکتومی کاروتید بسیار دشوار بوده و یا شما مبتلا به بیماری‌های دیگری باشید که انجام عمل جراحی را خطرناک می‌کند، از این روش استفاده می‌شود. به شما بیحسی موضعی زده شده و یک بالون کوچک که توسط کاتتر به بند کشیده شده، به ناحیه‌ی انسداد رسیده می‌شود. بالون متورم می‌شود تا رگ را عریض کند و یک حلقه‌ی توری سیمی کوچک (استنت) برای جلوگیری از باریک شدن مجدد شریان، به رگ وارد می‌شود.
پیشگیری
برای پیشگیری یا آهسته کردن پیشرفت بیماری شریانی کاروتید، این پیشنهادات را در ذهن داشته باشید:
- سیگار نکشید: پس از گذشت سال‌های کمی از ترک، ریسک فردی که قبلاً سیگاری بوده است، مشابه ریسک ابتلای یک فرد غیر سیگاری خواهد بود.
- در وزن صحیح خود بمانید: داشتن اضافه وزن با فاکتورهای ریسک دیگری مانند فشار خون بالا، بیماری‌های قلبی عروقی، دیابت و آپنه‌ی خواب، در ارتباط است.
- کلسترول و چربی را محدود کنید: قطع کردن چربی‌های اشباع، به طور ویژه، می‌تواند باعث کاهش ساخته شدن پلاک‌ها در شریان‌های شما شود.
- انواع میوه‌ها و سبزیجات را بخورید: میوه‌ها و سبزیجات شامل مواد مغذنی مانند پتاسیم، فولات و آنتی اکسیدان‌هایی است که می‌توانند شما را در مقابل TIA یا سکتهی مغزی محافظت کنند.
- مصرف نمک را محدود کنید: نمک اضافی (سدیم) می‌تواند فشار خون را در افرادی که نسبت به سدیم حساس هستند، بالا ببرد. کارشناسان توصیه می‌کنند که افراد بزرگسال سالم، کمتر از 1500 میلی گرم سدیم را در روز مصرف کنند.
- به صورت منظم ورزش کنید: ورزش کردن می‌تواند فشار خن را کم کرده، سطح کلسترول لیپوپروتئین با چگالی بالا (HDL) (کلسترول خوب) را افزایش داده و به بهبود سلامت کلی رگ‌های خونی و قلب کمک کند. ورزش کردن همچنین به شما در کاهش وزن، کنترل دیابت و کاهش استرس کمک می‌کند.
- بیماری‌های مزمن را کنترل کنید: کنترل بیماری‌هایی مانند دیابت و فشار خون بالا، می‌تواند از شریان‌های شما محافظت کند.
سوالات متداول
دو مورد از سوالات درباره گرفتگی شریان کاروتید رایج عبارتند از:
آیا ممکن است که سکته بدون هیچ علامتی رخ دهد؟
بله. معمولاً این احتمال هست که هیچ نشانه‌ای وجود نداشته باشد، لااقل تا زمانی که شریان به صورت جدی مسدود شود و جریان خون را به خطر بیاندازد. بیماری نشانه‌دار به بروز TIA یا سکته، می‌انجامد.
اگر جراحی کنم و انسداد برداشته شود، آیا هنوز هم در خطر بروز سکته هستم؟
گرفتگی عروق گردن با تقریباً یک سوم سکته‌ها در ارتباط است. حتی اگر انسداد برداشته شود، همچنان و به دلیل شرایط دیگر، خطر سکته در آینده وجود دارد.
